🔷 ویدئو ارائه در کنفرانس TiQT

کنفرانس بین المللی «زمان در کوانتوم» امسال در کشور ایرلند برگزار شد و دو ارائه از ۲۷ سخنرانی آن به کارهای اخیری که در ایران در حوزه فیزیک بنیادی انجام شده اختصاص داشت.

دکتر محمد جواد کاظمی دربارۀ تمایز میان تعابیر به وسیلۀ آزمایش دو شکاف سخنرانی داشتند که میتوانید ویدئو آن را در اینجا ببینید.

ما نیز دربارۀ کار اخیرمان، که در آن پدیدۀ جدیدی به نام «تداخل ناموضعی درزمان» را پیش بینی کرده بودیم، ‌ارائه ای داشتیم که ویدئو آن را میتوانید در اینجا مشاهده نمایید.

🔷 کتاب در زمینه تاریخ علم

چون تخصصی در این زمینه نداشتم از استاد بزرگوارم جناب آقای دکتر علیرضا منصوری خواهش کردم و ایشان منابع زیر را با توضیحات ارزشمندشان معرفی فرمودند.

سلام آقای آیت عزیز،
مهم اینه که تاریخ علم چه دوره یا چه بحثی رو بخوایم.
- تکامل فیزیک اینشتین و اینفلد هنوز جزو بهترین کتابهای تاریخ کلی فیزیک هست که به زمینه های مفهومی و بنیادی هم میپردازه.
- از ارسطو تا نیوتن، برنارد کوهن جزو کتابهای تکست و کلاسیک هست اخیرا معصومی همدانی هم ترجمه کرده.
-عبور از جهان بسته به جهان باز، از کوایره، کتابی کلاسیک از مورخی کلاسیک با سبکی انقلابی در تاریخنگاری، کتاب به تغییر تصویر ما از جهان از جهان ارسطویی به جهان نیوتنی تحت تاثیر اندیشه های فیزیکی این دو میپردازه. کتاب ترجمه شده، ولی کتاب خواندن آن زیاد راحت نیست، نه به دلیل ترجمه، به دلیل محتوا و اشارات به زمینه های فلسفی.
- مبادی مابعدالطبیعی علوم نوین از برت، سبک تاریخنگاری شبیه کوایره، کتاب کلاسیک. مثل قبلی دوره انقلاب علمی را پوشش میدهد. ترجمه سروش.
- از آگوستین تا گالیله، کرومبی، ترجمه آرام. کرومبی متاثر از سنت دوئمی در تاریخنگاری هست و سعی میکنه پیوستگی نظریه ها از قدیم تا حالا رو نشان بده، این رویکرد هر چند به شکل افراطی بهش نقد شده ولی به هر حال کتاب کلاسیکی هست در سنت خودش.
-تاریخ علوم نوین، باترفیلد، ترجمه شده، سعی کرده بین سنت معتقد به گسست و سنت معتقد به پیوستگی جمع کنه، ولی بعضی به خاطر همین کار اون رو التقاطی میدونن، ولی باز هم جزو کتابهای کلاسیک و آموزنده هست.
-سرآغازهای علم در غرب، اثر لیندبرگ، ریشه های علم غرب رو در قرون وسطی و باستان دنبال میکنه. تا اواخر قرون وسطی و اول انقلاب علمی پیش میاد . کتاب درسی هست در سیلابس های اروپایی و امریکایی. ترجمه شده.
-تاریخ علم پیتر دی یر، همون بازه زمانی کتاب قبلی هست، منتها تمرکزش بیشتر بر نهادهای علمی هست و عوامل بیرونی تا محتوای نظریه ها. کتاب درسی هست، ترجمه شده.
-کتاب هایی هم هست که ترجمه نشده، مثلا: energy, force and matter by Harman
و physics in 19th centuryby Purrington
هر دو به فیزیک قرن نوزده می پردازن، و کتاب درسی هستند، اولی فلسفی تره، دومی به نهادهای علمی هم پرداخته، به نوعی مکمل هستند. ترجمه نشدن، ولی من در کتاب فیزیک و فلسفه که تعامل فیزیک و فلسفه قرن نوزدهم رو گفتم و بیشتر گزارشی از درسها و طرح پژوهشیم بوده ، خصوصا از اولی زیاد استفاده کردم.
** هر چه به سمت نظریه های جدیدتر بیایم کار خوب تاریخ علمی کمتر هست، چون نیاز هست که فردی بنویسه که هم اصول و نکات تاریخنگاری رو خوب بدونه و هم با مباحث فنی آشنا باشه، تا یک روایت هم جذاب و هم آموزنده ارایه بده.
مثلا کارهای یامر در مورد جرم، نیرو یا همزمانی و ...و در مکانیک کوانتوم خیلی خوبه، ولی بعضی نقدهای تاریخنگارانه بهش وارد شده. ولی به هر حال خوندنیه!
یا کار ویتکر در الکترومغناطیس و میدان کلاسیکه ولی گفته میشه خیلی تصنعی سعی در پیوستگی نظریه های قدیم و جدید داره، که اینشتین هم تعریضی بهش داشت....
کتابهای ابراهام پیز pais خصوصا
Subtle is the Lord
خوبه ولی گاهی خیلی خاص و محدود هست، مثلا همین در مورد کارهای اینشتین هست، یکی هم در مورد بور داره.
در کل اینا به ذهنم رسید.

