فلسفه اعلام روزی به نام سنگواره‌ها
سوم آبان از سوی انجمن دیرینه‌شناسی ایران «روز ملی فسیل ایران» نامیده شد

عرفان خسروی | جانورشناس و دیرینه‌شناس

چیزهای متناقض و عجیبی در کشور ما هست که ذکر برخی مایه افتخار است و برخی مایه اندوه. مثلا ایران یکی از بهترین کشورهای دنیاست برای پژوهش در حوزه دیرینه‌شناسی؛ به قولی «ایران بهشت دیرینه‌شناسان است»؛ اما برعکس، دیرینه‌شناسی یکی از مهجورترین و شاید مغضوب‌ترین رشته‌های پژوهشی در کشور ماست.
حتی مفهوم دیرینه‌شناسی هم در ایران ناشناخته‌ است و اغلب مردم به خطا تصور می‌کنند دیرینه‌شناسی نام دیگر باستان‌شناسی است! میان مردم کشور ما تفاوت سنگواره‌ها (که بقایای به جا مانده از زندگی جانداران پیش از انسان هستند) و اشیای باستانی (که بازمانده‌هایی از دوران زندگی انسان‌ها هستند) موضوعی است مبهم و تفاوت سنگواره‌ها با دیگر پدیده‌های زمین‌شناختی، بحثی است موهوم.
اما اگر کسی بخواهد در ایران دیرینه‌شناس شود، این مردم نیستند که راهش را سد می‌کنند؛ بلکه انواع و اقسام سیاست‌های درآمدمحور هستند که رشته‌های علوم پایه، ازجمله دیرینه‌شناسی را تحدید و تهدید می‌کنند. در فضای حرفه‌ای، همه شرایط برای ترغیب شما به انتخاب هر مسیری به جز مسیر پژوهش در علوم پایه مهیاست؛ از خانواده‌هایی که رشته‌ای جز پزشکی و مهندسی را شایسته فرزندان خود نمی‌دانند تا دانشگاه‌ها و قاطبه دانشگاهیانی که همه را تشویق به انجام طرح‌های «مساله‌محور» می‌کنند. این واژه مساله‌محور هم البته تعریف خاصی دارد و فقط «مسائلی» را محوری می‌داند که مستقیما با پول و اقتصاد پیوند خورده باشند.
اما در خارج از مرزهای ایران، نه در غرب که مدت‌ها پیش توسعه‌یافته و نه در کشورهای تازه‌توسعه‌یافته آسیا، چنین رویکرد یک‌جانبه‌ای که به سود حوزه‌های فنی و به ضرر علوم پایه تمام شود، مشابهی ندارد. دیرینه‌شناسی یکی از همین رشته‌های ظاهرا غیراقتصادی و بی‌فایده از نگاه دولتمردان و بسیاری اصحاب دانشگاه ایرانی است که خلاف‌آمد عادت، در تمام کشورهای آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی، اروپا، آفریقای جنوبی، استرالیا، نیوزلند و بسیاری کشورهای آسیایی مثل چین، ژاپن، مغولستان، قزاقستان، تایلند، اندونزی، هند، پاکستان و حتی میانمار مورد توجه جدی قرار دارد. در همه این کشورها کمک‌هزینه‌های دولتی فراوانی متوجه پژوهش‌های دیرینه‌شناسی می‌شود و دیرینه‌شناسی همان‌قدر مورد توجه خواص و عوام است که مثلا زیست‌فناوری و فیزیک مورد توجه هستند، اما چرا؟ مطمئن باشید این موضوع ربطی به اکتشافات نفتی و معدنی ندارد، زیرا مسائل این حوزه‌ها، دخل و خرج چندانی به دغدغه‌های علمی دیرینه‌شناسان ندارد.
در پاسخ باید گفت شاید مهم‌ترین فایده دیرینه‌شناسی برای همه این کشورها، وابستگی این پژوهش‌ها به زمین باشد. نخست این‌که هیچ کشوری حق ندارد سنگواره‌های کشورهای دیگر را بدون اجازه کشور مبدأ نگهداری کند؛ دوم این ‌که پرورش نسلی از دانشمندان بومی در حوزه دیرینه‌شناسی در هر کشوری ضروری می‌شود. دیرینه‌شناسان جزو معدود دانشمندانی هستند که به‌آسانی نمی‌توانند جلای وطن کنند، چون برای ایشان هیچ‌جا بهتر از وطن نیست؛ سوم این‌که سنگواره‌ها گرچه محدودیت جغرافیایی دارند، ولی پژوهش‌ها و اخبار آنها در همه جهان دست‌به‌دست می‌رود و موجب افتخار ملی می‌شود.
پژوهشگران دیرینه‌شناس ایرانی به همه این موارد واقفند، ولی تقریبا هیچ‌کس دیگر، تاکنون به این موضوعات اهمیتی نداده است. این است که باید روز ملی سنگواره را در ایران جدی بگیریم و مبارک شمریم! بیش‌باد!

