Товарищам

Я не писал манифестов,
В тех странах, где правит ряса.
Италия пахнет песто,
А Польша воняет мясом.

И не дописывал оду
В республиках, полных сои.
Штаты воруют свободу,
Китай раздаёт помои.

Всюду газетные будки,
Много ли люди читают?
В Минске сажают на сутки,
В Окрестина жёстко пытают.

Пусть повесть я не закончу
Под фонарём в переулке,
Слог одиозный, стих гончий,
Рукописи из шкатулки…

Ветру отдам за бесценок,
Чтобы разнёс их по свету,
Чтобы, разрушив застенок,
Вышли товарищи к лету!

2018 г.

Саша "Нефер". Рукописи из шкатулки. Москва: Радикальная теория и практика, 2021.

Для мяне сённяшняя дата нічога не значыць. Гэта проста дзень з гістарычнага календара. Магу зразумець тых, для каго яна сапраўды мела сэнс. Напрыклад, для людзей, якія прайшлі вайну і жілі ў БССР. Аднак сёння рабіць з гэтага дня нейкі магічны культ (вайны), мякка кажучы, маветон. Мне асабіста ні цёпла, ні халадно ад 3 ліпеня.

Зрэшты, 27 ліпеня таксама не ўваходзіць у пантэон маіх свят. Так, у 90-я гэта была важная дата. Разваліваўся савок, для суверынітэту істотна было пазначыць свае сімвалічныя межы. Але гэтак званая незалежнасць была задушана ў зародку.

Што тычыцца Дня Волі, то і гэтая дата мне, як прыхільніку безуладдзя, не ўяўляецца нейкай вызначальнай у маім жыцці. Безумоўна, 25 сакавіка знамянальная дата для дзяржаўнасці Беларусі і я перакананы, што для вялікай колькасці беларускага грамадства яна важная. І я шаную іх погляд. Як гісторык я таксама пагаджаюся з тым, што ў новай Беларусі яна павінна заняць свае адпаведнае месца ў календары. Гэта будзе выходны дзень, сімвалічна прыгадваючы аб трагічнай гісторыі краіны пад белымі крыламі. Дзень Волі ўжо ўкараніўся ў культуры памяці беларусаў і беларусак. Гэта факт. Аднак гэта не лібертарны сімвал, а дзяржаўны.

І самае галоўнае. Апрача гістарычных дат, які будуюць падмурак свядомасці і прыналежнасці да канцэпту пад назвай Беларусь, нам патрэбныя якасна новыя сімвалы. Намацальныя і гуманістычныя, ад моцы і глыбіні якіх будзе залежаць кірунак развіцця краіны і грамадства.

І я перакананы, што новы Дзень ці нават Дні Волі, Свабоды, Незалежнасці... яшчэ перад намі. Я не ведаю, у якіх абставінах і калі гэта адбудзецца. Усё ж такі хацелася б верыць, што менавіта гэтыя патэнцыяльныя падзеі-змены змогуць не толькі аб'яднаць нас, але і пачаць сапраўды новую старонку беларускай гісторыі.

Без вертыкалей улады, усёмагутнасці капіталізму, імперскага падданства, культа вайны ды сілавікоў. З непадробленным працоўным і тэрытарыяльным самакіраваннем, з як найшырэйшай прамой дэмакратыяй і канфедэрацыйным сацыяльным ладам. І, натуральна, з выпрацаванымі механізмамі, якія будуць прадухіляць не толькі аўтарытарныя тэндэнцыі, але і развіццё любых іерархічных і антыгуманістычных схільнасцяў ды намераў.

Калі шчыра
мне абрыдла
та сатыра
тое быдла
памяркоўнае быццё
дзевак плач
сяброў ныццё
неўдалыя пратэсты
дэмакратыі зноў тэсты
летні дождж
прыемна лье
хай салома
ўся згніе

2008 г.

Асабістае не заўсёды палітычнае. Прыватнае можа быць шырэйшым за палітыку ці наадварот - вельмі агранічаным і блізарукім. Па вялікаму рахунку, для мяне любоў неразрыўна звязана з маімі перакананнямі. Мае палітычныя погляды абапіраюцца на мае ідэалы. Маі пачуцці суцэльныя ў сваіх крыніцах з поглядамі. У іх аднолькавы фундамент. Гэта прынцыпы, на якіх я з пераменным поспехам будую вакол сябе свой сусвет.

