این سنگواره باورنکردنی تنها به لطف قدم‌های استوار جوینده‌ای که گفته‌اند عاقبت یابنده است، پیدا نشده، بلکه نیز مدیون هنر و دانش کسی است که روزهایی بلند صرف تمیزکاری و آماده‌سازی آن کرده است.

https://www.instagram.com/p/BQ7jImDDK3R/

یکی از تکنیک‌های مفید پیش از عکاسی علمی از سنگواره‌ها، پوشاندن آن‌ها با گرد آمونیوم کلراید است. آمونیوم کلراید به دو دلیل جزئیات بافت و برجستگی‌های سنگواره‌ها را مشخص‌تر و واضح‌تر می‌کند: ۱- حذف رنگ‌ها و ۲- حذف برق و بازتاب نور

https://www.instagram.com/p/BRBLNqqFQMr/

این نمونه‌ها[ی سنگواره] بعد از سفر در زمان، بهترین چیز هستند.

https://www.instagram.com/p/BRBkwI4A0XH/

فیل
اسب
کرگدن
اگر فقط سنگواره این جانوران را می‌شناختیم و به‌همان سبکی که سال‌ها ظاهر دایناسورها را بازسازی کردیم، تصورشان می‌کردیم، این شکلی می‌شدند.
تصویرگر: C. M. Kosemen
t.me/paleogram
t.me/paleon

این نمونه‌ها به‌خوبی نشان می‌دهد بازسازی ظاهر جانوران منقرض‌شده، اگر مبتنی بر شواهد علمی نباشد و تنها به کشیدن پوستی فرضی روی استخوان بسنده‌شود، چه‌اندازه می‌تواند با حقیقت متفاوت باشد.

پلیکان و منقارکفشی؛ اگر پرنده‌ای زنده نمی‌شناختیم و آن‌ها را تنها از استخوان‌های سنگواره‌شده‌شان بازسازی می‌کردیم، چنین چیزی ازآب‌درمی‌آمد.

تصویرگر: C. M. Kosemen

منقارکفشی واقعی:
t.me/paleogram/233

بازسازی قوی سیاه به همان سبکی که سال‌ها دایناسورها را بدون پر تصورکرده‌ایم. ظاهر دایناسورها نیز بی‌پر همین‌قدر دور از حقیقت است.

#دایناسورها_پر_دارند
تصویرگر: C. M. Kosemen
t.me/paleogram
t.me/paleon

سفر به اعماق زمان
پنج سال پیش مأمور شدیم «ساعت شنی: سفر به اعماق زمان» را به‌عنوان ضمیمه عیدانه دانستنیها آماده کنیم؛ ساعت شنی دائرةالمعارفی رقومی و چندرسانه‌ای بود، روی دی‌وی‌دی...

t.me/paleogram

ساعت شنی: سفر به اعماق زمان

پنج سال پیش من و مهدی میرزایی مأمور شدیم «ساعت شنی: سفر به اعماق زمان» را به‌عنوان ضمیمه عیدانه دانستنیها آماده کنیم؛ ساعت شنی دائرةالمعارفی رقومی و چندرسانه‌ای بود، روی دی‌وی‌دی؛ محتوای آن هم از مطالب دیرینه‌شناختی بود که تا آن زمان در دانستنیها کار شده بود. شب و روزهای پرفشاری برای تهیه این نرم‌افزار داشتیم، ولی نتیجه آن شیرین بود.

دانستنیها پنج‌سال پیش جوان بود، تازه نزدیک دو سال از دوره جدید انتشارش می‌گذشت، ولی باز هم آن‌قدر مطلب در زمینه دیرینه‌شناسی داشتیم که از آن‌ها دائرةالمعارفی چندرسانه‌ای درست کنیم. سه سال بعد از ساعت شنی و دو سال پیش از امروز، حجم این مطالب به قدری رسیده بود که می‌شد از دل آن دو کتاب گزیده صدصفحه‌ای بیرون کشید. کتاب «دایناسورهای شگفت‌انگیز» که با همکاری نشر شهر منتشر شد (goo.gl/PJQOHE) و گویا به چاپ سوم رسیده، دربرگیرنده نیمی از مطالب دیرینه‌شناسانه دانستنیها تا آن زمان بود؛ البته با ویرایش و افزونی و روزآمدی لحظه‌آخری.

