🔻 ترومای دوران کودکی و نقش بزرگسالان در رفتار فیل‌ها

⚫ در اوایل دهۀ 1980 با توجه به رشد شدید جمعیت فیل‌های پارک ملی کروگر (Kruger National Park) در افریقای جنوبی، مدیران پارک تصمیم گرفتند تا بخشی از فیل‌های بالغ را بُکُشند و بچه‌های آنها را به نقاط مختلف ارسال کنند. برای انجام این کار، ابتدا با دارت مادر را بیهوش کرده و سپس با گلوله آن را می‌کشتند. تمام این اتفاقات درست مقابل چشم بچه فیل‌ها صورت می‌گرفت. از نظر مسئولین پارک، کاهش فیل‌های یک منطقه و پراکندن جمعیت باقی مانده در نقاط مختلف، هرچند ناخوشایند اما برای حفظ تعادل اکوسیستم ضروری بود. در این میان، تقریبا چهل بچه فیل به پارک ملی پیلانسبرگ (Pilanesberg National Park)، در هشتاد کیلومتری جنوب‌غربی کروگر فرستاده شد.

⬅️ اما یک دهه بعد، پارک ملی پیلانسبرگ صحنۀ رخ دادن اتفاقات عجیبی شد. بین سال‌های 1992 تا 1998محیط‌بانان لاشۀ 49 کرگدن سفید را پیدا کردند که به دست فیل‌های نر گشته شده بودند. این عدد بسیار بالاتر از نرخ مرگ و میر معمول جانور، یعنی سه کرگدن در سال، است. علاوه بر این، شواهدی به دست آمد که نشان می‌داد فیل‌ها پس از کشتن کرگدن‌ها، تلاش کردند با آنها جماع کنند. همچنین فیل‌های نوجوان دائماً مزاحم گروه ماده‌ها شده و برای آنها دردسر درست می‌کردند. در حالت معمول این رفتار گاهی از فیل‌های نر نوجوان سر می‌زند، اما هرگز استمرار نمی‌یابد. این نخستین‌بار بود که جانورشناسان شاهد بروز چنین رفتار عجیبی از فیل‌ها بودند. چرا فیل‌های پارک ملی پیلانسبرگ چنین رفتار غیرعادی نشان می‌دادند؟

➕ می‌دانیم فیل‌ها موجودات اجتماعی هستند که در گروه‌های خانوادگی به رهبری مادرسالار (Matriarch) زندگی می‌کنند. در طول زندگی فیل‌های نر، دو زمان از اهمیت اساسی برخوردار است. یکی زمانی است که بچه فیل همراه با مادر خود و دیگر ماده‌ها در کنار مادرسالار زندگی می‌کند. این دوره از نقش حیاتی در پرورش هیجانات و روابط فیل نر با دیگر فیل‌ها برخوردار است. دیگر هنگامی است که با نزدیک شدن بلوغ (تقریباً هجده سالگی)، فیل‌های نر از گروه ماده‌ها جدا شده و به دستۀ نرهای مجرد می‌پیوندد. در اینجا، فیل جوان در کنار نرهای بالغ قرار می‌گیرد و کم‌کم با سلسله مراتب قدرت و شیوه‌های مبارزه با دیگر نرها آشنا می‌شود.

⚙ دانشمندان احتمال می‌دادند که ترومای دوران کودکی فیل‌های کروگر - کُشته‌شدن مادر در برابر چشم نوزاد و همینطور جدا افتادن از گروه ماده‌ها - مانع از شکل‌گیری طبیعتی هیجانات در میان آنها شده بود. با توجه به نقش سازندۀ گروه‌های ماده در شکل‌دهی به هیجانات فیل‌ها، این ادعایی است که منطقی به نظر می‌رسید. اما این تنها یکی از دلایل بود.

