~> Debian 13 (Trixie)
دیروز دبیان ۱۳ منتشر شد، ببینیم که چه تغییراتی داشته ⬇️
#لینوکس #اخبار_تکنولوژی #نوشته #اپن_سورس #گنو
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🦖

دبیان 13 با کد نیم تریکسی، در 9 آگوست 2025 منتشر شد. این نسخه بعد از دو سال توسعه، بیش از 14100 بسته جدید اضافه می‌کنه و کل تعداد بسته‌ها رو به 69830 می‌رسونه، در حالی که 8840 بسته قدیمی حذف شدن. لینوکس کرنل 6.12 LTS به عنوان کرنل پیش‌فرض استفاده می‌شه که پشتیبانی طولانی‌مدت تا سال 2030 رو تضمین می‌کنه.

یکی از تغییرات بزرگ، پشتیبانی رسمی از معماری riscv64 هستش که برای اولین بار در دبیان اضافه شده. این یعنی شما می‌تونین دبیان رو روی سخت‌افزارهای 64-بیت RISC-V اجرا کنین، با تمام ویژگی‌های نسخه 13. معماری‌های دیگه شامل amd64، ‏arm64،‏ armel، ‏armhf، ‏ppc64el و s390x هستن. البته پشتیبانی برای i386 کاهش پیدا کرده و فقط به عنوان userland 32-بیت روی سیستم‌های 64-بیت PC در دسترسه. armel هم آخرین نسخه‌ای هستش که پشتیبانی می‌شه و در آینده حذف خواهد شد.

در بخش امنیت، دبیان 13 ویژگی‌های جدیدی برای مقابله با حملات ROP‏ (Return-Oriented Programming) و COP/JOP‏ (Call/Jump-Oriented Programming) اضافه کرده. روی amd64، از فناوری Intel CET استفاده می‌کنه که هم ROP و هم COP/JOP رو پوشش می‌ده و روی سخت‌افزارهای سازگار به طور خودکار فعال می‌شه. برای arm64، Pointer Authentication (PAC) برای ROP و Branch Target Identification ‏(BTI) برای COP/JOP فعاله. این ویژگی‌ها نیاز به سخت‌افزار مناسب دارن و مستنداتشون در ویکی دبیان موجوده.

نصب‌کننده دبیان و ایمیج‌های لایو حالا از بوت HTTP پشتیبانی می‌کنن، که روی فریم‌ویرهای UEFI و U-Boot کار می‌کنه. مثلاً روی TianoCore، شما می‌تونین وارد Device Manager بشین، Network Device List رو انتخاب کنین و URL کامل ایمیج دبیان رو وارد کنین تا از طریق HTTP بوت بشه. این گزینه برای محیط‌های شبکه‌ای مفیده.

‏APT 3.0 حالا پکیج‌منیجر پیش‌فرضه و ویژگی‌های جدیدی مثل رابط کاربری بهبودیافته و پشتیبانی بهتر از HTTP/3 اضافه کرده. curl هم HTTP/3 رو ساپورت می‌کنه و شما می‌تونین با فلگ‌هایی مثل --http3 درخواست بدین. علاوه بر این، wcurl اضافه شده که جایگزین ساده‌ای برای wget هستش و فقط برای دانلود فایل‌ها طراحی شده، مثل wcurl URL.

در بخش نرم‌افزارهای دسکتاپ، GNOME به نسخه 46 آپدیت شده که شامل بهبودهای تصویربرداری مثل ویرایش تصویر در viewer داخلی و پشتیبانی آزمایشی از فایل‌های RAW هستش. KDE Plasma 6.1 با کانفیگ بهتر Wayland و ویژگی‌های جدید مثل explicit sync برای گرافیک‌های NVIDIA. ‏LXDE 12،‏ LXQt 2.0 و Xfce 4.20 هم به‌روز شدن. Wayland حالا سشن پیش‌فرض برای GNOME هستش و تجربه‌اش نسبت به نسخه‌های قبلی بهتر شده.

برای مرورگرها، فایرفاکس 128 ESR و تاندربرد 128 ESR موجودن. لیبره‌آفیس به 24.8 رسیده که شامل بهبودهای UI و سازگاری بهتر با فایل‌های مایکروسافت آفیسه. GIMP 3.0 با ابزارهای ویرایش پیشرفته‌تر و Inkscape 1.3 با ویژگی‌های وکتور جدید. در Qt WebEngine، پشتیبانی از spellcheck با استفاده از hunspell در فرمت BDIC اضافه شده، که برای مرورگرهایی مثل Falkon و Privacy Browser مفیده.

