✔️ درباره زلزله: گفت وگوی سیاوش صفاریان پور و دکتر مهدی زارع

در سومین نشست علمی سیتاک، گفت وگوی سیاوش صفاریان پور و دکتر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، به موضوع زلزله، پیشبینی و راه های کاستن از خطرات آن به طور علمی اختصاص داشت.

دکتر زارع در بخشی از صحبت های خود درباره مفهوم احتمال زلزله در تهران و سایر نقاط ایران توضیح داد و اینکه وقتی از احتمال زلزله ای به بزرگی 7 ریشتر در آینده ای نزدیک صحبت می کنیم منظورمان چیست؟

ویدیو این گفت‌وگو را در آپارات سیتاک ببینید:

https://www.aparat.com/v/7azgI

درباره چرخ و محور آن

بیستم آبان، سالگرد آخرین قسمت مجموعه تلویزیونی چرخ، به تهیه‌کنندگی و اجرای سیاوش صفاریان‌پور بود. مجموعه‌ای که پاییز سال ۹۴ آغاز شد و یک سال بعد که مخاطب‌ها این برنامه را شناخته بودند و از آن استقبال شده‌بود، به مثابه نهال به‌ ثمر رسیده‌ای از دست باغبان گرفتندش تا تحویل کارگری دهند که با زمین بیگانه است.
تا وقتی که سیاوش محور برنامه چرخ بود، به درایت و سلیقه‌ای که در او می‌شناسم، تعادل و تنوعی در موضوعات علمی این برنامه برقرار بود. علوم پایه و علوم کاربردی، مسائل علمی روز و پیشرفت‌های فناوری، بحث‌های از پیش طراحی‌شده در کنار بداهه‌های هیجان‌انگیز و سبک‌های جدید دیگر ارائه مطالب علمی، همه در چرخ مطرح می‌شدند. ارتباط نزدیک و دوستانه سیاوش با تقریبا همه کسانی که در ایران دغدغه ترویج علم دارند، عامل مهمی بود که میانه‌روی و جامعیت چرخ را تضمین می‌کرد. سلیقه‌ای نیز که سیاوش برای چرخاندن چرخ داشت، مطلوب اغلب این دوستان بود.
من این فرصت را داشتم که از نزدیک شاهد تلاش سیاوش و همکارانش برای تهیه این برنامه باشم. سیاوش همان کاری را انجام می‌داد که فکر می‌کرد درست است. اما حس من و حدس من از این تجربه‌ها چنین بود که فشارهایی از بیرون برنامه در پی تغییر برخی جزئیات بودند. این البته حدسی است که پس از تحویل چرخ به گروه بعدی، نشانه‌های آشکاری برای درستی آن پیدا شد.

http://telegra.ph/Paleogram-11-12

همراه دکتر مجید میرزایی در #چرخ درباره دیرینه‌بوم‌شناسی صحبت کردیم. محمد شکاری عزیز عکس‌ها را از تلویزیون گرفته. به مرور این برنامه‌ها را در کانال هم منتشر خواهم کرد...
مشاهده در یوتیوب:
goo.gl/xkACP6

دکتر جمشید درویش (۱۳۳۰-۱۳۹۶)
امروز جامعه علمی دانشمندی جامع‌الاطراف و طبیعی‌دانی تأثیرگزار را ازدست‌داد

