تنوع زیستی چه اهمیتی دارد؟

در هر متر مربع از مناطق طبیعی ایران، از جنگل‌های هیرکانی شمال بگیرید تا درخت‌زارهای تنک و نیمه‌جنگلی سرخه‌حصار و حتی بیابان‌های ما، تنوعی رنگارنگ از گیاهان مختلف به صورت طبیعی وجود دارد. سرشت این تنوع ارزش‌مند است. این ارزش هم از نظر اقتصادی، هم از نظر زیستی، هم از نظر زیست‌بومی و هم ذاتاً – به عنوان تنوع موجودات زنده - برای ما مهم است. تنوع زیستی، فقط شامل ببر و پلنگ و شیر و یوز نمی‌شود. حشرات، خزندگان، پستانداران ریز و درشت و پرندگان رنگارنگ، همه و همه جزئی از تنوع جانوری هستند و از درختان بزرگ و کوچک تا گیاهان خرد و علفی زیر پای ما، همگی جزئی از تنوع گیاهی هستند. همان‌قدر که زیبایی پاندا و خیزران برای ما دوست‌داشتنی است و فقدان احتمالی آن‌ها ناراحت‌کننده، همه جانوران و گیاهان، حتی کوچک‌ترین حشرات و ناچیزترین گل‌ها، برای کسی که سازوکار طبیعت را بشناسد، ارزشمند و مهم هستند. در صورتی که تنوع زیستی کاهش پیدا کند، خطرات بزرگی همه ما را تهدید می‌کند.

یک نمونه‌اش، سست‌شدن خاک‌ها و جاری‌شدن سیلاب‌های خطرناک، بر اثر از بین رفتن گیاهان علفی کوچک سطح خاک است. یک نمونه دیگرش سست‌شدن شن‌ها و پیش‌روی بیابان‌ها و ماسه‌های بادی به سمت شهرهاست. سیل‌های گلستان و ذرات معلق غرب و جنوب کشور، حاصل از میان رفتن تنوع زیستی هستند. وقتی صحبت از اثرات و خطرات تهدید تنوع زیستی می‌شود، چیزی که مهم است، خود «تنوع» است، نه ماهیت موجوداتی که قرار است منقرض شوند. از نظر سود و زیان زیستی، تفاوتی میان انقراض ببر مازندران و یک پرنده کوچک مثل سِسْک وجود ندارد، چون اهمیت موجودات زنده در طبیعت، ربطی به جذابیت‌های بصری آن‌ها برای ما ندارد.

برخی از مضرات دیگر سوزنی‌برگ‌های غیربومی

۱ – عدم تطابق با زیست‌بوم ایرانی که درختان برگریز دارد
گیاهان درختی ایران، به جز چند نمونه سوزنی‌برگ که در شرایط و مناطق محدودی زندگی می‌کنند، همگی برگریز هستند و گیاهان غیردرختی، قارچ‌ها، میکرواورگانیسم‌ها و جانوران بومی ایران نیز خودشان را مدت‌هاست که با چنین درختانی وفق‌داده‌اند. در ابتدای بهار که درختان برگریز هنوز برگ ندارند، نور خورشید بیشتر به خاک می‌رسد، دمای خاک، گیاهان علفی و میکرواورگانیسم‌ها به سرعت افزایش می‌یابد، خاک غنی می‌شود و در مدت کوتاهی زیست‌بوم کوچکی پای درختان بهاری تشکیل می‌شود که بقای جنگل را تضمین می‌کند. اما در پای درختان سوزنی‌برگ، همیشه تاریک و سایه است و میکرواورگانیسم‌ها و گیاهان کوچک، به خصوص افزایش‌دهندگان نیترات خاک، فرصت رشد بهاری پیدا نمی‌کنند.

۲ – برهم‌خوردن تعادل نیترات
این گیاهان تعادل نیترات خاک را به شدت به هم می‌زنند. خود سوزنی‌برگ‌ها نیاز چندانی به نیترات ندارند، در حالی که اغلب گیاهان دیگر نیاز به فعالیت میکرواورگانیسم‌های نیترات‌ساز دارند. در پای درختان سوزنی‌برگ نیترات کافی تولید نمی‌شود و البته خاک شروع به اسیدی‌شدن می‌کند.