یکی از تغییرات فنی مهم، انتقال به time_t‏ 64-بیت روی همه معماری‌ها به جز i386 هستش. این کار مشکل Y2038 رو حل می‌کنه، جایی که تایم‌استمپ‌های 32-بیت بعد از سال 2038 overflow می‌کنن. روی معماری‌های 32-بیت مثل armel و armhf، لایبرری‌ها بدون تغییر soname آپدیت شدن، پس نرم‌افزارهای third-party نیاز به recompilation دارن و شما باید داده‌ها رو چک کنین تا از دست نرن. i386 این انتقال رو انجام نداده چون تمرکز روی نرم‌افزارهای قدیمی داره.

پیشرفت در reproducible builds هم چشمگیر بوده. حالا بسته‌های بیشتری بایت-به-بایت قابل تکرار ساخته می‌شن، که امنیت و قابلیت اعتماد رو افزایش می‌ده. شما می‌تونین با بسته debian-repro-status وضعیت رو چک کنین یا به سایت reproduce.debian.net سر بزنین. اگر می‌خواین کمک کنین، می‌تونین rebuilderd رو نصب کنین و یک instance راه بندازین.

ترجمه‌های man pages بهبود پیدا کردن، مخصوصاً برای زبان‌های رومانیایی و لهستانی از پروژه manpages-l10n. علاوه بر این، بسته‌های جدیدی مثل بیش از 14 هزار تا اضافه شدن، شامل ابزارهای مدرن برای توسعه، مثل پایتون 3.13، پرل 5.40 و جاوا 21.

در نهایت، دبیان 13 تمرکز روی کاستومایز سیستم‌های ابری و کانتینرها داره، با بهبودهای در systemd 256.2 که شامل ویژگی‌های جدید برای مدیریت سرویس‌ها و امنیت کانفیگ هستش. این نسخه همچنین HTTP boot رو برای محیط‌های مجازی‌سازی بهتر ساپورت می‌کنه.

~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🦖

در ادامهٔ پست مربوط به رمزنگاری، برای درک بهترِ تفاوت رمزنگاری متقارن و غیرمتقارن، می‌تونید این تصویر کمکی رو هم مشاهده کنید.
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم ❇️

خیلی‌ها با توجه به تغییر مدیرعامل گیت‌هاب و از بین رفتن استقلالش _ و در نتیجه احتمال گند زدن مایکروسافت تو این مورد هم مثل اسکایپ و... و دوشیدن در راستای جاه‌طلبی‌های مرتبط با AI (چون قراره با CoreAI ادغام بشه)، خیلی‌ها به فکر جایگزین بهتر هستن!

من قبلا Codeberg رو پیشنهاد کردم و هنوز هم ازش استفاده می‌کنم. [این پست]

شما هم همین حالا اکانت درست کنید!
Codeberg.org

پ.ن:
والا من که دو ساله خدافظی کردم با گیت‌هاب ولی به قول همگی:
دوباره خداحافظ گیت‌هاب😂
#اخبار_تکنولوژی #معرفی #حرف_با_شما
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🕸

~> Subliminal
Subnoscripts, faster than your thoughts

☑️ روش جایگزین VLSub برای عزیزانی که نمی‌خوان VLC داشته باشن و همچنان می‌خوان سریع زیرنویس هماهنگ رو پیدا کنن!
استفاده از subliminal ساده و آسونه، مثل چیزی که تو ویدیو مشاهده کردین...
معمولا هم نتایج خوبن.

کامند برای فارسی:
subliminal download -l fa اسم.فیلم.mp4

🔗 گیت‌هاب
من از aur نصبش کرده بودم:
yay -S subliminal

#ترفند #فیلم #لینوکس #اپن_سورس
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🫖

~> Throne
🔫 احتمالا با پروژه Nekoray آشنا هستید. یکی از کلاینت‌های خوبِ v2ray بود، اما در اواخر ۲۰۲۳ رها شد... این یعنی کلی مشکل هست باهاش.
✅ یکی از فورک‌های خوبش که حسام تو گروه پیشنهاد کرد، Throne بود.
👍 کانفیگ‌های NekoBox توش به‌طور خودکار اعمال شد. کراس پلتفرمه، سریعه و کارآمد. اکثر پروتکل‌های رایج هم ساپورت می‌کنه.