https://goo.gl/Wnrzys

✅ امروز روز ملی سنگواره است و به همین مناسب می‌خواهیم سفری داشته باشیم به دنیای شگفت‌انگیز سنگواره‌ها! با ما همراه باشید

@Sitalk
باشگاه علم و فناوری

🐾 این موجود زیبا را می‌بینید؟ می‌دانید چه زمانی می‌زیسته و چه ویژگی‌هایی داشته است؟

@Sitalk

در ویدیوی بعدی، دکتر شاهین زمان داستان زندگی این تریلوبیت زیبا و بسیاری از موجودات زنده که در گذشته روی کره زمین می‌زیسته‌اند را توضیح می‌دهد:

@Sitalk
باشگاه علم و فناوری
👇

✅ دنیای فسیل‌ و فسیل‌شناسی

در سومین نشست علمی سیتاک، دکتر شاهین زمان، دیرینه شناس و کارشناسی دیرینه شناسی مدیریت اکتشاف، با استفاده از گنجینه ارزشمند و متنوع فسیل های خود درباره داستان حیات و موجودات زنده در کره زمین صحبت کرد. او که فسیل‌های مختلفی از بقایای تریلوبیت‌ها و آمونیت‌ها گرفته تا مرجان‌های دریایی و دندان دایناسور به همراه داشت، درباره رشته دیرینه شناسی و اهمیت آن توضیح داد.

این ویدیوی جذاب را در لینک زیر از آپارات ما ببینید:

https://www.aparat.com/v/BhCVU

ردپای ۲۰۰ میلیون ساله شکارچی غول‌آسای آفریقایی چرا مهم است؟

یکی از تازه‌ترین خبرهایی که دنیای دیرینه‌شناسی را شگفت‌زده کرده، کشف ردپایی سه‌انگشتی و پرنده‌مانند به قدمت دویست میلیون سال در دره روما در لسوتو است. ردپاهای سه‌انگشتی و پرنده‌مانند، متعلق‌اند به تباری از دایناسورها به نام تروپودها (Theropoda) که عمدتا شکارچی و گوشتخوار بودند. از اندازه ردپاهای نویافته لسوتو می‌توان تخمین زد تروپودی که چنین ردپایی به‌جاگذاشته، باید حدود نُه متر طول داشته باشد.

نه کشف ردپاهای سه‌انگشتی از تروپودها رویداد بدیعی است، نه کشف سنگواره‌های ۲۰۰ میلیون ساله در لسوتو بی‌سابقه است، نه دایناسورهای گوشتخوار نُه متری نادر و استثنائی بوده‌اند. هر ماه چند مورد ردپای جدید از دایناسورها در گوشه و کنار جهان کشف می‌شود و خبرش هرگز فاتح عنوان‌های درشت رسانه‌ای نمی‌شود؛ پس چرا این‌یکی این‌قدر مهم بود که ظرف دو سه روز همه‌جا بازتاب یافت و حتی (مثل همیشه با اشتباهات فراوان علمی) به رسانه‌های ایرانی هم رسید؟

http://telegra.ph/Paleogram-10-29

خطاهای رسانه‌ای!