🟡 اما عامل مهم دیگر مربوط بود به دوران بلوغ و عدم حضور دیگر نرهای بالغ. با نزدیک شدن دوران بلوغ، میزان تستوسترون خون فیل‌های نر به شدت افزایش می‌یابد و آنها را در حالتی قرار می‌دهد که به آن مستی (musth) می‌گویند (این واژه از فارسی به اردو و از آنجا به انگلیسی راه یافته است). از علائم این دوره، پدیدار شدن ترشحات گوشۀ چشم و بروز رفتار تهاجمی و پرخاشگرانه است. معمولاً حالت مستی فیل‌های نر نوجوان با پیدا شدن سر و کلۀ یک نر بالغ و بزرگتر فروکش می‌کند. دلیل این اتفاق کاهش میزان تستوسترون خون است که می‌توان نتیجۀ آن را به آسانی با گذشت چند دقیقه در رفتار فیل نر ضعیف‌تر مشاهده کرد. اما در نبود فیل‌های نر بالغ، فیل‌های نر نوجوان پارک ملی پیلانسبرگ خیلی زودتر از موعد به حالت مستی می‌رسیدند و بیشتر از معمول در آن حالت می‌ماندند. در حالت عادی طول زمان مستی برای فیل‌های نر تقریباً سه هفته است. با این حال، یکی از فیل‌های نر مظنون به قتل کرگدن‌ها در پیلانسبرگ برای بیش از 5 ماه (تقریباً هفت برابر معمول) در حالت مستی باقی مانده بود.

💡 مسئولین پارک پیلانسبرگ برای رفع حالت مستی فیل‌های نر نوجوان و جلوگیری از کشتار بی‌رویۀ کرگدن‌ها به دست آنها، تصمیم گرفتند شش فیل نر بالغ را از مکانی دیگر به پارک بیاورند. بلافاصله پس از ورود این فیل‌های نر بالغ، کُشتن کرگدن‌ها متوقف شد! مشاهدات میدانی نشان می‌داد که ترشحات گوشۀ چشم فیل‌های نوجوان نیز قطع شده است. همچنین فیل‌های نوجوان، دیگر مزاحم گروه‌های ماده و بخصوص مادرسالار نمی‌شدند و بیشتر اوقات‌شان را با دسته‌های نر مجرد به سرپرستی یکی از نرهای بالغ می‌گذراندند. متخصصین بر این عقیده هستند که رفتار غیرعادی و «دیوانه‌وار» فیل‌های نوجوان پارک ملی پیلانسبرگ، نتیجۀ نبود فیل‌های بالغ بود.

⬅️ فیل‌ها جزء معدود گونه‌های جانوری هستند که در آن یادگیری از اعضای بالغ گروه از اهمیت اساسی برخوردار است. در نبود اعضای بالغ، نه تنها اطلاعات حیاتی (همچون یافتن آب) از نسلی به نسل دیگر منتقل نمی‌شود (در میان ماده‌ها)، بلکه مکانیزم‌های تعدیل‌کننده رفتار نیز با مشکل روبرو می‌گردد (در میان نرها).

📖 برای مطالعۀ جزئیات موضوع فوق رجوع کنید به:

G. A. Bradshaw; Elephants on the Edge: What Animals Teach Us about Humanity. New Haven: Yale University Press, 2009. (Ch. 5)

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

✅ هفت ایدۀ روانشناسی سیاسی که باید بدانید

😄 تا این اواخر در میان شاخه‌های مختلف روانشناسی، روانشناسی سیاسی از اقبال کمتری برخوردار بود. اما با توجه به اتفاقاتی که در چندسال اخیر در سرتاسر جهان رخ داده است، روانشناسی سیاسی در مرکز توجه افرادی قرار گرفت که خواهان تبیین رفتار انسان هستند. در این پست، هفت ایدۀ جذاب و تامل برانگیز روانشناسی سیاسی را مطرح می‌کنم.

1️⃣ امروزه تعصبات ناشی از گرایش سیاسی شدیدتر است تا تعصبات ناشی از نژاد، مذهب، زبان یا مناطق جغرافیایی. نکته جالب اینجاست که میان آموزش و تعصبات نژادی، همبستگی معکوس وجود دارد اما میان آموزش و تعصبات سیاسی، همبستگی مستقیم برقرار است. به عبارت دیگر، افزایش سطح آموزش باعث کاهش تعصبات نژادی افراد می‌شود اما، افزایش سطح آموزش به افزایش تعصبات سیاسی (ایدئولوژیک) افراد می‌انجامد (منبع).