🐈‍⬛ گیت‌هاب:
https://github.com/throneproj/Throne

🪨 من از کجا نصبش کردم؟ AUR
yay -S throne-bin

[سابسکریپشن رایگان]
#لینوکس #vpn #فیلتر_شکن #معرفی #شبکه #اپن_سورس
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🪼

🔧 ۳تا پیشنهاد رایگان و خوبِ سابسکریپشن برای استفاده تو Throne و دیگر کلاینت‌ها:

۱. یکی از بهترین‌ها که چند ساله با ماست، OTN:
@ourtimeisnow_bot
ساب اختصاصی خودتون رو بگیرید ازش و در صورت توان دونیت کنید.

۲. پروژه نامیرانت:
https://namira.dev/api/subnoscription

۳. سابسکریپشن حسین که اینم خوبه کیفیتش:
https://raw.githubusercontent.com/darkvpnapp/CloudflarePlus/refs/heads/main/proxy

~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🦇

خب یه آپدیت بدم خدمتتون🕸
🔩 یکم دور بودم از ماجرا تازگیا و فعالیتم کم شده، مرسی که همراهین
📰 در مورد دانشگاه: ترم ۲ هم گذشت و امتحانای جامونده از روزای جنگ رو دادیم، دیگه از شر ساختمان داده، سیستم‌عامل و مدار منطقی راحت شدم!
🚲 دوچرخمو هم دزدیدن💀
📚یه کتابی هم شروع کردم به خوندن در مورد UI که فوق‌العادست
می‌فرستم بخونید ⬇️
#حرف_با_شما
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🤳

📚 رابط کاربری بهتر (ترجمه فارسی کتاب Refactoring UI)

💢 کتابی بسیار ارزشمند برای بهبود توانایی‌هاتون در زمینه طراحی رابط کاربری.
✍️ توسط آدام واتان که بیشتر بخاطر توسعهٔ Tailwind CSS دوست‌داشتنی می‌شناسیمش نوشته شده و سیدایوب کوکبی عزیز حسابی زحمت کشیده و به فارسی ترجمه کرده این اثر رو.

#کتاب #طراحی_وب #فرانت_اند #رابط_کاربری
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 💼

~> 2^8
🔥 بازم ۲۵۶ روز از شروع سال میلادی گذشت و روز برنامه‌نویسه، چند سالیه که متن مفصلی نمی‌نویسم تو این روز مثل گذشته💀 (مثلا [اینجا] یا [اینجا] که ته پست یه تبریک خشک و خالی گفتم)

🦀 ولی این روز رو تبریک می‌گم به همه برنامه‌نویسای خفنی که هنوز یاد نگرفتن محتوای یه div رو بیارن وسط (اونایی که بلدن معمولا خودشون رو برنامه‌نویس نمی‌دونن).

💅 و اما موضوع جالبی که امروز بهش توجه کردم اینه که موهام تو سال گذشته خیلی ریخته و با این روند تا چند سال دیگه منم کچلم :) (عجیبه از اونجایی که کارمون استرس کمی داره!)
جالب‌تر اینکه همزمان با روز برنامه‌نویس، امروز روز "کچل بودن زیباست" هم هستش! یه ارتباطی هست ولی نمی‌تونم ثابتش کنم...

#حرف_با_شما
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🔦

📚 Laravel: Up & Running, 3rd Edition: A Framework for Building Modern PHP Apps
💢 این کتاب یه انتخاب خوب برای دوستانی هستش که با PHP آشنایی دارن و می‌خوان با ساخت پروژه‌های عملی، به سرعت با فریمورک لاراول و ویژگی‌هاش آشنا بشن.
✍️ نویسنده: Matt Stauffer
🔤 زبان: انگلیسی
📖 سال انتشار: 2023
📄 تعداد صفحات: 562
🔗 مشاهده کتاب در آمازون
#کتاب #برنامه_نویسی
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 👘

یکی از مزایای Throne شورت‌کات‌های خوب کیبوردش هستش که کار رو خیلی ساده می‌کنه.

از اونجایی که با وجود معرفی این‌همه کانفیگ رایگان همچنان مشکل دارید... اینطوری یه تست و سورت کنید مشکل حل می‌شه. اگه IP تمیز می‌خواین هم برای کارای خاص که تحریم هم مسئله هستش، از پیشنهاد اولی استفاده کنین بین اون سه تا سابسکریپشن...