🔷 آیا میتوان با علوم تجربی وجود خدا را اثبات و یا نفی کرد؟

در طول تاریخ بحث های دامنه داری این رابطه وجود داشته و دانشمندان سرشناسی سعی در این داشته اند که با علوم تجربی وجود خدا را اثبات و یا نفی کنند. اما آیا واقعا اثبات وجود خدا از جنس مشاهده تجربی است؟ مثلا همانطوری که امواج گرانشی را مشاهده کردیم و گفتیم پیش بینی نسبیت عام درست از آب درامد، آیا باید چیزی را در آزمایشگاه مشاهده کنیم که بگوییم ادعای انبیا درباره وجود داشتن موجودی فرا مادی، که منشا هستی همه چیز است، درست بوده است؟

عده ای از خداباوران بحث را در سطح نظم عالم مطرح کرده اند و قضاوت انسان را به شهود و وجدانش سپرده اند: همانطور که هیچ انسانی با دیدن ساختمان بلندی مانند برج خلیفه یک لحظه به ذهنش خطور نمیکند که این ساختار نظام مند برخواسته از اتفاقات تصادفی و بدون دخالت موجودات با شعور باشد، به همان نسبت با دیدن ساختار نظام مند عالم و قوانین و شرایط اولیه بسیار ظریف آن، وجدانش تصدیق میکند که این ساختار بدون طراح نیست. اگر چه این استدلال یقین عقلی ایجاد نمیکند اما انسان را به یقین عقلایی میرساند. (یعنی همانطور که الان در حال خواندن این متن هستید و مطمئنید که سقف بالای سرتان فرو نخواهد ریخت-اگرچه احتمال آن صفر نیست- به همان نحو میتوان به وجود طراح برای نظم عالم اطمینان داشت). طبیعی است که به هر میزان روند منظم عالم بیشتر مشاهده و شناخته شود علی الاصول این یقین عقلایی باید افزایش یابد.

در مقابل این دیدگاه عده ای از خداناباوران با توسل به آمار و احتمالات ناشی از وجود جهان های متعدد این برهان را نقد میکنند. به هر میزانی که جهان منظم باشد، میتوان وجود جهان هایی را فرض کرد که چنین نظمی را ندارند و از میان بیشمار جهان، وجود جهان منظم ما طبیعی خواهد بود و نیازی به فرض وجود طراح نخواهیم داشت. جدای از اینکه فرض وجود یک طراح غیر قابل مشاهده، دارای بار متافیزیکی بسیار کمتری از فرض وجود بی شمار جهان غیرقابل مشاهده است، باید گفت که استدلال اصلی افرادی که ادعای نبوت و یا امامت داشته اند در حوزه دیگری مطرح میشود و آن استفاده از اصول عقلی است.

