در سال 2014 برآورد شد که سالیانه تقریبا 85 درصد بودجه‌های پژوهشی، یعنی چیزی در حدود 200 میلیارد دلار، صرف مطالعاتی می‌شود که یا بدطراحی شده‌اند و یا کلا زائد بوده‌اند (منبع).

⬇️

➕ نکتۀ دیگر آنکه تمام پژوهش‌ها، البته هر یک به شیوۀ منحصر بفرد خود، به نحوی تحت‌تاثیر سوگیری‌ها و ضعف‌های کسانی قرار می‌گیرند که آنها را انجام می‌دهند، یعنی دانشمندان. این بدان معناست که آگاهی و راه‌حل‌ مسائل عموماً حاصل فرآیند کُند آزمون و تکرار آزمون و جروبحث میان جمع متخصصین است نه الهام‌های معجزه‌آسای فردی. این برخلاف تصویر رومانتیکی است که از دانشمندان وجود دارد. تصویری که در آن دانشمند یک تنه در برابر جهل و خرافه و خطای مردمان زمان خود می‌ایستند و مسیر روشنایی را نشان می‌دهد. البته بودند دانشمندانی که چنین کردند اما وجود آنها در علم استثناست نه قاعده. الهام‌های آنی درخشان‌ترین اذهان هم باید در نهایت تن به آزمون و تکرار جمع متخصصین بدهد.

💬 عدم توجه به ویژگی جمعی علم و مطالعۀ صرفاً یک پژوهش بدون در نظر گرفتن مطالعات دیگر در همان حوزه، اغلب تصویری کج و معوج از یافته‌های علمی ارائه می‌کند. برای مثال، تا بحال چند بار شندیده‌اید که نوشیدن قهوه احتمال ابتلا به فلان سرطان را افزایش می‌دهد در حالی که مدتی بعد عکس آن بیان شد؟ این امر منحصر به قهوه نیست.

اگر پژوهش‌ها را به صورت مجزا در نظر بگیریم، به نظر می‌رسد هر آنچه می‌خوریم در آن واحد احتمال ابتلا به سرطان را هم افزایش می‌دهد و هم کاهش (منبع)!

⬇️

در پست بعد به ادامۀ این موضوع خواهم پرداخت که چرا در مطالعۀ آخرین مقالات علمی، نباید هرگز جانب احتیاط را رها کرد.

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

😄 در پست قبل، تلاش کردم نشان دهم که آنچه در مقالات پژوهشی منتشر می‌شود حاوی فرضیات دانشمندان در یک حوزه است و این فرضیات، در اکثر قریب به اتفاق موارد، درست از کار در نمی‌آیند. در این پست، قصد دارم تا با آوردن یک نمونۀ مشخص، بر این نکته تاکید کنم که در علم، همانطور که تی. ایچ. هاکسلی می‌گوید، در بسیاری موارد «فرضیه‌ای زیبا به دست حقیقتی زشت سلاخی می‌شود». یکی از نمونه‌های بارز این موضوع، اتفاقی است که اخیراً رخ داد.

⬅️ تا بحال انسان‌شناسان عموماً بر این عقیده‌ بوده‌اند که در جوامع خوراکجو، بیشتر فعالیت‌های مرتبط با شکار، خصوصاً شکار جانداران بزرگ، توسط مردان صورت می‌گیرد و بخش اعظم گردآوری خوراک، توسط زنان. این یکی از نمونه‌های پدیده‌ای است که دانشمندان آن را «تقسیم کار جنسی» (sexual division of labour) می‌نامند. اما سال 2023 مقاله‌ای در ژورنال PLOS ONE منتشر شد که ادعا می‌کرد چنین دیدگاهی نمونه‌ای از کلیشه‌های مردسالار و نخ‌نمای علم است (منبع). در این مطالعه، پژوهشگران - به رهبری ابیگیل اندرسن - نوشته‌های قوم‌نگاری و انسان‌شناسی را بررسی کردند و داده‌های مرتبط با 63 جامعۀ سنتی را از هم تفکیک نمودند. پس از اندازه‌گیری فاکتورهای مربوط، خانم اندرسن و همکارانش نتیجه گرفتند که در %79 جوامع خوراکجو، این هر دو جنس هستند که شکار می‌کنند و نه فقط مردان. علاوه بر این، در %33 جوامع، شکار زنان منحصراً به جانداران کوچک نبوده و حیوانات بزرگ را نیز شامل می‌شود. اندرسن و همکارانش نتیجه گرفتند که باور به اینکه مردان شکارچی هستند و زنان گردآور، از پایه و اساس اشتباه است.