قلب بیمار ترویج علم ایران
محمدحسین جهان‌پناه

امروز، آخرین روز هفته ترویج علم در ایران بود. هفته‌ای که درست در میانه آن زلزله‌ای مهیب، قلب کشور عزیزمان را لرزاند و خسارات مالی و جانی فراوانی به‌بار آورد. حادثه‌ تلخ و دردناکی که عوارض بعدی آن در سطح جامعه به‌خوبی نشان داد که چرا باید بیشتر به ترویج علم در ایران بها دهیم. فقط کافی است نگاهی به انبوه اخبار دروغ، اطلاعات شبه‌علمی اشتباه و تصاویر تاریخ‌مصرف گذشته‌ای بیندازید که در طول این هفته درون شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شدند. اخبار و اطلاعاتی که گاهی حتی رسانه‌های رسمی و غیررسمی کشور هم با بازنشر غیرمسئولانه‌ آن به گسترش موج این شایعات دامن زدند. هدف از ترویج علم در جامعه مقابله موثر با همین چیزهاست. اینکه مردم بدانند هرچیزی که هرجایی خواندند لزوما درست و علمی نیست. اینکه هرکسی نمی‌تواند کارشناس همه‌چیز باشد و یک‌طرفه به قاضی برود و برای مشکلات جامعه و کشور نسخه بپیچد. اینکه همه در قبال محتوایی که دست‌به‌دست می‌کنیم و عواقب آن مسئولیم. اینکه اگر رسانه‌های رسمی و صداوسیمای کشور بلد نیستند چگونه بحرانی ملی را درست پوشش دهند، حداقل خود افراد بتوانند بین درست و غلط اخبار علمی تفاوت قائل شوند و با جست‌وجو برای یافتن اطلاعات موثق موجب رواج شبه‌علم در جامعه نشوند. همه‌ اینها فقط بخشی از اهداف ترویج علم و دانش در جامعه است. حقیقت تلخ این است که ترویج علم در ایران سخت بیمار است. بیماری سختی که با بی‌اعتنایی کامل دولت، دانشگاه‌ها و نهادهای مسئول هرسال بدتر شده است و بی‌علاقگی مزمن و سیاست‌زدگی رسانه‌های داخلی هم به آن دامن زده است. بیشتر رسانه‌های علمی/‌ترویجی کشور رو به انقراض‌اند. معدود مجلات و نشریات و وب‌سایت‌های علمی عمومی باقیمانده نیز با بی‌مهری شدید صاحبان عمدتا بی‌ربط خود دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بیشتر روزنامه‌ها دیگر صفحه علمی ندارند و به ترویج علم هم علاقه‌ای نشان نمی‌دهند. برای بیشتر خبرگزاری‌ها نیز علم فقط سرویسی اضافی و دهان‌پرکن برای اخبار رده‌چندم و سردستی آنهاست. درعین‌حال دانشگاه‌ها که باید پرچم‌دار ترویج علم در کشور باشند نیز هیچ ارزشی برای فعالیت‌های ترویجی قائل نیستند تا آن حد که به‌جز معدودی انگشت‌شمار، بسیاری از اساتید حتی از شرکت در این دست فعالیت‌ها یا حتی یک مصاحبه ساده مطبوعاتی دوری می‌کنند. دولت هم به‌سهم خود اهمیت ترویج علم را به‌کلی فراموش کرده است و دیگر نه‌تنها خبری از پشتیبانی مالی برنامه‌های ترویجی نیست که حتی از پشتیبانی معنوی و نمادین مقامات دولتی نیز صدایی شنیده نمی‌شود. به همه اینها ناکارآمدی اندک مؤسسات داعیه‌دار ترویج علم در ایران را هم اضافه کنید تا به تصویری غمناک از ساختار شکسته و بیمار‌ ترویج علم در ایران برسیم. ساختار بیماری که تنها منجیان باقی‌مانده آن معدودی از اساتید، معلمان و روزنامه‌نگارهایی هستند که از سر دلسوزی هنوز وقت و زندگی خود را صرف ترویج علم در جامعه می‌کنند اما هرروز از شمار آنها نیز کاسته می‌شود. در چنین شرایطی سخت می‌توان به درمانی برای ساختار بیمار فرهنگی و اجتماعی ترویج علم در کشور امیدوار بود.

https://jameefarda.com/article/1410/قلب-بیمار-ترویج-علم-ایران

تصویری از زمان: گفت‌وگو با دکتر جمشید درویش درباره موزه‌های تاریخ طبیعی
کاوه فیض‌اللهی
شرق، شماره ۶۸۸، یازدهم بهمن ۱۳۸۴، صص ۲۲-۲۳
t.me/paleogram/609

⁣⁣⭕ گوشتخواری یا گیاهخواری؟

📌آیا واقعا یک مکتب کامل برای تغذیه وجود دارد؟ چه تغییری باید در رژیم غذایی‌مان بدهیم؟
📌در «زوم» شماره 192 «دانستنیها» بخوانید.