۳ – برهم خوردن تعادل آب
درختان سوزنی‌برگ مخصوص مناطق کم‌آب و خشک هستند. این گیاهان نه تنها برای زنده‌ماندن در مناطق خشک تطابق‌یافته‌اند، بلکه آب و هوا را حتی خشک‌تر هم می‌کنند. میزان آبی که این درختان از زمین جذب می‌کنند، به اندازه درختان پهن‌برگ است، در حالی که میزان آبی که به صورت تعریق به هوا پس می‌دهند، بسیار کمتر است. به علاوه آن‌ها مانع رسیدن حدود یک پنجم آب باران به زمین می‌شوند. در حقیقت گیاهان مخروطی، در شرایط خشک بهتر رشد می‌کنند، بنابراین شرایط رقابت را به نفع خود تغییر می‌دهند تا پس از خشک‌شدن اقلیم گیاهان دیگر نتوانند رشد کنند و بمیرند. در کشورهای اروپایی که منابع آب از ایران وضعیت بسیار بهتری دارند، برای پیش‌گیری از خشک‌شدن اقلیم، درختان مخروطی با درختان پهن‌برگ جایگزین می‌شوند. این خشکی اقلیم همان وضعیتی است که در حالت پیش‌رفته در صحرای آریزونا (موطن اصلی سرو نقره‌ای) هم دیده می‌شود.

۴ – برهم‌خوردن تعادل هوموس
درختان پهن‌برگ هر سال با خزان‌کردن، مقدار زیادی مواد غذایی به خاک محل زندگی خود بازمی‌گردانند که با تجزیه‌شدن به کودی مناسب و مفید برای بقای جنگل تبدیل می‌شود. سوزنی‌برگ‌ها نه تنها خزان نمی‌کنند، بلکه وجود رزین، تربانتین و دیگر متابولیت‌ها، مانع تجزیه مواد اندک پس‌مانده از مخروطیان می‌شود، مواد گیاهای تجزیه نشده می‌مانند، اسیدی می‌شوند و گیاهان بومی ما (که اغلب قلیایی‌پسند هستند) منقرض می‌شوند

۵ – از میان رفتن تنوع جانوری
سوزنی‌برگ‌ها برای گرده‌افشانی نیاز به حشرات ندارند. بنابراین غذایی هم برای حشرات گرده‌افشان تولید نمی‌کنند. در حالی که گیاهان پهن‌برگ به حشرات وابسته هستند و به همین دلیل غذای مورد علاقه حشرات را هم تهیه می‌کنند. وقتی در یک ناحیه درختان سوزنی‌برگ به جای گیاهان پهن‌برگ رشد می‌کنند، حشرات گرده‌افشان مثل زنبورها و پروانه‌ها نیز منقرض می‌شوند.

مورد [نه‌چندان] عجیب نیوزلند!

دولت نیوزلند، میلیون‌ها دلار صرف مبارزه با مخروطیان خودرو در این کشور کرده‌ است. درختان مخروطی مهاجمی که در وضعیتی مانند ایران و برزیل، سال‌ها پیش به نیوزلند برده شده‌اند، تنوع زیستی و طبیعت بکر این کشور را به شدت تهدید می‌کنند. تنها در جزیره جنوبی نیوزلند، ۲۱۰.۰۰۰ هکتار از زمین‌های عمومی مورد تهاجم این گیاهان قرار گرفته است و هیچ کس به خاطر رشد درختانی که گیاهان دیگر را نابود می‌کنند، در این سرزمین خوشحال نیست. طبق گزارش سازمان حفاظت از محیط زیست نیوزلند، این مخروطیان تهدیدی برای تنوع زیستی بکر و آسیب‌پذیر این کشور و بهره‌وری کشت‌زارها و مراتع این سرزمین هستند. دولت نیوزلند نه تنها بابت از بین رفتن شدید تنوع زیستی کشورش نگران است، بلکه کاهش بهره‌وری در کشت‌زارها و مراتع را نیز از چشم این گیاهان محبوب چوب‌برها می‌شمارد. در نیوزلند ده گونه گیاه مخروطی مهاجم وجود دارد که هشت گونه از آن‌ها کاج هستند (Pinus spp.) و دو گونه نیز صنوبر اروپایی (Larix decidua) و صنوبر داگلاس (Pseudotsuga sp.).