‏🇵🇱 فان‌فکت:
موزیکی که داشتم می‌شنیدم لهستانی بود، تو تست و مرتب‌سازی هم کانفیگ اولی با IP لهستانی اومد😟 قبلش هم تو گروه داشتم از GDP لهستان می‌گفتم💀

#لینوکس #vpn #فیلتر_شکن #معرفی #شبکه #اپن_سورس
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🍍

‏🇵🇱 صحبت از #لهستان شد! یکی از کنجکاوی‌های شخصی من...
⁉️ اما ما چقدر درباره این کشور موفق و ملتش می‌دونیم؟ چه چیز خاصی در موردش وجود داره؟
برای رفع برخی از کنجکاوی‌ها با من تو این چندتا پست همراه باشید⬇️
#اقتصاد #سیاست #تاریخ #اروپا #تحلیل_اقتصادی
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🔦

کشوری که از نقشه محو شد و دوباره به قدرت اروپایی تبدیل شد

لهستان یکی از عجیب‌ترین داستان‌های تاریخ اروپا رو داره. این کشور در سال 1795 کاملاً از نقشه جهان محو شد و توسط روسیه، پروس و اتریش به سه قسمت تقسیم شد. 123 سال لهستان به عنوان یک کشور مستقل وجود نداشت. تصور کنین یه ملت که 800 سال تاریخ داشته، یک‌شبه از روی نقشه پاک بشه. ولی چیزی که قابل توجه‌تره اینه که لهستانی‌ها هویتشون رو حفظ کردن - زبان، فرهنگ، ادبیات و حتی نظام آموزشی مخفی‌شون رو توی خونه‌ها نگه داشتن.

تاریخ لهستان پر از تراژدی و بقاست. جنگ جهانی دوم به خصوص ویرانگر بود - جمعیت یهودی لهستان که تاریخاً قوی بود، تقریباً به طور کامل در هولوکاست نابود شد. ورشو، پایتخت، 85% تخریب شد. 6 میلیون لهستانی کشته شدن - تقریباً یک پنجم جمعیت. بعد از جنگ هم، به جای آزادی، 45 سال زیر سلطه کمونیسم شوروی بودن.

لهستان خونه 14 سایت میراث جهانی یونسکو هستش - از کلیساهای چوبی قرون وسطایی گرفته تا معدن نمک ویلیچکا که 700 سال قدمت داره. روابط تاریخی لهستان با مجارستان به قدری قوی بود که پارلمان‌های دو کشور در 2007 تاریخ 23 مارس رو به عنوان "روز دوستی لهستان-مجارستان" اعلام کردن. فرهنگ لهستان ترکیبی از کاتولیسیسم قوی، ادبیات غنی (4 برنده نوبل ادبیات دارن) و یه حس عمیق از هویت ملی هستش که از تجربه رنج و بقا شکل گرفته.

پارت ۱
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🇵🇱

از خرابه‌های کمونیسم تا نخستین تریلیون دلار

لهستان یکی از موفق‌ترین داستان‌های اقتصادی اروپای شرقی بعد از فروپاشی بلوک شرق محسوب می‌شه. در سال 2025، این کشور از مرز سمبلیک 1 تریلیون دلار GDP عبور کرد و به بیستمین اقتصاد بزرگ دنیا تبدیل شد. جالبه که این اتفاق دقیقاً 1000 سال بعد از تاج‌گذاری اولین پادشاه لهستان افتاده. GDP per capita برحسب PPP حدود 45,100 دلار هستش و در حال حاضر به 82% متوسط اتحادیه اروپا رسیده - دقیقاً همسطح پرتغال.

نقطه عطف واقعی از سال 1989 شروع شد. بعد از سقوط کمونیسم، لهستانی‌ها یه برنامه شوک درمانی رو پیاده کردن که بهش Big Bang گفته می‌شد. وزیر دارایی وقتشون، لِشِک بالتسِرُویچ، یه سری اصلاحات رادیکال رو در عرض چند ماه اجرایی کرد: آزادسازی قیمت‌ها، تبدیل اقتصاد دولتی به خصوصی، کنترل تورم و باز کردن بازار. اولش سخت بود و تورم به 585% رسید ولی از 1992 به بعد رشد اقتصادی مداوم شروع شد.