#زوم
@Danestanihamag

آوازهای جنگل
اثر Dane Pavitt
گرچه تاکنون اثری از حنجره پرنده‌مانند در دایناسورها پیدانشده، اما پیدانشدن دلیل نبودن نیست
دایناسورها به ترتیب ورود:
Zephyrosaurus
Deinonychus
Sauroposeidon
t.me/paleogram

ئیُونز!
When Did the First Flower Bloom?
اولین گل کی شکفت؟
ئیُونز را هر هفته با ترجمه عرفان خسروی در پالئوگرام دنبال کنید!
t.me/paleogram

ویلیام سفالی

اسب آبی (Hippopotamus amphibius) به خاطر سرشت پرخاشگر و دمدمی‌اش، یکی از خطرناک‌ترین حیوانات آفریقاست. مصریان باستان خوی این ددان را می‌شناختند و از اسبان آبی، می‌پرهیختند. شاید همین ترس بوده که ملهم خلق آثاری هنری مثل این اسب آبی لعابی* در مصر باستان شده است. این تندیس زنگاری یک سده پیش در چنین روزی سر از مان متروپولیتن درآورد، ویلیام نام گرفت و عاقبت شد نماد عامیانه آن مان.
امروز موزه تاریخ طبیعی آمریکا از قول اسب آبی سفالینش که در اندازه طبیعی و به سال ۱۹۰۹ میلادی ساخته شده، صد سالگی ویلیام را به مان متروپولیتن تبریک گفته است.

* این جنس سفال لعابی در انگلیسی فاینس (faïence) نامیده می‌شود

https://www.instagram.com/p/BbvVE61gv4C/

⭕️ کتاب «زیست‌شناسی در چند دقیقه» را بخوانید.

📌 نویسنده: تام جکسن، مترجم: عطا کالیراد و عرفان خسروی، نشر شهر، ۱۶ هزار تومان، ۴۰۸ صفحه

📌 آن‌طور که از شناسنامه‌ی کتاب پیداست، نام کتاب اصلی در انگلیسی Genetics in minutes بوده است ولی مترجم‌های کتاب که هر دو در رشته‌ی زیست‌شناسی تا مقطع دکتری تحصیل‌کرده‌اند، نام آن را به «زیست‌شناسی در چند دقیقه» برگردانده‌اند. محتوای کتاب چرایی این موضوع را نشان می‌دهد؛ در این کتاب، عمده‌ی مباحث اصلی رشته‌ی زیست‌شناسی (و نه فقط مباحث حوزه‌ی ژنتیک) به طور مفصل توضیح‌ داده شده است؛ از جمله مباحثی مثل تکامل، رفتارشناسی، بوم‌شناسی، بیوشیمی، سلولی-مولکولی و البته ژنتیک. این کتاب یکی از چندین کتابی است که در مجموعه‌ی «در چند دقیقه» از سوی «نشر شهر» (به دبیری علمی عرفان خسروی) منتشر شده است و همه‌ی کتاب‌های این مجموعه ترجمه‌ی کتاب‌هایی با شکل و ترکیب مشابه هستند: ۴۰۰ صفحه محتوا که صفحات زوج آن به متن (حدود ۱۵۰ کلمه در هر صفحه) و صفحات فرد آن به تصویر (عمدتا داده‌نما یا تصاویری همراه با توضیحات مفصل) اختصاص دارند. هر صفحه از این کتاب، در حقیقت مدخلی دائرةالمعارفی است که به زبانی ساده مشروح شده است. ترجمه‌ی عطا کالیراد و عرفان خسروی از متن کتاب، نه‌تنها واجد دقتی علمی است، بلکه شیوایی و ایجاز قلم این دو نیز، آن را خواندنی‌تر کرده است. اگر تصویرهای نسخه‌ی فارسی کتاب را با نسخه‌ی انگلیسی مقایسه کنید، متوجه می‌شوید که کیفیت و جزئیات تصاویر در ترجمه‌ی فارسی بهبود یافته، زیرا تصویرساز کتاب (لیلا پورقناد) با نظارت مترجم‌ها، همه‌ی تصویرسازی‌های کتاب را از نو ترسیم کرده است. نه‌تنها محتوای لقمه‌لقمه و ساده‌گوی کتاب، بلکه قطع مربعی ۱۳ در ۱۳ سانتی‌متری این کتاب (و دیگر کتاب‌های «در چند دقیقه») دلیل خوب دیگری است برای انتخاب آن‌ها به عنوان کتاب‌هایی مناسب مطالعه و همراهی در سفر و حضر.