در کنار برهان های مبتنی بر نظم عالم، مناظرات عمیقی از امامان شیعه در دست هست که نه با توسل به مشاهدات طبیعی، بلکه با استفاده از اصول عقلی حاکم بر تمام علوم، اعم از تجربی و غیر تجربی، بر وجود خالق استدلال کرده اند. این نوع از استدلال مستقل از هر مشاهده تجربی میتواند معتبر باشد، چرا که با زیر سوال بردن اصول آن، اصول تمام علوم زیر سوال خواهد رفت. با این وجود همچنان افرادی هستند که سعی دارند با توسل به نظریه پردازی علمی (و نه استدلال عقلی) به نفی وجود خالق بپردازند. از جمله متأخرین آن ها میتوان به هاوکینگ اشاره داشت که با توسل به مدلسازی برای شروع کیهان سعی در حذف نقطه شروع و ارائه مدلی بدون مرز برای عالم داشت. اخیرا دوست خوبم جناب آقای حامد منوچهری کوشا مقاله ای انتقادی در رد این مدلسازی و ادعای هاوکینگ نوشته اند که میتوانید از لینک زیر به آن دسترسی داشته باشید.

https://prrj.isu.ac.ir/article_76777.html

🔷 کلاسی به وسعت دنیا:
نگاهی به آیندۀ علم، خارج از سیستم رو به زوال آموزش سنتی

🔰 در دوران دانشجویی هیچگاه برای دستیاری آموزشی داوطلب نشدم. حتی در دروسی مانند کوانتوم که خیلی دوست داشتم و حتی وقتی اساتید مستقیما تماس میگرفتند و درخواست میکردند در تدریس کمک نمایم. هرچند میدیدم که خیلی از دوستان و هم دوره ای هایم برای چنین موقعیت هایی سر و دست میشکاندند، و خودم نیز به تدریس علاقه داشتم اما حس ایده آل گرایی ام باعث میشد آموزش کلاسی را خیلی کم بازده ببینم. چرا که نهایتا یک کلاس ۲۰ تا ۳۰ نفره میداشتم که باید مسائل خاصی را برایشان حل میکردم. هیچوقت نتوانستم خودم را راضی به این کار کنم و تنها در دوره دکتری، دروسی را به اجبار چارت آموزشی درس دادم.

🔰 همیشه این برایم سوال بود که چرا باید دانشجویان راه منزل تا دانشگاه را هر روز رفت و برگشت کنند تا سر کلاس اساتیدی شرکت کنند که غالبا با میل خودشان آن کلاس ها را انتخاب نکرده اند. در حالی که همین الان میتوانند به فیلم کلاس بهترین اساتید دنیا دسترسی داشته باشند و هرچند بار که میخواهند قسمت هایی از کلاس را که متوجه نمیشوند مشاهده کنند. در صورتی که در کلاس حضوری، مطلب یکبار گفته میشود و اگر هر دانشجو بخواهد درخواست تکرار قسمتی که متوجه نشده باشد را بکند خیلی زمان زیادی از دیگران میگیرد. بعلاوه اینکه خیلی مواقع کلاس ها پشت هم نیست و دانشجویان در فاصله زمانی بین کلاس ها معلق می مانند.

🔰 تجربه تولید محتوا در فضای مجازی بسیار برایم با ارزش بود و فهمیدم آینده آموزش در این فضای رقم خواهد خورد. چرا؟ خودتان قضاوت کنید: یک استاد دانشگاه نهایتا در یک ترم با ۱۰۰ نفر دانشجو در ارتباط باشد. آن هم در زمان های خیلی محدود و برای تدریس مباحث از پیش تعیین شده. اما یک تولید کننده محتوای علمی که ۱۰۰۰ نفر عضو دارد، در هر زمانی که بخواهد میتواند دیدگاه هایش را به نفرات بسیار بیشتری انتقال دهد و آن هم دیگر محدود به افراد یک دانشگاه و شهر و یا حتی کشور نخواهد بود.

🔰 حتی اگر یک پژوهشگر هم باشید، رسانه میتواند بازی را به نفع شما تغییر دهد. این یک واقعیت انکار ناپذیر است که دیده شدن در جامعه علمی نقش عمده ای را در استقبال از پژوهش شما ایفا میکند و به شما امکان پژوهش بیشتر را می دهد. در جامعه علمی امروز شما علاوه بر اینکه باید پژوهشگر خوبی باشد، باید بازاریاب خوبی نیز برای حوزه تحقیقاتی خود باشید. رسانه و تولید محتوا به شما این امکان را می دهد تا دیدگاه های خود را ترویج نمایید و افراد همفکر و هم نظر را پیدا کنید و رویکرد خود را ترویج نمایید.