سال‌های پایانی دهه نود میلادی و چند سال آغازین سده بیست و یکم، دنیا پر بود از چندرسانه‌‌ای‌های دانایی‌افزای که روی سی‌دی و بعدها دی‌وی‌دی منتشر می‌شدند. محتوای خیلی از این نرم‌افزارهای چندرسانه‌ای را هنوز در مخزن‌های رقومی پرخاطره آن دوران نگه‌داشته‌ام. برای نمونه، یکی‌شان دائرةالمعارفی بود به یادگار از سال ۱۹۹۸ و برای آن دوران، بسیار جذاب؛ مسما به «دنیای حیوانات» و در حقیقت محدود به حیوانات مهره‌دار. طبق رده‌بندی پیش می‌رفتی و تقریبا هر جانور مهره‌داری که به فکرت می‌رسید، در آن می‌یافتی. متنی منقح درباره زندگی و عادات و زیست‌گاه‌های هرجانور، در کنار عکس‌ها، صداها و فیلم‌هایی که همگی در قالبی زیبا گرد هم آمده بود. الگوی ما برای ساعت شنی چنین چیزی بود و اقبال و تقدیری که از مخاطبان دریافت کردیم، نشان داد دنیای مخاطبان پنج سال پیش ما، هنوز به فضای رسانه‌ای اواخر دهه نود شبیه بوده است.

به‌هرروی، «ساعت شنی» یکی از آخرین نرم‌افزارهای چندرسانه‌ای بود که روی صفحه‌های نوری منتشر می‌شد. بافه‌های ذهنی دنیای امروز که بر تاروپود اینترنت پرسرعت تنیده‌شده، دیگر پذیرای اطلاعات چندرسانه‌ای مرزدار به گنجایش صفحه‌های نوری نیست. از خلاف‌آمدِ عادت، اندازه دهان‌های ما گرچه پس از غوطه‌خوردن به دریای تارعنکبوتی داده‌ها، گشادتر شده؛ اما راه گلویمان، به‌مثال وال‌هایی که جز میگوهای ریز را از آب هفت دریا صاف نمی‌کنند، تنگ‌تر شده. دنیای امروز دنیای لقمه‌های کوچک است. واژه‌های کم‌تر، چکیدگی و گُزیدگی بیش‌تر، ارجاعات مبهم‌تر، تصویرهای چشم‌گیرتر و حوصله‌های سررفتنی.

t.me/paleogram
t.me/paleon

حلقه بوقلمون‌های وحشی گرد گربه مرده

این ویدیو از دیروز داغ شده و دست‌به‌دست می‌رود؛ ۱۹ بوقلمون که سگالنده و اندیشه‌مند گرد لاشه گربه‌ای می‌چرخند.
t.me/paleogram
t.me/paleon

حلقه بوقلمون‌های وحشی گرد گربه مرده

این ویدیو از دیروز که کاربری (@TheReal_JDavis) آن را در توئیتر منتشر کرده، داغ شده و دست‌به‌دست می‌رود؛ ۱۹ بوقلمون که سگالنده و اندیشه‌مند گرد لاشه گربه‌ای می‌چرخند.

چه رازی پشت این رفتار عجیب نهفته است؟ آیا بوقلمون‌ها، چنان که برخی گفته‌اند، مشغول جادوی سیاهند؟ یا نسبت به مرگ دشمن غریزی خود مشکوک‌اند؟

بوقلمون‌ها و برخی پرنده‌های دیگر، گاهی دربرخورد با خطری بالقوه (حتی اگر مرده باشد) با احتیاط به آن نزدیک می‌شوند تا هم‌نوعان خود را هشدار دهند، نیز به منبع خطر نشان دهند که حواسشان به او هست. چنین رفتاری در دسته «رفتارهای فداکارانه» قرار می‌گیرد و با نظریه انتخاب خویشاوند توجیه می‌شود. احتمالا نخستین بوقلمونی که این رفتار سنجشگرانه را آغاز کرده، جلب توجه دومین بوقلمون را کرده و به این ترتیب دارودسته کاملی از بوقلمون‌ها پشت سر به مطاف گربه مرده پرداخته‌اند.