روزنامه شرق یکی از رسانه‌هایی بود که «روز ملی سنگواره» را در قالب یادداشتی به قلم صاحب این صفحه‌کلید، اطلاع‌رسانی کرد. اما کانال تلگرامی این رسانه، درحالی‌که هیچ اشاره‌ای به روز ملی سنگواره نداشت، درست سه روز بعد، خبر کشف این ردپا را به همراه اطلاعاتی که از فرط نادرستی، خنده‌آور بودند، منتشر کرد.

به نظر می‌رسد دبیر علمی روزنامه شرق هیچ نظارتی بر محتوای کانال این روزنامه ندارد و مسئول به‌روزرسانی کانال تلگرام شرق، به‌صورت خودمختار اخباری را از گوشه و کنار جمع می‌کند و بدون درنظر گرفتن جزئیات علمی، آن‌ها را منتشر می‌کند. البته اول از همه باید بابت چنین خطایی مدیر کانال تلگرامی شرق را سرزنش کرد که نه منابع موثق اخبار علمی را می‌شناسد، نه توانایی چند ثانیه جستجو برای راستی‌آزمایی جزئیات اخبار دارد، نه تمایلی دارد که از همکارانش در روزنامه نظر بخواهد. اما نباید فراموش کرد که ریشه اصلی این خطا در جای دیگری است، یعنی جایی‌که متأسفانه منبع مورد اعتماد مدیر کانال تلگرام شرق بوده است.

نه تنها در این خبر، استدلالی برای اهمیت آن دیده نمی‌شود (گویی صرفا ارتباط خبر به «دایناسورهای عظیم‌الجثه» برای اهمیت خبر کفایت می‌کند)، بلکه جزئیات نادرست و بی‌ربطی به آن افزوده شده و همان‌طور که در انتهای پیام ذکر شده، منبع این اطلاعات یورونیوز بوده است که مثل اغلب خبرگزاری‌های فارسی خارج از ایران، سابقه درخشانی در انتشار اخبار اشتباه علمی دارد.

در کانال تلگرام شرق نام صاحب این ردپا را اسپاینوسورِس نقل کرده‌اند و اگر سری به صفحه همین خبر در سایت یورونیوز بزنیم، با چنین عبارتی روبه‌رو می‌شویم:

این دایناسور تیغی با نام علمی اسپینوسورس ملقب به (Kayentapus ambrokholohali) حدود ۹ متر طول داشته... 

اما خلاف آن‌چه در یورونیوز و شرق و بسیاری رسانه‌های دیگر نوشته، اسپاینوسورِس حدود ۱۰۰ میلیون سال پیش می‌زیسته (یعنی ۱۰۰ میلیون سال بعد از صاحب ردپای لسوتو) و طول بدنش نیز نزدیک به ۱۸ متر بوده است (یعنی دو برابر طول بدن صاحب ردپای لسوتو).

چرا نویسنده یورونیوز مرتکب چنین خطای فاحشی شده است؟ احتمالا به این دلیل که حین مرور متن انگلیسی خبر، متوجه نشده صاحب ردپای لسوتو، بزرگ‌ترین دایناسور شکارچی ۲۰۰ میلیون سال پیش در آفریقا بوده است؛ بنابراین به سادگی نام بزرگ‌ترین دایناسور شکارچی تمام تاریخ در آفریقا را جستجو کرده و به نام اسپاینوسورِس رسیده؛ اما اصلا توجه نکرده که اسپاینوسورِس، همان‌قدر با صاحب ردپای لسوتو فاصله زمانی دارد که ما با اسپاینوسورِس فاصله زمانی داریم. به علاوه قد و قامت اسپاینوسورِس اندکی (تقریبا دو برابر) بزرگ‌تر از چیزی بوده که برای صاحب ردپای لسوتو تخمین زده‌ایم.