2️⃣ به طور میانگین زنان و مردان گرایش‌های سیاسی متفاوتی دارند و به نظر می‌رسد با گذشت زمان، شکاف میان آنها بیش از پیش افزایش می‌یابد. اخیرا نشریه فایننشال تایمز مقاله‌ای به قلم جان بِرن-مورداک منتشر کرد (منبع) که با آوردن داده‌های آماری نشان می‌داد، در بسیاری کشورها زنان در مقایسه با مردان، با سرعت بیشتری به گرایش‌های چپ تعلق پیدا می‌کنند. این در حالی است که در دهۀ 1950، زنان بیش از مردان به راست سیاسی گرایش داشتند (منبع).

3️⃣ میزان گرایش به راست و چپ در مشاغل مختلف گوناگون است. در بعضی مشاغل بیشتر افراد به راست سیاسی گرایش دارند و در برخی دیگر، به چپ. در میان مشاغلی که بیشترین گرایش به چپ را دارند، دانشگاهیان و اصحاب رسانه قرار می‌گیرند (منبع). یک‌دستگی گرایش سیاسی افراد از جهتی نگران کننده است (منبع) چه آنکه نبود تکثر آراء در این مشاغل زمینه را برای گروه‌زدگی (groupthink) آماده می‌کند و افراد را از انجام کار اصلی‌شان، که تولید و انتقال دقیق آگاهی است، باز می‌دارد.

4️⃣ ایدئولوژی‌های سیاسی توان استدلال افراد را مختل می‌کنند. بدین معنا که اگر نتیجۀ یک قیاس موضوعی باشد که راست سیاسی به آن باور دارد، چپ‌ها در تشخیص اعتبار قیاس دچار مشکل می‌شوند و برعکس، اگر نتیجۀ یک قیاس موضوعی باشد که چپ سیاسی به آن باور داشته باشد، راست‌ها در تشخیص اعتبار آن با دشواری روبرو می‌شوند (منبع).

5️⃣ در گذشته تصور بر این بود که فرمان‌برداری (obedience) یکی از عناصر اصلی ذهنیت محافظه‌کار است. اما پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که چپ‌ها هم به اندازۀ راست‌ها دنبال فرمانبرداری هستند، منتها راجع به موضوعات دیگر (منبع).

6️⃣ از دیرباز روانشناسان اجتماعی اقتدارگرایی (authoritarianism) را منحصراً به عنوان یکی از ناهنجاری‌های راست سیاسی بر می‌شمردند. پژوهش‌های جدید اما نشان می‌دهد که اقتدارگرایی همان میزان که میان راست‌ سیاسی وجود دارد، میان چپ‌ها نیز دیده می شود. مبنای روانی اقتدارگرایی در میان دو جناح یکی است هرچند اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند (منبع). اما چرا پژوهشگران تا بحال از این موضوع غافل بوده اند؟ شاید به این دلیل که اکثر قریب به اتفاق روانشناسان اجتماعی، خود به جناح چپ تعلق دارند.

7️⃣ موضوع البته به فرمان‌برداری و اقتدارگرایی منحصر نیست. همانطور که در جدول زیر می‌بینید، به نظر می‌رسد بسیاری از ویژگی‌هایی که روانشناسان اجتماعی (عموما با گرایش چپ) در گذشته منحصر به جناح راست می‌دانستند، در میان هر دو جناح وجود دارد. همانطور که کوری کلارک و همکارانش در این مطالعه نتیجه گرفتند "سوگیری قبیله‌ای، ویژگی طبیعی شناخت آدمی است که ریشه‌کن کردن آن تقریبا نا ممکن است و هیچ گروهی – حتی گروهی که ما به آن تعلق داریم – از آن مصون نیست" (منبع).

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

🔺 امروز سالگرد روزی است که نظریۀ تکامل بر اساس انتخاب طبیعی برای نخستین‌بار به گوش مردم رسید.