t.me/paleogram
t.me/paleon

آیا در ایران دایناسور وجود داشته؟
دایناسورهای ایران چه شکلی بودند؟
سخنرانی عرفان خسروی درباره بقایای دایناسورها و گیاهان ژوراسیک ایران، مشهد، ۱۳۸۳
۴۸ مگابایت، ۲۰ دقیقه
t.me/paleogram
t.me/paleon

Iguanodon bernissartensis

ایگوانودون دلش بغل می‌خواد

اثر جدید John Conway
goo.gl/sPok32

t.me/paleogram
t.me/paleon

Rapetosaurus krausei
راپه‌توسورِس در جنگل ماداگاسکار
۷۰ میلیون سال پیش
سیاق و حال این نقاشی جان کان‌وی (John Conway) برگرفته از «روح جنگل» اثر بیل مادْرن (Bill Mudron) است.

t.me/paleogram
t.me/paleon

روح جنگل
اثر بیل مادْرن (Bill Mudron)
خود این اثر ملهم از صحنه‌ای در فیلم «شاهزاده مونونوکه» اثر میازاکی و تلفیق آن با سبک چاپیِ هاسوی کاواسه (Hasui Kawase)، هنرمند ژاپنی‌ست
t.me/paleogram
t.me/paleon

نمای نزدیک «روح جنگل» اثر بیل مادْرن

این موجود در «شاهزاده مونونوکه» نماد طبیعت و اصالت آن است که در معرض دست‌اندازی انسان افتاده و آن‌گاه که زخمی بخورد، خشمگین و بی‌رحم و طاغی می‌شود

#روز_محیط_زیست

دوسال پیش در چنین روزهایی میهمان پژمان نوروزی و پوریا ناظمی در رادیو راز شدم.
telegram.me/projectraz
پادکستی علمی و همیشه پیش‌تاز که من هم خاطره‌ای افتخارآمیز و شیرین از آن دارم.
telegram.me/paleogram

ملاقات با دایناسورها
رادیو راز، برنامه شانزدهم
pourianazemi.com/1393/12/radioraz16
برنامه‌ای به دستپخت و میزبانی پژمان نوروزی و پوریا ناظمی
با عرفان خسروی درباره دایناسورها

t.me/paleogram
t.me/paleon

دکتر تام هولتز (Tom Holtz) در #PaleoFest سخنرانی می‌کند. تصویری که برای آغاز سخنرانی برگزیده، از کتاب #عصر_طلایی_دایناسورها (نوشته عرفان خسروی، با تصویرگری محمد حقانی) است.

t.me/paleogram
t.me/paleon

#روز_درختکاری آغاز هفته منابع طبیعی است و به رسم دیرین انواع کاج‌ها و سروهای نقره‌ای کاشته خواهد شد؛ اما آیا می‌دانید این درختان غیربومی چه آسیب‌هایی به تنوع زیستی کشورمان وارد می‌کنند؟
t.me/paleogram

هیولاهایی که در روز درختکاری، به جنگ تنوع زیستی می‌رود
با درختان سوزنی‌برگ بیشتر آشنا شویم

عرفان خسروی | کاج و سرو نقره‌ای یکی از محبوب‌ترین گیاهان برای روز درختکاری هستند و احتمالاً امروز (۱۵ اسفند، روز درختکاری) چندهزار اصله از این گیاه در مناطق مختلف کشور کاشته خواهد شد. بنابراین بد نیست اندکی با ویژگی‌های این درختان و اثرات آن‌ها روی محیط زیست و تنوع گیاهی و جانوری کشور آشناتر شویم.