🔰 البته رسانه و تولید محتوا نیز تخصص خود را میطلبد و باید مدام خود را بروز نگه دارید و هوشمندانه فعالیت کنید. این موضوع همیشه باعث ناراحتی من هست وقتی که دوستان عزیزی را میبینم که با شور و اشتیاق بسیار شروع به تولید محتوا در تلگرام و یوتیوب و ...می کنند اما کمی بعد، وقتی استقبالی که توقع آن را داشتند را نمیبینند، از اینکار دلسرد میشوند و دست میکشند. در صورتی که اگر نکات خیلی ساده ای را میدانستند، با لذت و راحتی محتوایشان را ترویج میکردند و شبکه قوی علمی خود را میساختند. از سوی دیگر،‌ خوشبختانه دوستان خیلی خوب و حرفه ای دارم که نه تنها محتوای درجه یک تولید میکنند بلکه در کار رسانه ای هم بسیار قوی عملکرده اند و مخاطبان بسیاری دارند و توانستند جریان های خوبی را ایجاد و هدایت کنند.

🔰 حوزه ترویج علم در ایران بسیار بکر است چرا که افراد علاقه مند به مباحث علمی زیاد است ولی افراد با دانش کافی کم هستند متاسفانه و اکثر محتواها زرد و بدون دقت علمی و حتی غلط و گمراه کننده است. توصیه من به دانشجویان علاقه مند این است که شروع به یادگیری تولید محتوا کنند چرا که آینده علم را مروجان علمی رقم خواهند زد. اگر شما هم تجربه تولید محتوا دارید میتوانید آدرس کانال های خود را کامنت کنید تا با هم نکاتی را بررسی کنیم. همچنین اگر به حوزه تولید محتوا و ترویج علاقه مندید و سوالی دارید در کامنت این پست بپرسید. خوشحال میشوم که بتوانیم از تجربیات همدیگر استفاده کنیم.

در خلال پژوهش هایی که در بنیان های کوانتوم انجام دادیم به چند منبع خوب در زمینه ی فلسفه کوانتوم برخوردیم که اونها رو به همراه لینک دانلود و عناوین و محتواهای جالب توجه شون جهت استفاده رفقا قرار میدم.

1- Max Jammer: The philosophy of quantum mechanics; the interpretations of quantum mechanics in historical perspective: 1974: 507 pages

‌Bold Topics:🔹Review on the early semiclassical interpretations 🔹De Broglie's double-solution🔹Indeterminacy relations and philosophical implications 🔹Hidden-variable theories 🔹Quantum logic 🔹Stochastic & statistical Interpretations 🔹Theories of measurement 🔹Many-world theories

2- Peter J. Riggs (Editorial): Quantum Causality: Conceptual Issues in the Causal Theory of Quantum Mechanics: 2009: 230 pages

‌Bold Topics:🔹Quantum reality 🔹Causation, Causality, and Determinism 🔹Causal Theory of Quantum Mechanics 🔹The Measurement Problem 🔹Quantum Equilibrium, Metaphysics, and Consistency 🔹Energy and the Wave Field 🔹The Physical Nature of Potential Energy 🔹Can the Causal Theory be made Relativistic 🔹The Exclusion Principle in the Causal Theory

3- Michael Redhead: Incompleteness, Nonlocality, and Realism: A Prolegomenon to the Philosophy of Quantum Mechanics: 1989: 160 pages

Bold Topics:🔹Dirac & von Neumann Formulation 🔹Statistical Interpretations 🔹Nonlocality and the Bell Inequality 🔹Nonlocality and the Kochen-Specker Paradox 🔹Realism and Quantum Logic

4- Dennis Dieks (Editorial): The Modal Interpretation of Quantum Mechanics: 1998: 350 pages