📣 رسانه‌ها با شنیدن این خبر سر از پا نشناختند. CNN در عنوان خبر نوشت "خُرد شدن افسانۀ مردِ شکارچی و زنِ گردآور". New Scientist نوشت "این افسانه که مردان شکار می‌کنند و زنان در خانه می‌مانند از پایه و اساس اشتباه است". Scientific American با تصویر زنِ شکارچی بر روی جلدِ شماره نوامبر خود (Volume 329, Issue 4) نوشت "این تصور که مردان برای شکار تکامل یافته‌اند و زنان برای مراقب از فرزند و انجام وظایف منزل، یکی از تاثیرگذارترین باورهای انسان‌شناسی است. اما داده‌هایی که در دست داریم آن را تایید نمی‌کند. شواهد برآمده از پژوهش‌های فیزیولوژی، باستان‌شناسی و فسیل‌ها بر این گواهی می‌دهند که از لحاظ تاریخی زنان تجربۀ زیادی در شکار حیوانات دارند». حتی نشریۀ معتبر Science نوشت «پژوهشی جهانی، افسانۀ مردِ شکارچی را نابود کرد». بسیاری از ژورنالیست‌های علم، چه در داخل کشور و چه در خارج، بدون آنکه منتظر ارزیابی نتیجۀ این مطالعه شوند، به تکرار همین شعارها پرداختند. اما آیا واقعاً ادعای اندرسن و همکارانش درست است؟

💡 تردیدی نیست که در جوامع خوراکجو، زنان گاهی شکار می‌کنند و مردها بعضاً دست به گردآوری خوراک می‌زنند. اما تا جایی که اطلاع دارم، انسان‌شناسان و قوم‌نگاران نمی‌گویند که در یک جامعۀ خوراکجو، %100 شکار توسط مردها و %100 گردآوری توسط زنان انجام می‌شود. با این حال ادعای اندرسن و همکارانش این است که زنان به اندازۀ مردان و حتی بیش از آنها شکار می‌کنند. همانطور که اندرسن در مقالۀ خود می‌گوید، این یعنی مفهوم تقسیم‌ کار جنسی اشتباه است و باید آن را کنار گذاشت.

🟡 چند ماه پس از انتشار مقالۀ اندرسن، پژوهشی به رهبری ویوک ونکاتارامن (Vivek Venkataraman) و تیم چهارده نفرۀ متخصصین از سرتاسر جهان منتشر شد که نتیجۀ ارزیابی مقالۀ اندرسن را نشان می‌داد (منبع). پژوهش ونکاتارامن حاکی از آن است که مقالۀ اندرسن چندین ایراد اساسی دارد.

⬅️ ایراد اول: نمونه‌گیری جانبدارانه
ایراد اول این است که اندرسن در مقالۀ خود بسیاری از جوامع خوراکجو که دربارۀ آنها اطلاعات جامعی داریم را در نمونه‌گیری خود نیاورده است. نکتۀ مهم اینجاست که در بیشتر جوامعی که در نمونه‌گیری اندرسن نیامده‌اند، یا بهتر است بگوییم اکثر قریب به اتفاق آنها، زنان عموماً شکار نمی‌کنند یا میزان شکار آنها بسیار کم است. این یعنی، در جامعۀ آماری اندرسن جوامعی که در آن زنان شکار می‌کنند بیش از آنچه واقعاً هست بیان شده و بنابراین، بر میزان شکار زنان در جوامع خوراکجو اغراق گشته است.

⬅️ ایراد دوم: خطاهای کُدگذاری
مشکل دوم مقالۀ اندرسن این است که بسیاری جوامع را اشتباه کُدگذاری کرده است. بدین شکل که در بسیاری موارد، جوامعی که در آن زنان شکار نمی‌کنند به عنوان جوامعی کُدگذاری شدند که زنان در آن شکار می‌کنند. برای مثال مردمان کونگ (!Kung) ساکن در صحرای کالاهاری، به عنوان جامعه‌ای کُدگذاری شده که در آن زنان شکار می‌کنند. در صورتیکه، زنان کونگ بسیار به ندرت دست به شکار می‌زنند. ایراد اول در کنار ایراد دوم، باعث شده که شمار زنان شکارچی به شدت بیشتر از آنچه هست، کُدگذاری شود.