Дваццаць гадоў таму я ўпершыню зразумеў, што такое каханне. І колькі каштуе здрада. Зразумеў па-даросламу. Першы раз у жыцці я адчуў, як гэта мець праблемы са сном. Калі цябе перапаўняюць думкі, а нервы "дрыжаць як падбіты каршун". Але ўсё можна пераадолець. Гэты першы, вельмі моцны, досвед інсамніі закаханага юнака я стараўся перадаць у рыфмах. Не ведаю ці атрымалася, але тады мне стала лягчэй.

Болит, трясёт
то в жар, то в пот
трудней заснуть
чем бросить пить
вина глотнуть
и ночь прожить
а утром страх
в желудке рак
глаза в слезах
а я дурак
хочу быть с ней
я всё отдам
и отрекусь
на сердце шрам
а в мыслях грусть
подрос в цене
литовский лит
но нет её
трясёт, болит...

2005 г.

Учора мінула 15 гадавіна смерці польскага анархіста Рафала Гурскага.

Я быў знаёмы з ім усяго некалькі гадоў, але гэтага хапіла, каб ён застаўся ў маёй памяці назаўжды. Для мяне Рафал быў своеасаблівым прыкладам. Старэйшы таварыш, ветэран руху, які не разгубіў да сваіх 35 гадоў ідэалы маладосці.

Рафал быў і практыкам, і тэарэтыкам. Таленавіты публіцыст, які захапляўся і папулярызаваў гісторыю анархізму. Аўтар некалькіх кніг і мноства артыкулаў. Рэдактар ​​анарха-часопісаў. Генератар ідэй. Смелы і ідэйны чалавек. Шматразова затрымоўваўся паліцыяй. Трымаў галадоўкі. Просты ў зносінах і канкрэтны ў дзеяннях.

Мне пашчасціла паўдзельнічаць з ім у розных акцыях. Дэманстрацыі і пікеты за правы працоўных, акупацыі офісаў нядобрасумленных працадаўцаў, блакады высялення кватэранаймальнікаў, антываенныя акцыі, пікеты пад консульствам РФ, розныя лакальныя мерапрыемствы супраць вар'яцтва гарадскіх уладаў...

Прыкаваны да ложка, ён да апошняга заставаўся актыўны. Калі сустрэчы нашай групы праходзілі ў яго дома, ён жартаваў, ён прапаноўваў ідэі, ён натхняў. Вельмі светлы чалавек, якога забіў рак. Легенда сучаснага польскага анархізму. Маральная і інтэлектуальная апора руху. Менавіта на такіх людзях і трымаецца ўвесь наш крохкі анархізм.

Порог
переступая его

порок
не замечая его

рок
получается сам

и не важно что храм
на погосте стоит

болит
или может ты спишь

щит
полагается вдруг

и тогда снова стук
в прежний дом

потом
будет новый двор

сном
ты питаешься лишь

том
глупых книг

новый миг
старых дел

беспредел
помнишь наш

уцелел
тот забытый гараж

удел
твой валяться и ждать

ну а Родину-мать
ненавидя терпеть

спеть
под мостом можешь им

тлеть
ты покинешь седым

плеть
по спине молодой

пусть хлестают меня
я останусь с тобой

2002 г.

Мне тут зрабіў рэкламу невялічкую Уладзік Бохан. Беларускі анархіст, мастак і акцыяніст, які, ствараючы ў сваёй дзейнасці новыя формы мастацкага супраціву, у той жа час працягвае, але ўжо ў імперскіх маштабах (!), традыцыю легендарнай газеты "Навінкі".

Калі хто зацікаўлены, то вось ангельскамоўны навуковы артыкул (да публікацыі якога я трошкі быў датычны) аб традыцыі détournement у "Навінках". Што цікава, то гэтая праца месцамі пераклікаецца з аналізам таварыша з суседняга канала.

Як апісаць простымі словамі прыгажосць і прывабнасць жанчыны, якую кахаеш? Без усялякіх гэтых напышлівых і прыгладжаных эпітэтаў?