#کتاب
t.me/danestanihamag/2580

این پرنده اسکول نیست
سیاوش یالپانیان و عرفان خسروی
دانستنیها، شماره ۱۸۴، هفتم مرداد ۱۳۹۶، صص ۲۸-۳۱

t.me/paleogram/491

جور دیگر باید خورد، عرفان خسروی
و
سلوک انتحاری یک جاندار، مهدی دولتی
یادداشت‌های پایان‌بخش در پرونده زوم دانستنیها، شماره ۱۹۲ با موضوع «گیاه‌خواری یا گوشتخواری»
۲۷ آبان ۹۶، صص ۷۶-۷۷
t.me/paleogram/613

آیا انسان زمانی گیاه‌خوار بوده است؟
و مطالب دیگر پرونده «گیاه‌خواری و تغذیه»
شهر کتاب شماره ۱۱
مرداد و شهریور ۹۵
صص ۸۶-۹۴
با مطالبی از
عرفان خسروی
مهدی دولتی
فروغ کنعانی
نسیم مرزبان
t.me/paleogram/613

نسبت خویشاوندی کدام موجودات به هم نزدیکتر است؟

🦀 به 🐜 نزدیکتره تا به 🦂
🕷 به 🦂 نزدیکتره تا به 🐜
🦎 به 🐍 نزدیکتره تا به 🐢
🦎 به 🦅 نزدیکتره تا به 🐢
🐊 به 🦅 نزدیکتره تا به 🦎
🦕 به 🦅 نزدیکتره تا به 🐊
🦖 به 🦅 نزدیکتره تا به 🦕
🐠 به 🐋 نزدیکتره تا به 🦈
🐢 به 🐋 نزدیکتره تا به 🐸
🐫 به 🐋 نزدیکتره تا به 🐎
🦒به 🐋 نزدیکتره تا به 🐫
🐎 به 🦏 نزدیکتره تا به 🦒
🦇 به 🦏 نزدیکتره تا به 🐀
🥕 به 🌹 نزدیکتره تا به 🌽
🍁 به 🌹 نزدیکتره تا به 🌴
🍓 به 🌹 نزدیکتره تا به 🥝
🍄 به 👨‍👩‍👧‍👦 نزدیکتره تا به 🌿
⭐️ به 👨‍👩‍👧‍👦 نزدیکتره تا به 🐌
🐠 به 👨‍👩‍👧‍👦 نزدیکتره تا به 🦈
🐍 به 👨‍👩‍👧‍👦 نزدیکتره تا به 🐸
🐓 به 👨‍👩‍👧‍👦 نزدیکتره تا به 🐸
🦏 به 👨‍👩‍👧‍👦 نزدیکتره تا به 🐘
🐀 به 👨‍👩‍👧‍👦 نزدیکتره تا به 🦔
🦍 به 👨‍👩‍👧‍👦 نزدیکتره تا به 🐒