یه نکته جالب اینکه لهستان تنها عضو اتحادیه اروپا بود که تو بحران مالی 2008 رکود نداشت. اقتصادشون مثبت رشد کرد در حالی که بقیه اروپا داشت سقوط می‌کرد. دلیلش ترکیب بازار داخلی بزرگ (38 میلیون جمعیت)، صادرات متنوع و یه سیستم بانکی نسبتاً محافظه‌کارانه بود. از سال 1992 تا الان، لهستان حتی یک سال رکود اقتصادی نداشته - یه رکورد تقریباً منحصر به فرد در اروپا.

در سه‌ماهه اول 2025، اقتصاد لهستان 3.2% رشد داشت و قوی‌ترین رشد در منطقه اروپای مرکزی و شرقی رو تجربه کرد. این در حالیه که اقتصاد جهانی با عدم قطعیت‌های زیادی از جمله تعرفه‌های ترامپ روبه‌روئه.

پارت ۲
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🇵🇱

نقش طلایی اتحادیه اروپا

عضویت در اتحادیه اروپا سال 2004 یه گیم چنجر واقعی بود. لهستان بزرگ‌ترین دریافت‌کننده فاند‌های کوهِژِن اتحادیه شد - تا 2024 بیش از 200 میلیارد یورو دریافت کرده. این پول صرف زیرساخت‌ها شد: اتوبان‌ها، راه‌آهن، بیمارستان‌ها، سیستم آموزشی. امروز لهستان بیش از 4000 کیلومتر اتوبان داره در حالی که تو 2004 فقط 600 کیلومتر داشت. GDP per capita لهستان از سال 2005 دو برابر شده - یه جهش که توی اتحادیه اروپا کم‌نظیره.

اتحادیه اروپا فقط پول نداد - یه بازار آزاد 450 میلیونی رو در اختیارشون گذاشت. امروز بیش از 80% صادرات لهستان به کشورهای اتحادیه اروپاست. آلمان به تنهایی 28% از صادرات لهستان رو می‌خره. این یعنی لهستان تبدیل شده به یه قطعه کلیدی از زنجیره تامین صنعتی اروپا، نه فقط یه بازار پیرامونی.

پارت ۳
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🇵🇱

تحول دیجیتال و صنعتی

بخش تکنولوژی و IT خیلی رشد کرده. شهرهایی مثل ورشو، کراکوف و وروتسواف تبدیل به هاب‌های استارتاپی شدن. کمپانی‌های بزرگی مثل Google، Microsoft و IBM مراکز تحقیقاتی‌شون رو اونجا دارن. CD Projekt، سازنده بازی Witcher و Cyberpunk 2077، یکی از موفق‌ترین استودیوهای بازی‌سازی اروپاست و نشون می‌ده که لهستان فقط برای کارخونه‌های مونتاژ نیست.

صنعت هم نقش مهمی داره. لهستان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان خودرو در اروپاست - کارخونه‌های Volkswagen، Fiat، Opel و Mercedes همشون اونجا تولید دارن. بخش کشاورزی هم قوی هستش، خصوصاً تولید سیب - لهستان چهارمین تولیدکننده سیب دنیاست و یکی از عجیب‌ترین صادرات‌کننده‌های سیب به کشورهای خاورمیانه.

پارت ۴
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🇵🇱

جامعه و آموزش

در مورد جامعه، یه فکت جالب اینه که لهستانی‌ها یکی از کمترین نرخ چاقی در اروپا رو دارن. همچنین تعداد دانش‌آموزان ریاضی و علوم پایه خیلی قوی‌ان - تو تست‌های PISA معمولاً بالاتر از متوسط اروپا عمل می‌کنن. سیستم آموزشی لهستان که زیر کمونیسم هم قوی بود، بعد از 1989 بیشتر تقویت شده و امروز یکی از بهترین‌های منطقه محسوب می‌شه.

فرهنگ کاری لهستان به سخت‌کوشی، وقت‌شناسی و احترام به ددلاین‌ها اهمیت می‌ده. لهستانی‌ها به اخلاق کار قوی معروف‌ان - یه چیزی که از دوران کمونیسم برعکس انتظار، حفظ شده. البته نکته دیگه اینکه بیش از 2 میلیون لهستانی بعد از 2004 به بریتانیا مهاجرت کردن که خودش یه پدیده اجتماعی بزرگ بود و باعث شد که تو رفراندوم برگزیت جامعه لهستانی یکی از موضوعات بحث‌برانگیز بشه.