سرو نقره‌ای چرا آمد و چرا ماندگار شد؟

این گیاه که نام علمی‌اش Cupressus arizonica است، بومی جنوب غربی آمریکای شمالی، آریزونا، جنوب غربی نیومکزیکو، جنوب کالیفرنیا، کوهستان‌های غرب تگزاس و مکزیک است. سرو نقره‌ای جزء گروهی از گیاهان بازدانه به نام مخروطیان یا مخروط‌داران یا در اصطلاح گیاهان سوزنی‌برگ است. در حالت وحشی، این گیاه اغلب در جمعیت‌های کوچک و تنک و دور از هم رشد می‌کند. این گیاه برای نخستین بار در دوره پهلوی به ایران آمد، آن هم به خاطر علاقه شخصی محمدرضا پهلوی به این درخت. با ورود این درخت به ایران، مدت زیادی طول نکشید که سرو نقره‌ای به درخت محبوب روزهای درخت‌کاری تبدیل شد. سرو نقره‌ای و دیگر سوزنی‌برگان به خاطر مقاومتشان در برابر سرما، خشکی، آفات، گیاهان دیگر و رشد سریعشان مورد توجه قرار گرفتند. به علاوه به خاطر تمرکز اغلب ماده تولیدی این درختان در تنه‌هایشان، شرکت‌های چوب‌بری نیز به آن‌ها به چشم محبوب‌ترین رستنی‌های زمین نگاه می‌کنند. خود آمریکایی‌ها نیز در کشورهای دیگر جهان، فرهنگ کاشتن درختان بومی خود را گسترش دادند. ایران و برزیل دو نمونه از قربانیان تجارت آمریکایی‌ها بر سر کاشت درختان مخروطی بودند. در سال‌های اخیر نیز سرو نقره‌ای یکی از محبوب‌ترین درختان در روزهای درختکاری بوده است.

پس سروهای شعرهای حافظ و سعدی چه بودند؟

از ۷۳۰۰ گونه گیاهان شناخته شده بومی ایران، تنها شش گونه گیاه مخروط‌دار بومی در ایران وجود دارد: زربین یا سروناز (Cupressus sempervirens) چهار گونه اُرس (Juniperus spp.) و سرخدار (Taxus baccata). زربین یا سروناز گیاهی است كه با آب و هوای مدیترانه ای سازگار است و از دیرباز در ایران كاشته می‌شده است. اُرس از گیاهان كوهستانی است كه اغلب در مناطق مرتفع البرز و كوه های خراسان و كپه‌داغ و به‌طور پراكنده در زاگرس دیده می‌شود. سرخدار نیز از گیاهان در حال انقراض ایران است كه رویشگاه طبیعی آن جنگل‌های اطراف گرگان است؛ یک جمعیت سرخدار نیز در پارك ملی گلستان وجود دارد. این‌ها همه مخروطی‌های بومی ایران هستند.

مخروطی‌های وارداتی و مهاجم

كاج تقریباً در تمامی نقاط ایران كاشته می‌شود؛ این گیاه بومی ایران نیست، اما متأسفانه از اجزای اصلی پروژه‌های احداث كمربند سبز در تهران و سایر شهرهای ایران محسوب می‌شود. این گونه احتمالا از قفقاز به ایران آورده شده است. تمامی گونه های سوزنی برگ دیگری كه در ایران كاشته می شوند نیز منشا خارجی دارند مانند سرو نقره ای كه درباره آن توضیح دادیم. مخروطیان مهاجمی که طی پنجاه سال اخیر از خارج وارد کرده‌ایم، خاک اطراف خود را برای رشد گیاهان دیگر، سمی و نامناسب می‌کنند. آن‌ها مانع رشد دانه‌های گیاهان دیگر نیز می‌شوند. اگر به سروها و کاج‌های کاشته‌شده در باغ‌ها و بوستان‌های شهری دقت کنید، حتماً متوجه خاک تنک یا برهنه اطراف این درختان می‌شوید. تصور کنید در جایی مثل پارک ملی که دارای تنوع زیستی چشم‌گیری است، چند گونه گیاه مجبورند بمیرند تا یک اصله سرو نقره‌ای آمریکایی یا کاج قفقازی بتواند رشد کند؟ به علاوه، این گیاهان به همراه خود آفت‌ها و انگل‌های غیربومی و جدید را نیز به همراه می‌آورند. آفت‌هایی که به خاطر میلیون‌ها سال همزیستی با این گیاهان مهاجم، اثر مخرب و کشنده‌ای روی آن‌ها ندارند، ولی در بدو ورودشان به کشور ما، بی‌رحمانه به جان گیاهان بومی ما می‌افتند و گیاهان ما هم به دلیل تازه‌‌واردبودن این مهاجمین کوچک، مقاومت بسیار کمی در برابر آن‌ها از خود نشان می‌دهند. این گیاهان و گونه‌های همراهشان، نهایتاً باعث کاهش چشم‌گیر تنوع زیستی در کشور ما می‌شوند – کما این‌که تا کنون نیز شده‌اند.