NEW BOT Телеграм, страница

125 views08:09

🎯 اگر قرار بود نقد کشنده باشد، نئولیبرالیسم مدت‌ها پیش مرده بود
— فوکو و نئولیبرالیسم

🔴 دهه‌هاست روشنفکران چپ و راست علیه نئولیبرالیسم می‌نویسند، بسیاری حتی مرگ آن را هم اعلام کرده‌اند، اما در واقعیت از تسلط نئولیبرالیسم چیزی کاسته نشده. هیچکس جایگزینِ فراگیری برای آن ندارد و چشم‌اندازِ نگران‌کنندۀ تورم، بیکاری و بحران‌های نفتی که در دهۀ هفتاد میلادی باعث قدرت گرفتن آن شد، علی‌رغم همۀ مخالفت‌ها، همچنان باقی است. نئولیبرالیسم و تاکتیک‌هایی که برای احیای رشد اقتصادی ارائه می‌کرد، از آن زمان سر زبان‌ها افتاد و در تمام این مدت، یکی از مهم‌ترین وظایف روشنفکران، فهم و تحلیل و نقد نئولیبرالیسم بوده است.

🔴 شاید اولین متفکر برجسته‌ای که سراغ تحلیل نئولیبرالیسم رفت میشل فوکو بود. فوکو، در سلسله‌درس‌گفتارهایی که در آن‌ها قرار بود به «تولد زیست‌سیاست» بپردازد، به بررسی ریشه‌های تاریخی نئولیبرالیسم و جوهرۀ فلسفی آن پرداخت.

🔴 فوکو معتقد بود نه بحران‌های دهۀ هفتاد موضوعات تازه‌ای هستند، نه راه‌حل‌هایی که نئولیبرال‌ها برای غلبه بر آن‌ها ارائه می‌کنند جدید است. بدین معنی، لیبرالیسم اصولاً مکتبی فکری است که مکرراً نسخه‌هایی «نو» از خودش بیرون می‌دهد. فوکو در حین تلاش برای نشان دادن نیاکانِ نئولیبرال‌های زمانۀ خودش، تفسیری گیرا از لیبرالیسم ارائه می‌دهد. او لیبرالیسم را ماتریسی از عواطف می‌داند؛ یعنی وسیله‌ای برای تولید، حفظ و عملی‌سازی حالات عاطفی خاص، نه مجموعه‌ای از باورها، مثلاً درمورد آزادی، حقوق بشر یا تفکیک قوا.

🔴 بنابراین به صورت خلاصه، فوکو لیبرالیسم را نوعی «انسان‌شناسی» قلمداد می‌کند. او می‌گفت محور اندیشۀ نئولیبرال‌ها، باوری است که فرد را «هومو اکونومیکوس» یا همان «انسان اقتصادی» می‌داند، انسانی که در پی منافع عقلانی خود می‌رود و از طریق تغییر مشوق‌های اقتصادی «قابل‌جهت‌دهی» و «قابل‌حکومت» است.

🔴 انسان اقتصادیِ منفعت‌جو از دیرباز بخشی از اندیشۀ لیبرال غربی بوده است، اما در کنار این چهره، شخصیت‌های پرشمار دیگری هم قرار داشته‌اند که رفتارهای انسانی را چندلایه و پیچیده می‌کردند. «مرد احساساتی» که قهرمان ئتاترهای ملودرام بود؛ «خودپسند متظاهر» که مایۀ نقد اخلاق‌گرایان بود؛ «مصرف‌کنندۀ دمدمی‌مزاج» که تجار و تبلیغات‌چی‌ها به او علاقه داشتند، و همچنین «انسان اخلاقی» که کشیش‌ها و اصلاحگران به او ارجاع می‌دادند. کاری که نئولیبرالیسم کرد این بود که همۀ این چهره‌ها را کنار گذاشت و فقط اجازۀ بروز انسان اقتصادی را داد.

🔴 توجه به این شخصیت‌ها شاید به ما کمک کند تا بتوانیم دلیلِ ناکامی نقدهای موجود از نئولیبرالیسم را بهتر توضیح دهیم. نقدهای امروزی عمدتاً همان انسان اقتصادی را فقط برای مقاصد دیگری، مثلاً ملی‌گرایی یا خانواده‌گرایی، به کار می‌گیرند. بدین‌ترتیب هستۀ تفکر نئولیبرال، همچنان پرقدرت، به مسیرش ادامه می‌دهد.

🔴 بعید به‌نظر می‌رسد لیبرال‌های امروزی هنوز آمادگی آن را داشته باشند تا نزاع‌های قدیمیِ انسان اقتصادی با دیگر انواع انسان را دوباره احیا کنند، بااین‌حال هر کس که فکر می‌کند ادامۀ مسیر نئولیبرالیسم به شکل امروزین آن، به تباهی و نابودی می‌انجامد، چاره‌ای ندارد جز اینکه به نظمی اجتماعی بیاندیشد که انسان‌شناسی دیگری در کانون آن نهفته باشد: شاید انسانِ اجتماع‌گرا، یا بوم‌گرا، یا زیبایی‌گرا. فوکو معتقد بود اگر لیبرالیسم بخواهد بار دیگر «نو» شود، باید از این وسواس که «آرمان‌شهر مختص چپ‌گراهاست» دست بردارد و برای خود آرمان‌شهری تازه بسازد.

📌 آنچه خواندید مروری کوتاه است بر مطلب «اگر تخیل نداشته باشیم از نئولیبرالیسم عبور نمی‌کنیم» که در سی‌وپنجمین شمارۀ مجلۀ ترجمان علوم انسانی منتشر شده است. این مطلب نوشتۀ بلِیک اسمیت است و علیرضا شفیعی‌نسب آن را ترجمه کرده است.

📌 برای خرید شمارۀ ۳۵ مجلۀ ترجمان به لینک زیر مراجعه کنید:

https://B2n.ir/xt9189
🆔 @commac

فروشگاه اینترنتی کتاب ترجمان

مجلۀ ترجمان، شمارۀ ۳۵

خرید فصلنامۀ ترجمان، شمارۀ ۳۳، با ده درصد تخفیف. فروشگاه اینترنتی ترجمان

139 viewsedited 08:09