На напісанне гэтага верша мяне натхніла творчасць да сама асоба Анатоля Трафімчыка. Беларускага гісторыка, літаратуразнаўцы ды паэта. З Толікам я пазнаёміўся яшчэ на Першым Міжнародным Кангрэсе даследчыкаў Беларусі, які шмат гадоў таму адбыўся ў Коўне. Толік не толькі таленавітая асоба, але хлопец вясёлы, з іскрамётным пачуццём гумару, сапраўдная душа кампаніі. На жаль, мы з ім не бачыліся і не размаўлялі вельмі-вельмі даўно. Але ягоная літарацкая творчасць заставіла дробны след і ў маіх рыфмоўках.

Таму, калі карнавал, то сёння давайце нешта лёгкае, вясёлае, летняе. Ніякай палітыкі. Толькі асалода ды панк-рок.

Груди

Балаганы, чердаки,
Липовые люди,
Суета и бардаки,
Глажу твои груди.

Банки, шклянки, кавардак,
Грязь, бычки в посуде,
В голове одна бурда,
Вспоминаю груди.

Похотливое вчера
Давит, жжёт и судит,
Ядовиты вечера,
Но прекрасны груди.

Вот заладил баламут,
Ни слова о простуде,
Съел орешки и кунжут,
Но вкуснее груди.

Распахнул балкон, глотнул
Воздуха на блюде,
Улыбнулся, встал на стул,
Крикнул: «Груди! Груди!»

2012 г.

Саша "Нефер". Рукописи из шкатулки. Москва: Радикальная теория и практика, 2021.

Я ніколі не гнаўся за кар'ерай і грашыма. Ніколі не імкнуўся стаць буржуем. У той самы час я ніколі не думаў, што зарабляць грошы (бюджэтнікі, шалом!) буду навукай. У школе ды ліцэi я лепш за ўсіх у класе ведаў гісторыю, удзельнічаў у алімпіядах. Вельмі любіў перадачу для падлеткаў "Умники и умницы". Так, яе вядучы вядомы вястун імперыі, але сама перадача была захапляльнай (для мяне). Аднак я не планаваў звязваць з гісторыяй сваё жыццё.

У старэйшых класах я хацеў паступаць на журналістыку. Увогуле, я вучыўся ў філалагічным класе. Праз некаторыя дзіўныя абставіны я патрапіў на гістфак. Але і падчас вучобы ва ўніверсітэце я не думаў станавіцца прафесійным гісторыкам. Толькі на апошнім годзе даведаўся пра магчымасць аспірантуры са стыпендыяй ды скарыстаўся гэтай магчымасцю. Пасля абароны дысертацыі трэба было вызначацца, што далей. Працаўладкавацца па прафесіі ў ВНУ даволі цяжка. Дактароў-гумантарыяў (PhD) хапае, а працоўных месц не. Неяк прыпадкова мой прафесар параіў мне падавацца на грант пост-док. І нейкім цудам у мяне атрымалася патрапіць на гэты прэстыжны 2-гадовы грант. Менавіта тады я зразумеў, што гэтая сцежка надоўга. Мо і назаўсёды.

З іншага боку, я ніколі не быў нейкім супер амбіцыйным студэнтам ці дактарантам. Асабліва ў часы дактарантуры я жыў актывізмам. І калі б я ў маладосці прысвячаў больш часу навуцы, сёння б безумоўна хадзіў ў прафесарах. Аднак я аддаваў перавагу сацыяльнай дзейнасці.

Іншы аспект. У мяне заўсёды была дылема, што больш важнае: тэорыя ці практыка? Калі практыка, то якая? Іллегалізм і паўстанчы анархізм ці гарадскі актывізм або, напрыклад, прафсаюзная дзейнасць? Чым я толькі не займаўся ў пошуках свайго месца ў шырокай гаме лібертарных тэорый і практык. Раней я аддаваў перавагу практыцы, але з часам сітуацыя змянілася. Не, практыку я не пакінуў. Проста яна стала якасна іншай.