پارت ۵
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🇵🇱

سیاست مهاجرت: دروازه‌های بسته به سمت خاورمیانه، باز به سمت اوکراین

☪️ راجع به سیاست مهاجرت و مسلمونا، لهستان موضع خیلی محافظه‌کارانه داره. تو بحران پناهندگان 2015 رفیوز کردن که سهمیه اتحادیه اروپا رو بپذیرن و گفتن امنیت ملی و هویت فرهنگی‌شون در خطره. جمعیت مسلمون لهستان خیلی کمه - کمتر از 0.1 درصد - و دولت ترجیح می‌ده همینطور بمونه. در عوض، بعد از حمله روسیه به اوکراین در 2022، بیش از 1.5 میلیون پناهنده اوکراینی رو پذیرفتن چون فرهنگی‌شون نزدیک‌تر هستش. این دوگانگی نشون‌دهنده اینه که سیاست مهاجرتی لهستان بیشتر فرهنگی هستش تا اقتصادی.

🏳️‍🌈 مسئله LGBT و حقوق اقلیت‌ها هم یه چالش بزرگ بوده. دولت راست‌گرای قبلی (2015-2023) یه سری اصلاحات جنجالی تو سیستم قضایی انجام داد که اتحادیه اروپا گفت خلاف اصول دموکراسی هستش و بخشی از فاندها رو فریز کرد. مناطقی از لهستان خودشون رو "مناطق عاری از ایدئولوژی LGBT" اعلام کردن که باعث انتقادات شدید شد. دولت جدید داره سعی می‌کنه این مسائل رو حل کنه و به اتحادیه اروپا نشون بده که می‌تونه هم محافظه‌کار باشه هم اروپایی.

پارت ۶
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🇵🇱

‏🗳 موقعیت ژئوپولیتیک: خط مقدم دموکراسی

موقعیت ژئوپولیتیکش هم مهمه. به عنوان مرز شرقی ناتو و اتحادیه اروپا، نقش امنیتی حیاتی داره. بعد از جنگ اوکراین، خرج دفاعیش رو به 4% GDP رسونده که بالاترین میزان در ناتو هستش و حتی از آمریکا هم بالاتره. این باعث شده که نفوذ سیاسی‌شون تو اروپا بیشتر بشه و ورشو الان یکی از مهم‌ترین پایتخت‌های امنیتی اروپاست. لهستان داره سریع‌ترین ارتش اروپای شرقی رو می‌سازه و کره جنوبی‌ها 1000 تانک K2 و 600 هویتزر K9 بهشون می‌فروشن - بزرگ‌ترین قرارداد تسلیحاتی اروپا تو دهه‌های اخیر.

نرخ بیکاری لهستان الان 2.6% هستش - یکی از پایین‌ترین نرخ‌های دنیا. برای مقایسه، متوسط اتحادیه اروپا 5.8% و منطقه یورو 6.2% هستش. این یعنی تقریباً هر کسی که بخواد کار کنه، می‌تونه کار پیدا کنه.

😵‍💫 یه پیش‌بینی جالب اینه که تا سال 2030، لهستان احتمالاً از ژاپن، اسپانیا و اسرائیل در GDP per capita جلو بزنه. این یعنی یه کشوری که 35 سال پیش از کمونیسم بیرون اومد، داره سطح زندگی ژاپن رو می‌گیره.

پارت ۷
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🇵🇱

‏🇵🇱🇮🇷مقایسه با ایران: دو راه متفاوت بعد از سال ۵۷ (۱۹۷۹)

حالا بیاییم لهستان رو با ایران مقایسه کنیم - دو کشوری که تاریخ غنی دارن ولی مسیرهای کاملاً متفاوتی رو طی کردن. طبق پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول، GDP ایران در 2025 برحسب PPP حدود 1.746 تریلیون دلار هستش. اما این عدد گمراه‌کننده‌ست چون نرخ ارز آزاد ریال در اوایل 2025 از مرز روانی 1 میلیون ریال به ازای هر دلار عبور کرد.

وقتی GDP نومینال رو نگاه می‌کنیم، تفاوت بیشتر می‌شه. GDP نومینال لهستان حدود 900 میلیارد دلار هستش در حالی که GDP نومینال ایران حدود 400 میلیارد دلار تخمین زده می‌شه - یعنی با جمعیتی که دو برابر لهستان هستش (88 میلیون در مقابل 38 میلیون)، اقتصادش نصف کوچیک‌تره.