⬅️ ایراد سوم: تصور صفر و یکی از شکار
انتقاد سوم این است که مقالۀ اندرسن، شکار را به صورت صفر و یک می‌بیند، یعنی در یک جامعه یا زنان شکار می‌کنند یا نمی‌کنند. این یعنی، حتی در جامعه‌ای که سهم شکار زنان بسیار ناچیز است، چون بازهم شکار صورت گرفته (ولو میزان آن نزدیک به صفر باشد)، همچنان به عنوان جامعه‌ای طبقه‌بندی شده که در آن هر دو جنس شکار می‌کنند. چنین روشی، تفاوت‌ها میزان شکار را نادیده می‌گیرد. موضوعی که اگر مدنظر قرار می‌گرفت، به نتیجه‌ای کاملاً متفاوت می‌انجامید.

⬅️ ایراد چهارم: بی‌ارزش کردن سهم زنان در موارد دیگر
تمرکز صرف اندرسن بر شکار به عنوان تنها معیار تقسیم کار جنسی باعث شده تا مواردی که در آن زنان سهم بیشتری از مردان دارند نادیده انگاشته شوند. ونکاتارامن و همکارانش در این خصوص می‌نویسند:

انسان‌شناسان سالیان سال است که به این موضوع اذعان دارند که سرشت همکاری در جوامع خوراکجو پیچیده و چندوجهی است و فعالیت‌های معیشتی زنان و مردان هر یک در جای خود مهم و مکمل یکدیگرند ... تمرکز بر شکار به بهای نادیده گرفتن فعالیت‌های حیاتی دیگر – مثل گردآوری خوراک و فرآوری آن، جمع کردن هیزم و تهیۀ آب، ساخت لباس، سرپناه و ابزارآلات، بارداری، زایمان، شیردهی، مراقب از کودک و حفظ سلامت او، آموزش، ازدواج، آیین‌ها، سیاست و حل تعارضات - یعنی کم رنگ جلوه دادن پیچیدگی‌ها و چشم بستن بر اهمیت نقش زنان در شیوۀ زندگی خوراکجو.

🔻 جان کلام آنکه مدعیات آخرین پژوهش‌های علمی، فرضیاتی هستند که باید به آنها با دیدۀ تردید نگریست. ارزیابی مقالۀ اندرسن نمونۀ خوبی است از تلاش بی‌وقفۀ دانشمندان در ارائه فرضیات و ارزیابی آنها. پویندگی و قوام علم نیز حاصل همین فرآیند بی وقفۀ سنجش و اصلاح است (برای مطالعۀ بیشتر نگاه کنید به این کتاب).

✅ نباید از یاد برد که در علم، شکست و ابطال یک فرضیه قاعده است و اثبات آن استثنا همانطور که در تکامل، نابودی و انقراض جاندار قاعده است و بقای آن استثنا.

📌 پی‌نوشت: همانطور که گفته شد پژوهش اندرسن با پوشش خبری گسترده همراه بود. با این حال پژوهش‌هایی مثل ونکاتارامن و همکارانش و همینطور این پژوهش، که در رد فرضیۀ اندرسن انجام گرفت عملاً هیچ پوشش خبری دریافت نکردند.

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

🔻 ترومای دوران کودکی و نقش بزرگسالان در رفتار فیل‌ها

⚫ در اوایل دهۀ 1980 با توجه به رشد شدید جمعیت فیل‌های پارک ملی کروگر (Kruger National Park) در افریقای جنوبی، مدیران پارک تصمیم گرفتند تا بخشی از فیل‌های بالغ را بُکُشند و بچه‌های آنها را به نقاط مختلف ارسال کنند. برای انجام این کار، ابتدا با دارت مادر را بیهوش کرده و سپس با گلوله آن را می‌کشتند. تمام این اتفاقات درست مقابل چشم بچه فیل‌ها صورت می‌گرفت. از نظر مسئولین پارک، کاهش فیل‌های یک منطقه و پراکندن جمعیت باقی مانده در نقاط مختلف، هرچند ناخوشایند اما برای حفظ تعادل اکوسیستم ضروری بود. در این میان، تقریبا چهل بچه فیل به پارک ملی پیلانسبرگ (Pilanesberg National Park)، در هشتاد کیلومتری جنوب‌غربی کروگر فرستاده شد.