Думаю, што вельмі цяжка знайсці гармонію паміж сваімі поглядамі і рэчаіснасцю, калі яны ў цябе даволі радыкальныя. Тым не менш, як мне падаецца, я ўрэшце рэшт знайшоў адносны баланс паміж тым, што я хацеў бы рабіць для справы і тым, што я ўмею і раблю лепш за ўсё. Прыярытэты расстаўлены. Але ж так было не заўсёды.

Я зачем-то на лестницу влез,
Что зовётся карьерный рост,
На ступеньки срубли мы лес,
Сосны мне заменили мост.

Кто-то скажет, что куш я сорвал,
Сделку с совестью заключил,
Я простой городской неформал,
Не завидуй, бро, не лечи.

Академии, гранты, престиж?
Я в науку десантом шёл.
Ты, наверно, меня не простишь,
Ведь я выбрал букварь, не ствол.

Я решил, что пойду до конца:
Как идут до конца бойцы,
Как сжирает рак лёгких курца,
Лицемерят семьям отцы.

До весны мой протест - монитор.
Активизм в пути на паром.
Я весы, где военный топор
В постоянной борьбе с пером.

2018 г.

Выхоўваўся я ў каталіцкай сям'і. Не ў фанатычна-рэлігійнай, а даволі ліберальнай. Я хрышчаны, але хадзіў на ўрокі рэлігіі толькі год, калі рыхтаваўся да першага прычасця (камуніі). У нас вяла заняткі цудоўная сястра Даніеля. Вельмі добрая асоба, зусім не тая манашка-вычварэнка, пра якіх напісана колькі кніг і знята фільмаў. Нам пашанцавала. Міністрантам я ніколі не быў, не паломнічаў, ў каталіцкія летнія лагеры не ездзіў.

Мы з сястрой хадзілі ў касцёл па вялікіх святах і нядзелях. Гэта не быў прымус, а пэўная сацыялізацыя. Там былі сябры і знаёмыя. Часам было цікава паслухаць казанні на польскай мове. На Раство панавала магічная атмасфера. Увесь горад уначы запаўняў гарадзенскія касцёлы. Адна з самых спакойных ноччаў у годзе, калі не самая спакойная.

Рэлігіямі я цікавіўся і раней. У бацькоў быў змястоўны том у зялёнай вокладцы "Настольная книга атеиста". Кніга распавядала пра гісторыю і сучасную геаграфію рэлігій на Зямлі. Я быў знаёмы з праваслаўем, бо бабуля па лініі мамы належала да гэтай канфесіі. У нашай радні сустракаліся і баптысты. Я чытаў брашуркі Сведак Іеговы, які прываблівалі тым, што хрысціянства там было паказана зусім інакш. У хатняй бібліятэцы ў нас была Бхагавадгіта з тлумачэннямі да тэкстаў. У ліцэі я хадзіў на факультатыў па старажытнай этыцы. Там я больш грунтоўна даведаўся пра будызм і індуізм, сінтаізм і канфуцыянства. Мне ўсё гэта было цікава.

Пасля паступлення на гістфак я пачаў знаёміцца з першакрыніцамі: старажытнымі рэлігіямі і літаратурай. І тады зразумеў, што ўсё, аказваецца, не так проста з гэтым хрысціянствам і што яно не такое ўжо і самабытнае. Ды і ў гісторыі хапала чорных плям веры Хрыстовай. Паступова мая вера слабела.

Новы духоўны ўздым адбыўся ў ЗША, калі я з сябрам ездзіў працаваць летам па студэнцкай праграме. Там нам вельмі дапамаглі пяцідзесятнікі, эмігранты з нашых краёў. Аб гэтай прыгодзе неяк напішу яшчэ. Аднак пасля я ўсё ж такі дайшоў да атэізму.