‏GDP per capita برحسب PPP لهستان 45,100 دلار هستش در حالی که ایران حدود 20,000 دلار - یعنی نصف. رشد اقتصادی ایران پیش‌بینی می‌شه زیر 2% بمونه در حالی که لهستان 3.2% رشد داره.

نکته جالب‌تر اینه که هر دو کشور تقریباً همزمان شروع به تغییر کردن. سال 1979 انقلاب اسلامی در ایران اتفاق افتاد و 10 سال بعد سال 1989 لهستان از کمونیسم خارج شد. ولی مسیرها کاملاً متفاوت بود (باز کنید بخونید):

اصلاحات اقتصادی: لهستان شوک درمانی رو انتخاب کرد - آزادسازی قیمت‌ها، خصوصی‌سازی، باز کردن بازار به روی سرمایه‌گذاری خارجی. ایران از ابتدا یه مدل اقتصاد دولتی و نیمه‌دولتی رو نگه داشت که تا الان ادامه داره. بنیادهای مذهبی و سپاه پاسداران بخش‌های عظیمی از اقتصاد رو کنترل می‌کنن.

انتگراسیون با جهان: لهستان به اتحادیه اروپا و ناتو پیوست و خودش رو کاملاً با غرب یکپارچه کرد. ایران مسیر مخالف رو رفت - تحریم‌ها، انزوا، و رویارویی با غرب. این تفاوت حیاتی بود. لهستان 200 میلیارد یورو فاند از اتحادیه اروپا گرفت که صرف زیرساخت شد. ایران تحریم گرفت که اقتصادش رو فلج کرد.

نفت: نعمت یا نفرین: یکی از ایرونی‌های تاریخ اینه که لهستان ذخایر نفتی نداره ولی موفق‌تره. ایران با دومین ذخایر گاز و چهارمین ذخایر نفت دنیا، نتونسته از این منابع برای توسعه پایدار استفاده کنه. Dutch Disease، فساد و اتکای بیش از حد به نفت باعث شده اقتصاد ایران آسیب‌پذیر و تک‌محصولی بمونه. لهستان چون نفت نداشت، مجبور شد اقتصاد متنوع بسازه: صنعت، کشاورزی، خدمات، تکنولوژی.

تحصیلکرده‌ها: هر دو کشور جمعیت تحصیلکرده بالایی دارن. ولی تفاوت اینه که در لهستان این نیروها می‌تونن تو اقتصاد داخلی جذب بشن یا حداقل تو اروپا کار کنن و پول برگردونن. در ایران، فرار مغزها یکی از بزرگ‌ترین معضلات هستش - بهترین نیروها می‌رن کانادا، آلمان، استرالیا و دیگه برنمی‌گردن. لهستان هم مهاجرت نیرو داشت ولی اتحادیه اروپا باعث شد که این نیروها بتونن برگردن یا پول برگردونن.

تورم و ثبات پولی: تورم لهستان الان حدود 4% هستش. تورم ایران؟ رسماً حدود 40-50% گزارش می‌شه ولی در واقعیت احتمالاً بالاتره. لهستان پولش رو حفظ کرده - زلوتی یه ارز نسبتاً باثبات هستش. ریال ایران 99.9% ارزشش رو از دست داده.

بخش خصوصی: در لهستان بیش از 70% اقتصاد خصوصی هستش. در ایران، بخش دولتی، شبه‌دولتی و بنیادها کنترل اصلی رو دارن. این تفاوت مهمه چون بخش خصوصی معمولاً کارآمدتر و نوآورتره.

جمعیت: ایران 88 میلیون جمعیت داره - بیش از دو برابر لهستان. ولی با این جمعیت بیشتر، GDP کوچیک‌تر و نرخ بیکاری بالاتر (حدود 9-10%) داره. یعنی لهستان با نصف جمعیت، اقتصاد دو برابر بزرگ‌تر ساخته.

البته باید یادآور بشیم که مقایسه کاملاً منصفانه نیست - ایران تحت سخت‌ترین تحریم‌های تاریخ بوده و لهستان از حمایت کامل غرب برخوردار. ولی حتی با این حال، تصمیمات سیاست‌گذاری و مسیری که هر کشور انتخاب کرده نقش بزرگی داشته.

پارت ۸
~> @PinkOrca | آزاد بیندیشیم 🇵🇱