روزنامه‌نگاری سرقدمی

باید نامی برازنده برای این شیوه شبه‌روزنامه‌نگارانه برگزید؛ برای سبکی که بی‌استعدادترین و خنگ‌ترین افراد ناتوان از درک مطلب و عاجزان از ترجمه متن‌های غیرفارسی و درماندگان در نگارش گزارش‌های سیاسی-اجتماعی را به علمی‌نویسی می‌گمارند. به قول رومن گاری در خداحافظ گاری کوپر، «با ذخیره خریت» این قبیل نویسنده‌های خبرهای علمی، «می‌شود شکم یک ملت را سیر کرد». چنان‌چه واقعا هم سرقدم‌های همینان می‌شود منبع اصلی کانال‌های خبری مورداعتماد ملت فارسی‌زبان. شاید عنوانی مثل «روزنامه‌نگاری سرقدمی» برای این قلم‌ها مناسبت کافی داشته باشد.

https://www.instagram.com/p/Ba3Ov15hzts/

⭕️سنگواره دایناسورها به مثابه سنگ فلاسفه⭕️

دیرینه شناسان سنگواره‌ها را چگونه تفسیر می‌کنند؟

یادداشتی از دکتر عرفان خسروی در مجله دانستنیها

برگرفته از متن:

🔻وقتی دبیرستانی شدم، دیگر کاری با آقای فون‌دنیکن و کتاب‌هایش نداشتم، زیرا به تدریج بر مطالعه فرگشت و دیرینه‌شناسی مهره‌داران بیشتر و بیشتر تمرکز می‌کردم. معمولا مطالعه کتاب‌های عامه‌پسند کسی را درگیر «روش علمی» نمی‌کند، بنابراین مطالعه هیچ کدام از کتاب‌های علمی آن دوران موجب کلنجارهای فلسفی درباره ماهیت علم در من نمی‌شد، اما آن سال‌ها مصادف بود با کشف نخستین دایناسورهای پردار و با وجود این که هنوز اینترنت در دسترس اغلب ما نبود، اما بخت دسترسی به کتاب‌خانه‌های بزرگی که در آن سال‌ها مشترک مجلاتی مانند Nature بودند، این فرصت را به من داد تا متوجه شوم خیلی از چیزهای ظاهراً بدیهی نقل‌شده در «کتاب‌های علمی» در آن سوی زمین به چالش کشیده‌شده‌اند، مثل موضوع ساده رده‌بندی پرندگان که بارها و بارها در مقاله‌های علمی آن سال‌ها دیدم به صورت یک رده جدا از خزندگان رده‌بندی نشده‌اند، بلکه در دل خزندگان (و در حقیقت به عنوان زیرگروه زنده‌ دایناسورها) شمرده می‌شوند. وقتی خبر این تغییرات شگرف را به هم‌شاگردی‌های دبیرستانی‌ام و دبیرهای مدرسه می‌رساندم، از طرفی کسی نمی‌توانست اعتبار مقالات علمی Nature را زیر سؤال ببرد و از طرف دیگر تصور شکسته‌شدن یکی از بدیهی‌ترین درس‌های زیست‌شناسی (رده‌بندی مهره‌داران به پنج گروه ماهی‌ها، دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستانداران) برای همه عجیب بود. آن زمان بیشتر به این فکر می‌کردم که روش علمی زیست‌شناس‌ها چه تغییری کرده که چنین برآیندی پیدا کرده‌است.

🔺وقتی به دانشگاه وارد شدم با بحث‌های جدی میان طرف‌داران و مخالفان نظریه‌های علمی مختلف بیشتر درگیر شدم. استادانی که درباره تغییرات رده‌بندی با احتیاط صحبت می‌کردند و روش‌های جدید را بیش از حد انقلابی می‌دانستند و دانشجویانی که میان پذیرفتن یا نپذیرفتن این بحث‌ها سرگردان بودند. آن زمان یک بحث علمی داغ دیگر هم در همان مجلات علمی به چشم می‌خورد: آیا پرندگان از نسل دایناسورها هستند یا نه. با وجود پذیرش این موضوع از طرف قاطبه دیرینه‌شناسان، چند دیرینه‌شناس نیز بودند که مانند سال‌های میانی قرن بیستم، حاضر به پذیرش فرگشت پرندگان از دایناسورها نبودند. البته آن‌ها روش‌های نوین تحلیل‌های فرگشتی را نیز نمی‌پذیرفتند و مدام بر دنبال‌کردن روش‌هایی قدیمی تأکید داشتند که عقیده آن‌ها را تا حدی تأیید کند. آن سال‌ها هم سپری شد و من هنوز به این فکر می‌کردم که چه چیزی در روش علمی وجود دارد که مانع پذیرش حرف‌های فون‌دنیکن، عقاید طرف‌داران سنتی جدایی پرندگان از خزندگان و نظریه‌های مخالفین خویشاوندی پرندگان با دایناسورها می‌شود.
.
لینک متن کامل مقاله 👇👇👇👇
http://telegra.ph/Paleogram-10-30