Напэўна я супраць інстытуцыянальных рэлігій і іх дамінацыі ў духоўнай сферы. Яны лезуць паўсюль: у палітыку, гаспадарку, культуру, у тваё цела і ў твой ложак. Так быць не павінна. Я не супраць веры. Як спяваў гурт Raz, Dwa, Trzy: "Цяжка ні ў што не верыць". Кожны чалавек мае права на перакананні і духоўнасць. Без духоўнасці няма свабоды. Але духоўнасць не значыць рэлігійны фанатызм і прымушэнне да падпарадкавання. Чалавецтва пакуль што не разабралося з Сусветам. Мы пакуль што не дакрануліся да ўсіх відаў энергіі. І заўсёды павінна заставацца месца на пазнанне новых межаў рэальнасці і на тайну. Шмат для каго гэтая тайна завецца Богам. Шаную іх выбар, калі ён можа мірна суіснаваць з процілеглым выбарам іншых людзей. На жаль, гісторыя паказвае, што вельмі рэдка так бывае. Рэлігія - гэта ўлада. Там дзе улада няма месца волі.

Мы з маёй таварышкай жыцця не распісаныя і тым больш не вянчаныя. Нашая дачка не хрышчаная і мы будзем трымаць яe здалёк ад каталіцкага педагагічнага баламуцтва. Калі дарослая яна сама вырашыць ахрысціцца, я ўшаную яе выбар. Сам я не веру ў хрысціянскія каноны, але апастазіі не рабіў. Навошта мне выпісвацца з Касцёла, калі я туды не запісваўся? Аднак чвэрць стагоддзя таму я быў каталіком і гэта бачна па вершыку ніжэй.

Я бегу по ржавым крышам,
Я стремлюсь вперёд и выше:
К солнцу, к небу, к облакам.
В рай к крылатым старикам.

Но туда закрыты двери,
И забыт короткий путь.
Жить не надо- надо верить,
Чтобы плыть, а не тонуть.

2000 г.

Адначасова тое, што я быў шчыра веруючым юнаком, не замінала мне ставіць пад сумнеў іерархію і сляпое паслушэнства. Нават тады я не верыў у споведзь, а ксяндзы не былі для мяне аўтарытэтамі. І вось эксперыментаваў з акраверашаванымі формамі.

САд этот рай
ВНём будешь жить
ОАзис мыть
БРевно тащить
ОХрану стричь
ДИректору
А Я умру.

2000 г.

У свой час я каштаваў розныя сродкі. У тым ліку сінтэтычныя. Тэма наркотыкаў заўсёды была побач. Імі нас страшылі з дзяцінства. У маім бліжэйшым асяродзі наркаманаў не было. Былі, канешне, знаёмыя, якія дазвалялі сабе перайсці чырвоную лінію і ўкалоцца. Я такога сабе не дазволіў ніколі. І гераін не прабаваў. Шмат чаго не прабаваў, але тое-сёе здаралася прыгубіць у часы маладосці. І гэта быў свядомы выбар. Асабліва, калі вучыўся ў універы.

А ўсе гэтыя культавыя фільмы, якія мы ведалі на памяць: "Трэйнспоцінг", "Сід і Нэнсі", "Рэквіем па мары"... Яны вельмі ўплывалі на мяне і маіх сяброў. Крутое кіно, але цяжкае.

Марыхуана? Вядома, не наркотык. І зразумела, што яна павінна быць дэкрыміналізавана. Увогуле, як можна забараняць тое, што расце на зямлі? Трава, грыбы, кактусы... Гэта дары прыроды і імі трэба карыстацца. З галавой. Пазнаваць межы свядомасці - цікавы і важны досвед.

Сінтэтычныя ж рэчывы - іншая справа. Хоць і забароненыя, але шкоду прыносяць неймаверную. Зрэшты, як і легальны алкаголь. Лепш гэтага не кранацца. Гэта гульня як у казіно - круп'е не на тваім баку.

Некалі ў часы майго студэнцтва бацька мне сказаў: "Я ведаю, што алкаголікам ты не станеш. Галоўнае, каб наркаманам не стаў". Пра алкаголь яшчэ будуць вершы. Пра наркотыкі не. І вось калі я толькі пачынаў сваю прыгоду з тэставаннем падсвядомасці, усё ж такі ўнутры мяне сядзеў добры анёл, які шапатаў: "Санёк, ёсць пэўныя межы, якія не варта перасякаць". І, на шчасце, я прыслухоўваўся да гэтага.