برخی گیاهان مهاجم دیگری که به ایران وارد کرده‌ایم

به جز كاج (Pinus eldarica) و سرو نقره ای (Cupressus arizonica) که گیاهانی سوزنی‌برگ یا مخروطی هستند، اقاقیا (Robinia pseudoacacia)، آتریپلكس (Atriplex canescens)،كهور پاكستانی آمریكایی (Prosopis juliflora) و اكالیپتوس (Eucalyptus camaldulensis) هم از سرزمین‌هایی دیگر آمده‌اند كه نه آب و هوای آنها با ما یكی است و نه رشد آن‌ها به حال تنوع زیستی ما مفید است. مثلاً اوکالیپتوس نیز یک گرمسیری است از همه بدتر این‌که این کاشت‌های غیراصولی و مخرب، اغلب در مناطق حفاظت‌شده که سرشار از گونه‌های ارزشمند هستند و به قیمت جان گیاهان و جانوران منحصربه‌فرد این مناطق، انجام می‌شود. مثلاً اوکالیپتوس خاک اطراف خود را سمی می‌کند، آب‌های زیرزمینی را به سرعت بالا می‌کشد و سه برابر وزنش آب جذب می‌کند و این طوری مانع رشد گیاهان دیگر می‌شود.

با توجه به آن‌چه ذکر شد، فقط می‌توانیم امیدوار باشیم امسال در روز درخت‌کاری، درختان مهاجم کمتری با دستان خودمان به محیط زیست شکننده و آسیب‌دیده و زخمی کشور تحمیل کنیم و در سال‌های بعد، اندک‌اندک رسم درخت‌کاری محدود به درختان و گیاهان بومی خود کشور شود.

پ.ن. این مطلب را درست چهار سال پیش برای خبرآنلاین نوشتم (khabaronline.ir/detail/280423). یکی از پربازخوردترین مطالب من بود؛ آن زمان برای هر مطلبی، یک اینفوگرافیک ساده هم طراحی می‌کردم؛ یکی دو سال پیش خبرآنلاین همه اینفوگراف‌های من را پاک کرد؛ احتمالا به خاطر انگ کوچکی از نام من که پای همه آن‌ها هست. نظرات پای نوشته را می‌توانید در خبرآنلاین ببینید. امروز داشتم این نوشته را جستجو می‌کردم، دیدم در فیس‌بوک و خیلی جاهای دیگر نیز بازنشر شده (خوشبختانه بازنشرکنندگان به پیش‌دستی، نام نویسنده را حذف کرده تا من از فحش‌خوردن بیش‌تر در امان بمانم).

t.me/paleogram
t.me/paleon

#روز_درختکاری آغاز هفته منابع طبیعی است و به رسم دیرین انواع کاج‌ها و سروهای نقره‌ای کاشته خواهد شد؛ اما آیا می‌دانید این درختان غیربومی چه آسیب‌هایی به تنوع زیستی کشورمان وارد می‌کنند؟
t.me/paleogram

مرغان مگس (که به غلط مرغ نامیده می‌شوند) کوچکترین دایناسورهای تاریخ هستند.

https://www.instagram.com/p/BRRMlEQBZDC/

به پنج تا از پربازدیدترین مطالب پالئوگرام تا امروز، نگاهی دوباره می‌اندازیم.

«پالئو» خود را «بگرامید»!
«پالئو» دوستان خود را نیز «بگرامید»!

t.me/paleogram

بازسازی صدای گله‌ای از دایناسورهای گیاه‌خوار را که مبتنی بر مدل‌سازی لوله صوتی کاکل این دایناسورهاست، در پالئوگرام بشنوید! چند فرسته پیش از آن هم درباره صاحب این صدا توضیحاتی داده شده است.

t.me/paleogram/70

رژه دایناسورها را تماشا کنید!
در فرسته بعد از رژه، دایناسورهایی که در این رژه همکاری کرده‌اند، به‌ترتیب ورود به صحنه معرفی شده‌اند.

t.me/paleogram/201

چرا حیوانات ایران این‌قدر از مردمان ایران می‌ترسند؟

چالشی تکاملی-اخلاقی به بهانه تماشای صحنه جذابی از غذاخوردن سنجابی وحشی که از آدم‌ها نمی‌گریزد!

t.me/paleogram/224

فیل
اسب
کرگدن

اگر برای بازسازی ظاهر این حیوانات تنها به شکل استخوان‌بندی آن‌ها بسنده می‌کردیم.
در چند فرسته بعدی نیز نمونه‌های دیگری از این بازسازی‌های تخیلی دیده می‌شوند. این تصویرها در نقد الگوی قدیمی بازسازی ظاهر دایناسورها کشیده شده‌اند، الگویی که تنها مبتنی بر کشیدن پوست روی استخوان بوده‌است.