سنگواره دایناسورها به مثابه سنگ فلاسفه
چرا ابطال‌گرایی تنها راه منطقی اندیشیدن درباره علم است؟
عرفان خسروی | منتشرشده در دانستنیها، مجلد ۱۱۰، ۱۸ مرداد ۱۳۹۳، صص ۳۰-۳۱

🌹🍎 در یکی از استندآپ‌های علمی سومین نشست علمی سیتاک، عرفان خسروی قصه‌ی خود را با یک گل سرخ و سیب شروع کرد و بعد از آن داستان به زمین و چرخه دی اکسید کربن رسید. چطور؟ در ویدیو بعد ببینید:

@Sitalk
👇

🌍 داستان زمین و چرخه‌ای تکراری

✅ در سومین نشست علمی سیتاک، عرفان خسروی، دیرینه شناس و دبیر علمی دانستنیها، از داستان زمین و چرخه دی اکسید کربن در زمین گفت. او توضیح داد که دی اکسید کربنی که در طول یک قرن گذشته باعث گرمایش جهانی و تغییرات آب وهوایی در زمین شده است چگونه در گذشته زمین را از یخ بندان‌های بزرگ نجات داده است و گونه‌های متنوع حیات را به زمین بازگردانده است. اما در آینده چه در انتظار زمین است؟

ویدیوی این بخش را در کانال آپارات ما ببینید:

https://www.aparat.com/v/YO6u7

@Sitalk
باشگاه علم و فناوری

داستان زمین
ورق بزنید!

در آخرین نشست سیتاک که در روزهای شاد و هوای فرحبخش اردی‌بهشت برگزار شد درباره روزگارانی صحبت کردم که کربن‌دی‌اکسید برای بقای حیات بر زمین ضروری بود و اکسیژن مهم‌ترین آلاینده‌ای بود که زندگی را تهدید می‌کرد.

اینجا، سه پرده کوتاه از نقالی نه‌چندان هنرمندانه من را با روایتی نامتعارف از داستان زمین و زندگی و انقراض ببینید! اما اصل داستان (و سخنرانی‌های بسیار جذاب‌تر دوستانم) را بهتر است در کانال سیتاک در آپارات تماشا کنید؛ داستانی که قرار است شما را از نگرانی درباره ادامه حیات بر سیاره زمین نجات دهد و مژدگانی این خبر خوب، نوید انقراض قریب‌الوقوع انسان‌هاست.

شاید پس از شنیدن چنین حکایتی، شما هم مثل من به کم‌شدن شرّ آفت بشری از بساط سبز زمین امیدوار شوید و افق نگاهتان طوری تغییر کند که این ابیات مشهور اقبال لاهوری در گوشتان با طنین دیگری معنا دهد:

گمان مبر که به پایان رسید کار مغان/ هزار بادهٔ ناخورده در رگ تاک است/ چمن خوش است ولیکن چو غنچه نتوان زیست/ قبای زندگیش از دم صبا چاک است

https://www.instagram.com/p/Ba_EulahXME/

با یخ‌بندانی آشنا شوید که دو میلیارد سال پیش حیات را تا مرز انقراض پیش برد! یخبندانی بسیار فجیع‌تر از عصر یخبندان مشهوری که ده‌هزارسال پیش به پایان رسید و فکرمی‌کنید متهم اصلی این یخبندان فجیع که بود؟

با خطرناک‌ترین موجودات تاریخ زمین آشنا شوید: باکتری‌های فتوسنتزگری که گازی سمی به نام اکسیژن تولید کردند، اغلب میکروب‌های پیش از خود را کشتند ولی عاقبت زندگی خودش را با این گاز سمی وفق داد و بقا یافت!