یکم جولای ۱۸۵۸ روزی است که نهایتاً داروین تصمیم گرفت برای نخستین‌بار نظریۀ تکامل بر اساس انتخاب طبیعی را منتشر کند. نوشتۀ داروین همراه با مقالۀ آلفرد والاس، که به صورت مجزا به کشفی یکسان رسیده بود، در جلسه یکم جولای انجمن لینین لندن خوانده شد. نه داروین و نه والاس، هیچ‌یک در این جلسه حضور نداشتند. داروین سه روز پیش فرزند نوزادش را از دست داده بود و والاس هم در مجمع‌الجزایر مالایی بود و امکان شرکت در جلسه را نداشت. مقالۀ آنها توسط دوستان داروین یعنی ریچارد هوکر و چارلز لایل قرائت شد. تا جایی که می دانیم، پس از خواندن مقالات، بحث چندانی در نگرفت و نظریۀ آنها با سکوت حضار روبرو شد. اما این سکوت، سکوت قبل از طوفان بود.

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

🔍 گاهی برای دیدن زیبایی طبیعت نیاز به تجهیزات گران قیمت و پیچیده نیست. این‌ تصاویر لنزی است که تنها ده برابر قدرت بزرگنمایی دارد.

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

🔤🔤🔤🔤🔤🔤🔤🔤🔤🔤 #️⃣ 5️⃣

اثر دانینگ-کروگر

فرد بی‌اطلاع، فاقد تخصصی است که مستلزم فهمِ بی‌اطلاعی‌اش است. به همین جهت، دانش و رفتار خود را بیش از ارزش واقعی‌ آن ارزیابی می‌کند. به عبارت دیگر، شناخت ناقص (یعنی بی‌تخصصی) به فراشناخت اشتباه (faulty metacognition) می‌انجامد (یعنی توهم تخصص داشتن). از طرف دیگر، انسان‌های متخصص، سطح دانش دیگر افراد جامعه را بالاتر از آنچه هست برآورد می‌کنند و در نتیجه مهارت‌های خود را دست‌کم می‌گیرند.

🔗 منبع

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

تصویر کمتر دیده شده از داروین سوار بر اسبش «تامی» که تازه خریده بود. تاریخ عکس احتمالاً مربوط به سال 1866 است و محل آن در مقابل منزل داروین (Down House). داروین در یادداشت همراه عکس با قلم مشکی نوشته «هورا، امروز نامه نداشتم!»

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

😃 جدیدترین تخمین عمر آخرین نیای مشترک جهانی: ۴.۲ میلیارد سال پیش!

🔺 اگر در درخت تکاملی موجودات زنده به عقب برگردیم، از سرشاخه‌ها به شاخه‌های کوچک و از آنجا به شاخه‌های فرعی و سپس به شاخه‌های اصلی و در نهایت به تنهٔ درخت خواهیم رسید. اگر به مسیر خود ادامه دهیم در نهایت به جایی می‌رسیم که در آن «آخرین نیای مشترک جهانی» (Last Universal Common Ancestor) یا لوکا (LUCA) قرار دارد. لوکا نیای مشترک تمام موجودات زنده بر روی زمین است. تمام جانداران، چه آنهایی که وجود دارند و چه آنهایی که منقرض شده‌اند، در نهایت نوادگان لوکا هستند. تا به حال دانشمندان به دو دلیل عمده معتقدند که لوکا می‌باید در حدود ۳.۵ میلیارد سال پیش زیسته باشد. یکی آنکه قدیمی‌ترین شواهد حیات مربوط است به فسیل‌های استروماتولیت‌ها (Stromatolites) که تقریبا در همین دوره وجود داشته‌اند. دیگر آنکه، بین 4 تا 3.8 میلیارد سال پیش «آخرین بمباران سنگین» (Last Heavy Bombardment -LHB) سیارهٔ زمین رخ داده است. در این دوره، زمین مورد اصابت مدام شهاب‌سنگ‌ها قرار گرفته و چنان شرایط متخاصمی بر آن حاکم شده که عملاً امکان وجود حیات را ناممکن می‌کرده است.

😄 اما نتایج پژوهشی که به تازگی در نشریهٔ Nature Ecology & Evolution منتشر شده، سن لوکا را تا ۴.۲ میلیارد سال پیش به عقب می‌برد (منبع یک و منبع دو). ادموند موودی و همکارانش با به کارگیری تکنیک‌های نوین مدعی شدند که حیات بر روی زمین تنها ۳۰۰ میلیون سال پس از شکل‌گیری این سیاره به وجود آمده و توانسته با موفقیت LHB را از سر بگذراند. چهار یافتهٔ مهم این پژوهش بدین شرح است.