چرا رده‌بندی‌های جدید با چیزی که در مدرسه یادمان دادند، فرق می‌کند؟

۱ - جانداران همواره در حال دگرگونی در مسیرهای متفاوت‌اند، پس انتظار داریم صفت‌های متفاوت داشته باشند؛ به بیان دیگر، «تفاوت» میان جانداران ذاتی و بدیهی است.
۲ - اما «شباهت» میان جانداران خارج انتظار است، پس باید برای آن دلیلی جستجو کنیم.
۳ - سه دلیل متفاوت می‌توان برای شباهت دو جاندار فرض کرد، اولی با بیشترین احتمال و آخری با کمترین احتمال: الف‍. صفت مشترک را از نیایی مشترک به ارث برده‌اند. ب‍. همگرایی تکاملی، یعنی شرایط مشابه باعث شده صفت‌های جداگانه‌ای در مسیرهای متفاوت به صورت مشابه تکامل یابند. ج‍. انتقال عرضی ژن (مستقیماً یا به کمک ویروس‌ها یا همزیستی درونی) باعث انتقال صفت میان دو جاندار شده است.
۴ - شباهت‌های بیشتر میان دو جاندار به معنای بیشتر شدن احتمال خویشاوندی نزدیک آنهاست.
۵ - شباهت‌هایی که منشأ تکاملی متفاوت دارند و محدود به ظاهرند، نشانگر خویشاوندی نیستند. تنها شباهت‌هایی با منشأ مشترک تکاملی/تکوینی/ژنتیک نشانگر خویشاوندی‌اند.
۶ - تنها شباهت‌هایی که بر اثر تغییر وضعیتی پیشینی پیدا شده‌اند، نشانگر خویشاوندی هستند. مثلاً همه جانداران به صورت پیشینی «خونسرد»ند، فاقد دست‌وپای مناسب برای دویدن یا پروازند، از طریق جدار بدن یا یاخته‌شان مواد یا گازهای تنفسی را جابجا می‌کنند..‌. پس اشتراک در هیچکدام از این وضعیت‌های پیشینی، «شباهت» محسوب نمی‌شود و ما را وانمی‌دارد تا خویشاوندی میان جانداران واحد این شرایط فرض کنیم. اما برعکس، اشتراک در صفاتی مثل «خونگرمی»، «دست و پا یا بال» یا «دستگاه تنفس ششی» می‌تواند نشانگر خویشاوندی باشد.
۷ - بندهای پنجم و ششم با تصورات سنتی درباره رده‌بندی تفاوت دارند و باعث می‌شوند گروه‌هایی که سابقاً بر اساس صفات پیشینی شناخته می‌شدند، در رده‌بندی فیلوژنتیک مردود و منسوخ شمرده‌شوند، مثل بی‌مهرگان (صفت «بی‌مهره‌بودن» غلط است) و ماهی‌ها (صفت «آبزی‌بودن» غلط است)، هرچند هنوز مهره‌داران (متصف به داشتن مهره) و تتراپودها (مهره‌داران خشکی‌زی متصف به تکامل دست و پا از باله) معنادار و درست‌اند.
۸ - برخلاف رده‌بندی‌های قدیم، صفت‌های مشترک دلالت مستقیم بر رده‌بندی ندارند، بلکه اجتماع صفت‌های مشترک (با شرایطی که گفته‌شد) دلیل بر خویشاوندی است و خویشاوندی بر رده‌بندی دلالت دارد.
۹ - نتیجه رده‌بندی فیلوژنتیک در چهارچوب روش علمی پوپری، «فرضیه»‌ای شمرده می‌شود در معرض آزمون‌های سرنوشت‌ساز دائمی، بنابراین هم از لحاظ نظری و هم از نظر جزئیات با رده‌بندی ثابت و سنتی تفاوت دارد. برخی از این تفاوت‌های جزئی را در مثال‌های ابتدای این فرسته دیدید.

برای مطالعه بیشتر:
t.me/paleogram/343
t.me/paleogram/344

عذر تقصیر

متوجه شدم دوستانی که فرسته پیشین را در رایانه نگاه می‌کنند، بخشی از آن را معوج و شنبه-یکشنبه می‌بینند. بابت این طبع‌آزمایی نیازموده از همه شما عذرمی‌خواهم.