Bold Topics:🔹Locality and Lorentz-Covariance 🔹Von Neumann's 'No-Hidden-Variables' Theorem 🔹Bohm-Bell Dynamics in the Modal Interpretation 🔹Discontinuity and Continuity of Definite Properties 🔹Decoherence in Bohmian Modal Interpretations 🔹Quantum Histories in the Modal Interpretation 🔹Remarks on Unsharp Quantum Observables

5- Cord Friebe (Editorial): The Philosophy of Quantum Physics: 2018: 275 pages

Bold Topics:🔹The Measurement Problem. Minimal and Collapse Interpretations 🔹The Realistic Collapse Interpretation: GRW and Ontologies 🔹Quantum Identity and Indistinguishability 🔹Leibniz’s Principle and Quantum Theory 🔹Entanglement and Non-locality 🔹Bell’s Original Theorem 🔹Locality Versus Background Assumptions 🔹Signals, Causality and Fine-Tuning 🔹Non-locality and the Relativity Principle 🔹The Causal Markov Condition 🔹Backwards Causation🔹No-Collapse Interpretations of Quantum Theory 🔹Criticism of the de Broglie–Bohm Theory 🔹Criticism of Everett’s Interpretation 🔹Quantum Field Theory 🔹Problems of Conventional Quantum Field Theory 🔹Interpretations of Quantum Field Theory 🔹The Field and Particle Interpretations

6- Richard Healey: The philosophy of quantum mechanics: 1991: 250 pages

Bold Topics:🔹The structure of dynamical states 🔹Measurement and quantum states 🔹Measurement interactions🔹Coupled systems 🔹Metaphysical aspects 🔹Naive realism 🔹Open questions

7- Alberto Cordero (Editorial): Philosophers Look at Quantum Mechanics: 2019: 300 pages

Bold Topics:🔹Bell’s Theorem and the Debate on Realism 🔹What is Orthodox Quantum Mechanics? 🔹The Reality of theWavefunction 🔹Decoherence and Ontology 🔹Bohmian Mechanics and Its Ontological Commitments 🔹The Problem of Individualism from Greek Thought 🔹What Is Really There in the Quantum World? 🔹A Foundational Principle for Quantum Mechanics

💡 تکنیک جالب برتراند راسل برای خلاقیت

اول روی یک مسئله چند ساعت یا چند روز به شدت فکر کن و اطلاعات جمع کن. بعد دستور بده که کار به صورت زیرزمینی در ناخواگاه پیش بره و رها کن. بعد میبینی که بعد چند ماه که دوباره خوداگاه رفتی سراغش کار انجام شده

📖 فتح خوشبختی
👤 برتراند راسل

🔹 مقاله ای با طعم فیزیک و حقوق

در مقاله‌ای با عنوان «حقوق محاسبه ناپذیر: انقلاب در هوش مصنوعی برای حل مسائل سخت حقوق محاسباتی»، سه پژوهشگر ایرانی از مرکز فلسفه و علوم بنیادی دانشگاه شیراز نظریه‌ای نوآورانه را مطرح می‌کنند که می‌تواند آینده هوش مصنوعی و حقوق را متحول سازد.

این مقاله که در مجله ای بسیار معتبر در انتشارات دانشگاه آکسفورد چاپ شده است با نگاهی بین‌رشته‌ای میان حقوق، فلسفه ذهن، فیزیک کوانتومی و علوم اعصاب، مفهوم «حقوق غیر قابل محاسبه» را پیشنهاد می‌دهد. نویسندگان استدلال می‌کنند که جنبه‌هایی از حقوق—مانند قضاوت انسانی، وجدان، اراده و اخلاق—ماهیتی غیر الگوریتمی و غیر محاسباتی دارند و از چارچوب‌های محاسباتی کنونی فراتر می‌روند.

برخلاف رویکردهای رایج در هوش مصنوعی که به تکرار الگوریتم‌ها و استنتاج آماری محدود می‌شوند، این پژوهش خواستار توسعه نسلی جدید از «هوش مصنوعی آگاه» است که با الهام از نظریه‌های کوانتومی (نظیر نظریه ابن سینا-بوهم یا نظریه پنروز-هَمروف) و سیستم‌های زیستی (مانند مغزهای آزمایشگاهی) بتواند به صورت بنیادین با مفاهیم انسانی در حقوق درگیر شود و بتوان به آن مسئولیت ذاتی نسبت دهد.