نوشداروی سوزان

آخرین شماره نشریه #شهر_کتاب زمستان گذشته منتشر شد و سوگ آن ماند برای ما. امروز آن داغ تازه شد. شهر کتاب برنده رتبه نخست «درست‌نویسی در حوزه افزایش سواد علمی جامعه» شد؛ اما شهر کتاب درگذشته و این نوشدارو مردگان را برنخواهد خیزاند؛ بلکه افسوسی است دوباره برای سوزاندن ما. ما حتی دندان‌های پیش‌کشی فرهنگستان را هم نشمردیم، خودشان برای ما شمردند: کمترین نصیب از خلعتی عروس فرهنگستان برای «افزایش سواد علمی جامعه» مانده و حوزه‌های دیگر (ورزش، اخبار عمومی، سراسری، فرهنگی-اجتماعی) سهمی محترم‌تر برده‌اند. احترام «خبرگزاری عمومی» موسوم به «مهر» هم، گویا از همه واجب‌تر بوده.
دردسر ندهم، ما هم به همین مناسبت ماءالشعیری نوشیدیم، چنان‌چه حافظ می‌فرماید «به عُجب علم نتوان شد ز اسباب طرب محروم/ بیا ساقی که جاهل را هنی‌تر می‌رسد روزی». البته نباید پنداشت که دشمنی دوستان با «علم» و عُجب رنگ‌پریده آن بوده؛ که اگر نام نامزدهای دیگر جایزه «افزایش سواد علمی جامعه» را ببینید، خواهید دانست منظور از «افزایش سواد علمی»، «ارتقای دانش عمومی» بوده که در پیشگاه سروران دانشمند، کم‌قدرترین است.

https://www.instagram.com/p/BbCwG6zhjLa/

بیست روباتی که بر اساس ساختار بدن جانوران ساخته‌شده‌اند

پیش از این در پالئوگرام نمونه‌ای دیگر از روبات بایونیک ساخته‌شده بر اساس ساختار پای دایناسورهای دونده را دیده بودیم:
https://news.1rj.ru/str/paleogram/230

آزمایشگاه دکتر ویتمر در دانشگاه اوهایو مرکز پژوهش درباره آناتومی جمجمه مهره‌داران است. این ویدیو را لاری ویتمر با پایه دوربین جدیدش ضبط کرده و در پایان آن کله خودش هم میان جمجمه دایناسورها دیده می‌شود

ئیُونز!

می‌خوام براتون قصه‌ای بگم...
قصه زندگی روی زمین از آغاز تا آخرین عصر یخ‌بندان: سرگذشت همه ما!
PBS Digital Studios
ئیونز را هر هفته با ترجمه عرفان خسروی در پالئوگرام دنبال کنید!
t.me/paleogram

ئیُونز!
با حجم و کیفیت کم‌تر!

قصه زندگی روی زمین از آغاز تا آخرین عصر یخ‌بندان: سرگذشت همه ما!
PBS Digital Studios
ئیونز را هر هفته با ترجمه عرفان خسروی در پالئوگرام دنبال کنید!
t.me/paleogram

نخستین شماره نیچر و آن‌چه ما هرگز از طبیعت ندانستیم

پنج‌شنبه چهارم نوامبر سال ۱۸۶۹ نخستین شماره نشریه‌ای منتشر شد که اکنون، اگر نگوییم معتبرترین نشریه علمی، دست‌کم یکی از دو نشریه بسیار معتبر علمی جهان است. نام این نشریه را معمولا ترجمه نمی‌کنیم، گرچه در فارسی معنایی شناسا دارد: طبیعت...

... آن‌چه که ما از علم ندانستیم، به تحقیق همان انگیزه‌ای است که یک و نیم سده پیش باعث شد نام مهم‌ترین نشریه علمی امروز دنیا را طبیعت نهند.

http://telegra.ph/Paleogram-11-04