درستش این‌طوری است:
https://www.instagram.com/p/Bb4M37SB_yO/

فرگشت، حیات و آگاهی
ارسلا گودینو
ترجمه: عرفان خسروی
همراه مطالب دیگری از
عرفان کسرایی
محمد یوسفی
سعید بی‌نیاز
در
پرونده آگاهی و فلسفه ذهن
شهر کتاب ۱۲، مهر ۹۵
صص ۸۲-۹۲
t.me/wissenschaftsphilosophie/350

کتاب |روانشناسی تکاملی|
از مجموعه «قدم اول»
https://news.1rj.ru/str/amirbio/3772
نویسندگان: دیلان اوانس و اسکار زارات
مترجم: تارا عسگری
ناشر: «زیست‌شناسی به سبک رضا امیر»
t.me/amirbio

تشبُّث به نیچر
و عجایب‌المخلوقات

روز یکشنبه پنجم آذر، روزنامه شرق پرونده‌ای درباره خاستگاه فکری مجله نیچر منتشر کرد. مقاله‌هایی از بنده و آقایان عبدالرضا شهبازی و عطا کالیراد این پرونده را می‌سازند.
مقاله من تحت عنوان «درس‌هایی از نیچر» به شخصیت تامس هنری هاکسلی (نویسنده نخستین دیباچه نیچر) و نسبت او با داروین، گوته، طبیعت، نظریه تکامل، پیشرفت علم و مکتب رمانتیسیزم می‌پردازد. پس از این مقدمه کمابیش مفصل، سعی کردم نشان دهم هاکسلی و طبیعی‌دان‌های دیگری که بنیان‌گذار نیچر بودند، پیرو روایت خاصی از رمانتیسیزم طبیعت‌گرا بودند که برخلاف نحله غالب این مکتب، مخالفتی تام با پیشرفت علم و نگاه سازوکارگرایانه به طبیعت نداشتند. توسعه علوم طبیعی در سده بیستم و بیست‌ویکم میراث همین مکتب فکری است که هنوز هم می‌توان آن را میان اصحاب علوم طبیعی، زنده و ساری یافت. چه‌بسا یکی از علل عقب‌ماندگی ما از قافله علوم پایه، احساس بی‌نیازی از پژوهش درباره طبیعت و اکتفای ما به علوم کاربردی و فنی باشد.
از قضا همراه عطا کالیراد در قسمت یکم پادکست عجایب‌المخلوقات نیز (که چند هفته پیش‌تر ضبط شده و دوشنبه ششم آذر، یعنی یک روز بعد از پرونده شرق منتشر شد) به همین موضوعات می‌پردازیم.
متن کامل پرونده نیچر و قسمت یکم پادکست عجایب‌المخلوقات را در پالئوگرام و عجایب‌المخلوقات بخوانید و بشنوید!

https://www.instagram.com/p/Bb_oYIHhzIg/

عجایب‌المخلوقات - قسمت یکم:

دیباچه نیچر
https://news.1rj.ru/str/ajamax/14
هاکسلی رمانتیک
https://news.1rj.ru/str/ajamax/15
علم یا فناوری؟
https://news.1rj.ru/str/ajamax/16
ایامار پرستار آین
https://news.1rj.ru/str/ajamax/17
چرا علم؟
https://news.1rj.ru/str/ajamax/18
پایان
https://news.1rj.ru/str/ajamax/19
پشت‌صحنه
https://news.1rj.ru/str/ajamax/20

درس‌هایی از «نیچر»
پرونده صفحه علم روزنامه شرق
درباره خاستگاه فکری مجله نیچر
با مطالبی از عرفان خسروی، عبدالرضا شهبازی و عطا کالیراد
یکشنبه، پنج آذر ۹۶، ص ۱۲

عجایب‌المخلوقات - قسمت یکم - ۱ - دیباچه نیچر