⬅️ اما یک دهه بعد، پارک ملی پیلانسبرگ صحنۀ رخ دادن اتفاقات عجیبی شد. بین سال‌های 1992 تا 1998محیط‌بانان لاشۀ 49 کرگدن سفید را پیدا کردند که به دست فیل‌های نر گشته شده بودند. این عدد بسیار بالاتر از نرخ مرگ و میر معمول جانور، یعنی سه کرگدن در سال، است. علاوه بر این، شواهدی به دست آمد که نشان می‌داد فیل‌ها پس از کشتن کرگدن‌ها، تلاش کردند با آنها جماع کنند. همچنین فیل‌های نوجوان دائماً مزاحم گروه ماده‌ها شده و برای آنها دردسر درست می‌کردند. در حالت معمول این رفتار گاهی از فیل‌های نر نوجوان سر می‌زند، اما هرگز استمرار نمی‌یابد. این نخستین‌بار بود که جانورشناسان شاهد بروز چنین رفتار عجیبی از فیل‌ها بودند. چرا فیل‌های پارک ملی پیلانسبرگ چنین رفتار غیرعادی نشان می‌دادند؟

➕ می‌دانیم فیل‌ها موجودات اجتماعی هستند که در گروه‌های خانوادگی به رهبری مادرسالار (Matriarch) زندگی می‌کنند. در طول زندگی فیل‌های نر، دو زمان از اهمیت اساسی برخوردار است. یکی زمانی است که بچه فیل همراه با مادر خود و دیگر ماده‌ها در کنار مادرسالار زندگی می‌کند. این دوره از نقش حیاتی در پرورش هیجانات و روابط فیل نر با دیگر فیل‌ها برخوردار است. دیگر هنگامی است که با نزدیک شدن بلوغ (تقریباً هجده سالگی)، فیل‌های نر از گروه ماده‌ها جدا شده و به دستۀ نرهای مجرد می‌پیوندد. در اینجا، فیل جوان در کنار نرهای بالغ قرار می‌گیرد و کم‌کم با سلسله مراتب قدرت و شیوه‌های مبارزه با دیگر نرها آشنا می‌شود.

⚙ دانشمندان احتمال می‌دادند که ترومای دوران کودکی فیل‌های کروگر - کُشته‌شدن مادر در برابر چشم نوزاد و همینطور جدا افتادن از گروه ماده‌ها - مانع از شکل‌گیری طبیعتی هیجانات در میان آنها شده بود. با توجه به نقش سازندۀ گروه‌های ماده در شکل‌دهی به هیجانات فیل‌ها، این ادعایی است که منطقی به نظر می‌رسید. اما این تنها یکی از دلایل بود.

🟡 اما عامل مهم دیگر مربوط بود به دوران بلوغ و عدم حضور دیگر نرهای بالغ. با نزدیک شدن دوران بلوغ، میزان تستوسترون خون فیل‌های نر به شدت افزایش می‌یابد و آنها را در حالتی قرار می‌دهد که به آن مستی (musth) می‌گویند (این واژه از فارسی به اردو و از آنجا به انگلیسی راه یافته است). از علائم این دوره، پدیدار شدن ترشحات گوشۀ چشم و بروز رفتار تهاجمی و پرخاشگرانه است. معمولاً حالت مستی فیل‌های نر نوجوان با پیدا شدن سر و کلۀ یک نر بالغ و بزرگتر فروکش می‌کند. دلیل این اتفاق کاهش میزان تستوسترون خون است که می‌توان نتیجۀ آن را به آسانی با گذشت چند دقیقه در رفتار فیل نر ضعیف‌تر مشاهده کرد. اما در نبود فیل‌های نر بالغ، فیل‌های نر نوجوان پارک ملی پیلانسبرگ خیلی زودتر از موعد به حالت مستی می‌رسیدند و بیشتر از معمول در آن حالت می‌ماندند. در حالت عادی طول زمان مستی برای فیل‌های نر تقریباً سه هفته است. با این حال، یکی از فیل‌های نر مظنون به قتل کرگدن‌ها در پیلانسبرگ برای بیش از 5 ماه (تقریباً هفت برابر معمول) در حالت مستی باقی مانده بود.

💡 مسئولین پارک پیلانسبرگ برای رفع حالت مستی فیل‌های نر نوجوان و جلوگیری از کشتار بی‌رویۀ کرگدن‌ها به دست آنها، تصمیم گرفتند شش فیل نر بالغ را از مکانی دیگر به پارک بیاورند. بلافاصله پس از ورود این فیل‌های نر بالغ، کُشتن کرگدن‌ها متوقف شد! مشاهدات میدانی نشان می‌داد که ترشحات گوشۀ چشم فیل‌های نوجوان نیز قطع شده است. همچنین فیل‌های نوجوان، دیگر مزاحم گروه‌های ماده و بخصوص مادرسالار نمی‌شدند و بیشتر اوقات‌شان را با دسته‌های نر مجرد به سرپرستی یکی از نرهای بالغ می‌گذراندند. متخصصین بر این عقیده هستند که رفتار غیرعادی و «دیوانه‌وار» فیل‌های نوجوان پارک ملی پیلانسبرگ، نتیجۀ نبود فیل‌های بالغ بود.