این مقاله نه‌تنها محدودیت‌های فلسفی و فنی هوش مصنوعی در حقوق را بعنوان هارد پرابلم های حقوق محاسباتی آشکار می‌سازد، بلکه مسیر انقلابی برای ترکیب تکنولوژی با آگاهی و اخلاق انسانی در فضای حقوقی ارائه می‌کند—مسیر آینده‌ای که در آن ماشین‌ها نه فقط محاسبه‌گر، بلکه آگاه، تفسیرگر و مسئول‌اند.

هستۀ مرکزی نظریۀ مطرح شده در این مقاله توجه به آگاهی بعنوان یک هویت حقیقی، واقعی و بنیادی در عالم است که قابل توضیح با سایر مفاهیم موجود در فیزیک و ریاضیات نبوده و نیازمند تغییری پارادایمیک در نظریه های بنیادی علوم است. این مقاله نمونه ای از نتیجۀ تحقیقات بین رشته ای علوم انسانی و علوم تجربی و ریاضی است با نگرش بومی است که میتواند ادبیات تحقیقات حقوقی را در مرز های علوم مدرن توسعه دهد.

❇️ به دکتر محمد جمالی، جلال الدین یوسفی و ابراهیم دهنوی بابت چاپ این پژوهش ارزشمند بین رشته ای تبریک عرض میکنم.

لینک مقاله:

https://academic.oup.com/ijlit/article-abstract/doi/10.1093/ijlit/eaaf013/8189333?redirectedFrom=fulltext

این ویدیو از حسین کامکار بحث خیلی جالبی داره در مورد اینکه در نظریه تکامل آیا ما باید حد و مرزی رو قائل بشیم برای اینکه چه پدیده هایی حاصل از تکامل هستند؟ مثلا آیا اخلاقیات هم هستند؟‌ اگه آره پس اعتبارشون چی میشه؟ آیا ریاضیات و منطق هم هستند؟ راهی هست که مرزی رو مشخص کرد که کجا حاصل تکامل هست و کجا بنیادین هست؟ ملاک واسه تعیین این مرز چیه؟

اگه خواستید دنبال کنید یوتیوب یا تلگرامش رو (@kamkar_hosein). طلای فیزیک المپیاد سال ۸۵ بوده و بعد میره برق شریف و بعدش هم طلبگی.

توی صحبت هاش دقت های فیزیکی رو بلده و رعایت میکنه (برعکس تقریبا همه ی روحانیون!). با فلسفه مدرن هم آشنایی داره و فلاسفه شاخص کنونی و ادعاهاشون در موارد مورد بحث رو میدونه. در مدل بحث به جای بحث پینگ پونگی، شنونده خیلی خوبی هست و اجازه میده طرف مقابل حرفش رو بزنه و بعد استدلال میاره.

اگه دوست داشتید مناظره اش با وریا در مورد خدای ادیان ابراهیمی رو هم میتونید توی کانالش ببینید. البته طولانیه (۴ ساعت)، ولی قسمت های خوبش تکه ی دومش هست که مکالمه دو طرفه میشه، به طور خاص این دو قسمت رو دوست داشتم:
- قسمت بحث شر و اختفا (اینجا)
- قسمتی که Athestic flowchart رو نشون داد و بحث های مرتبطش (اینجا)

📣 برای آگاهی از تازه‌ترین اخبار، فراخوان‌ها و مطالب مرتبط با نشریۀ فلسفۀ علم، کانال این نشریه در تلگرام راه‌اندازی شده است. این کانال بستری است برای پی‌گیری انتشار شماره‌های جدید، اطلاعیه‌های علمی، معرفی پرونده‌های موضوعی و دیگر رویدادهای مرتبط با حوزۀ فلسفۀ علم. کانال تلاش می‌کند پلی ارتباطی میان پژوهشگران، استادان، دانشجویان و علاقه‌مندان حوزه‌های مختلف فلسفۀ علم باشد.

🔴 از تمامی همراهان و علاقه‌مندان دعوت می‌شود برای پی‌گیری فعالیت‌ها و برنامه‌های نشریه، کانال را دنبال کنند. همراهی شما برای ما مغتنم و مایۀ دلگرمی است.