t.me/paleogram/256

آیا دایناسورها در ایران هم می‌زیسته‌اند‌؟
از دایناسورهای ایران و محیط زندگی آن‌ها چه می‌دانیم؟

t.me/paleogram/264

...وای به روزی که بگندد نمک
سیاوش یالپانیان

درحضور ریاست محترم سازمان حفاظت (حفاظت؟!) محیط زیست در روز درختکاری گونه‌ای سوزنی‌برگ غیربومی کاشته‌می‌شود

cedrus deodara
کاج بومی هیمالیا

t.me/paleogram

پروکومپسوگ‌نه‌توس (Procompsognathus)
به روایت استن وینستن فقید، سازنده جلوه‌های ویژه پارک ژوراسیک
instagram.com/p/BRXicY4gx2h/

t.me/paleogram

حمله راپتورها به دایناسور گیاه‌خوار

https://www.instagram.com/p/BRWSNSLg0HP/

امروز هشتم مارس، #روز_جهانی_زن است؛ فردا هم سالروز مرگ ماری آنینگ (۱۷۹۹-۱۸۴۷)، یکی از نخستین زنان دیرینه‌شناس و از بزرگترین مکتشفین سنگواره طی سده نوزدهم در انگلستان است.
t.me/paleogram
t.me/paleon

در کتاب «زندگی و انقراض دایناسورها» (عرفان خسروی و فرزانه پورقناد، تهران: علمی‌فرهنگی، ۱۳۹۶) که به زودی منتشرخواهدشد، بخشی نیز به داستان زندگی ماری آنینگ و کشف‌های او اختصاص یافته است.

t.me/paleogram

طراحی و نامه‌ای از ماری آنینگ درباره کشف تازه‌اش در اواخر ۲۴ سالگی (اواخر دسامبر ۱۸۲۳). امروزه این خزنده دیایی گردن‌دراز را Plesiosaurus dolichodeirus (پلسیوسورِس) می‌نامیم.
t.me/paleogram
t.me/paleon

«دورْسِت باستانی» یا «Duria Antiquior» نام این نقاشی است که آن را هنری دولابش (Henry De la Beche) دیرینه‌شناسی انگلیسی در سال ۱۸۳۰ بر اساس یافته‌های ماری آنینگ کشیده است.

t.me/paleogram
t.me/paleon

✅ علم چه فایده‌ای دارد؟

وقتی از علم حرف می‌زنیم منظورمان چیست؟ علوم پایه و کاربردی چه تفاوتی دارند؟ آیا علوم کاربردی مهم‌تر از علوم پایه هستند؟ فایده علوم پایه چیست؟

💯در نخستین نشست علمی سیتاک (باشگاه علم و فناوری)، عرفان خسروی، دیرینه شناس و دبیر علمی مجله دانستنیها، از تفاوت علوم پایه و کاربردی و فایده‌ی هر یک برای جامعه صحبت کرد و توضیح داد که چرا سرمایه گذاری روی علوم پایه ضروری است.

این ویدیو را در کانال آپارات سیتاک ببینید:

http://www.aparat.com/v/BN7RP

سیتاک، باشگاه علم و فناوری
@Sitalk

ویدیوی صحبت‌های عرفان خسروی در نخستین نشست سیتاک درباره علوم پایه و کاربردی و فایده‌ی علم را در لینک زیر ببینید:

http://www.aparat.com/v/BN7RP

سیتاک، باشگاه علم و فناوری
@Sitalk

✅ علم چه فایده‌ای دارد؟

وقتی از علم حرف می‌زنیم منظورمان چیست؟ علوم پایه و کاربردی چه تفاوتی دارند؟ آیا علوم کاربردی مهم‌تر از علوم پایه هستند؟

https://www.instagram.com/p/BRY8SDklVhu/

هاتزیگوپ‌تریکس روی بال‌هایش می‌دود تا خود را به شکار برساند و دایناسور نگون‌بخت را به نیش بکشد.

اثر هولیو لاثردا Julio Lacerda

برای مطالعه بیشتر: goo.gl/o1rWEa

t.me/paleogram
t.me/paleon