⬅️ فیل‌ها جزء معدود گونه‌های جانوری هستند که در آن یادگیری از اعضای بالغ گروه از اهمیت اساسی برخوردار است. در نبود اعضای بالغ، نه تنها اطلاعات حیاتی (همچون یافتن آب) از نسلی به نسل دیگر منتقل نمی‌شود (در میان ماده‌ها)، بلکه مکانیزم‌های تعدیل‌کننده رفتار نیز با مشکل روبرو می‌گردد (در میان نرها).

📖 برای مطالعۀ جزئیات موضوع فوق رجوع کنید به:

G. A. Bradshaw; Elephants on the Edge: What Animals Teach Us about Humanity. New Haven: Yale University Press, 2009. (Ch. 5)

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

✅ هفت ایدۀ روانشناسی سیاسی که باید بدانید

😄 تا این اواخر در میان شاخه‌های مختلف روانشناسی، روانشناسی سیاسی از اقبال کمتری برخوردار بود. اما با توجه به اتفاقاتی که در چندسال اخیر در سرتاسر جهان رخ داده است، روانشناسی سیاسی در مرکز توجه افرادی قرار گرفت که خواهان تبیین رفتار انسان هستند. در این پست، هفت ایدۀ جذاب و تامل برانگیز روانشناسی سیاسی را مطرح می‌کنم.

1️⃣ امروزه تعصبات ناشی از گرایش سیاسی شدیدتر است تا تعصبات ناشی از نژاد، مذهب، زبان یا مناطق جغرافیایی. نکته جالب اینجاست که میان آموزش و تعصبات نژادی، همبستگی معکوس وجود دارد اما میان آموزش و تعصبات سیاسی، همبستگی مستقیم برقرار است. به عبارت دیگر، افزایش سطح آموزش باعث کاهش تعصبات نژادی افراد می‌شود اما، افزایش سطح آموزش به افزایش تعصبات سیاسی (ایدئولوژیک) افراد می‌انجامد (منبع).

2️⃣ به طور میانگین زنان و مردان گرایش‌های سیاسی متفاوتی دارند و به نظر می‌رسد با گذشت زمان، شکاف میان آنها بیش از پیش افزایش می‌یابد. اخیرا نشریه فایننشال تایمز مقاله‌ای به قلم جان بِرن-مورداک منتشر کرد (منبع) که با آوردن داده‌های آماری نشان می‌داد، در بسیاری کشورها زنان در مقایسه با مردان، با سرعت بیشتری به گرایش‌های چپ تعلق پیدا می‌کنند. این در حالی است که در دهۀ 1950، زنان بیش از مردان به راست سیاسی گرایش داشتند (منبع).

3️⃣ میزان گرایش به راست و چپ در مشاغل مختلف گوناگون است. در بعضی مشاغل بیشتر افراد به راست سیاسی گرایش دارند و در برخی دیگر، به چپ. در میان مشاغلی که بیشترین گرایش به چپ را دارند، دانشگاهیان و اصحاب رسانه قرار می‌گیرند (منبع). یک‌دستگی گرایش سیاسی افراد از جهتی نگران کننده است (منبع) چه آنکه نبود تکثر آراء در این مشاغل زمینه را برای گروه‌زدگی (groupthink) آماده می‌کند و افراد را از انجام کار اصلی‌شان، که تولید و انتقال دقیق آگاهی است، باز می‌دارد.

4️⃣ ایدئولوژی‌های سیاسی توان استدلال افراد را مختل می‌کنند. بدین معنا که اگر نتیجۀ یک قیاس موضوعی باشد که راست سیاسی به آن باور دارد، چپ‌ها در تشخیص اعتبار قیاس دچار مشکل می‌شوند و برعکس، اگر نتیجۀ یک قیاس موضوعی باشد که چپ سیاسی به آن باور داشته باشد، راست‌ها در تشخیص اعتبار آن با دشواری روبرو می‌شوند (منبع).

5️⃣ در گذشته تصور بر این بود که فرمان‌برداری (obedience) یکی از عناصر اصلی ذهنیت محافظه‌کار است. اما پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که چپ‌ها هم به اندازۀ راست‌ها دنبال فرمانبرداری هستند، منتها راجع به موضوعات دیگر (منبع).