Дурак

Привет, дурак.
Ты любишь мак?
Тебе сто лет,
Открой секрет,
Как победить:
Себя убить
В тупую ночь
Иль сгинуть прочь?
Скажи, не ври,
Держу пари,
Ты тоже ждёшь,
Когда умрешь.
Тогда рассвет —
Твой старый дед
Найдёт в расе
Во всей красе,
Что мак одет
Лишь в красный цвет,
А глупый труп -
В цвет синих губ.
А перезвон
И мой поклон,
Твой старый враг,
Последний шаг,
Ты умер тут,
Тебя найдут,
А может быть
Тебя забыть?
Прощай дурак,
Не знаю как,
Тебя спасти,
Меня прости,
Ведь я так мал,
А мак завял.

2002 г.

Падаецца, што ў дзяцінстве я бачыў мора толькі адзін раз. Балтыйскае, ў 12 гадоў. Мы не ездзілі адпачываць "на юга", не было такіх магчымасцяў. Пазней, калі я пазнаёміўся з будучай мамай маёй дачкі, я пачаў рэгулярна бываць на моры. На Чорным, у адной са сталіц анархізму ў Расійскай імперыі. Палымяны і бурлівы горад. І адначасова экстатычны і зачараваны. Як напісаў мне аднойчы мой сябар: "Пясок на пляжах Адэсы мякчэй жаночых валос". Але я не пляжная асоба. То бок любавацца захадамі сонца і прагульвацца па беразе, дыхаючы саляным ветрам свабоды мне безумоўна падабаецца. Рамантыка. А вось траціць час, лежачы на пяску і загараць гэта не маё. Ды і плавец з мяне такі сабе. Я больш лясны хлопец. Вось у мёй баявой сяброўкі мора ў крыві. Яна нерэіда глыбіняў ды рыфаў.

Аднак мора мяне заўсёды прываблівала, а пасля прагляду "Дастучацца да нябёсаў" немагчыма было не марыць пра гэтую стыхію. Адзін з самых любімых фільмаў. Дагэтуль часам узнікаюць думкі пра ідэальную старасць у хатцы з відам на акіян дзе-небудзь на поўдзень ад "крывавых земляў".

Адмыслова на моры мы бываем больш для дачкі. Яна вельмі любіць водныя гульні і ўжо трошкі плавае. На моры гэты маленькі дзяўчук шчаслівы. А калі дзіцяня радуецца, то і бацькі ў супакоі і гармоніі. І сёння мы ўжо набываем не два, а тры квіткі.

Цветок распустился
И я проснулся
В тебя окунулся
И там помылся
Сияем от неба
Жемчужины лета
Скоро на море
Нам два билета

2008 г.

У мяне вельмі мала вершаў з матамі, літаральна на пальцах дзвух рук можна палічыць. Не сакрэт, што ўсе, хто так ці інакш гуляецца ў паэзію, на пэўным этапе пачынаюць выходзіць па-за межы афіцыйна "дазволеных" форм. Прыкладаў хапае.

Калі начыстату, то маты ў постсавецкай прасторы выкарыстоўвае вялічэзная колькасць людзей. У тым ліку і інтэлігенцыя, каб больш дакладна і яскрава выразіць думкі і эмоцыі. Мацерная лаянка не з'яўляецца нечым неардынарным. Гэта частка культуры, любім мы яе ці не. Але, калі яна выціскае нармальную мову і выкарыстоўваецца не да месца, як струмень ганебнасці і сарматы, то гэта ўжо бяда. Яна разбурае мову, як паразіт.

Калі каму цікава, то можна зазірнуць у "Вялікі слоўнік мата", аўтарам якога з'яўляецца адзін з удзельнікаў скандальна вядомай арт-групы Вайна (олды на месцы?). З Аляксеем Плуцэрам-Сарно ў свой час я пазнаёміўся пры нагодзе сумесных акцый. Але гэта іншая гісторыя. Зараз не ведаю, што з ім. Выйшлі толькі 2 тамы, але яны навуковыя, змястоўныя. Магу падзяліцца.

І вось аднойчы была сітуацыя, што я моцна пасварыўся з некалькімі сябрамі. Бывае. Але як казаў Альгерд Бахарэвіч, (які, дарэчы, таксама ў пэўнай ступені сімпатызуе лібертарным ідэям): "Папера мяне супакойвае". Таксама і са мной. Набалела - перанёс на паперу - адпусціла.