خبر بد از واکسن کییوروک

نتایج نهایی کاندید واکسن کییوروک آلمان هنوز مشخص نیست ولی دومین آنالیز میانی آن تاثیرگذاری ۴۷٪ را نشان داده و البته حداقل ۱۳ واریانت مختلف ویروس عامل کووید-۱۹ در مطالعه گزارش شده است.

نتایج دومین آنالیز میانی فاز 2b/3 مربوط به کاندید واکسن کووید-۱۹ از شرکت CureVac آلمان با نام CVnCoV که از نوع mRNA بوده اعلام شده است.

مطالعه ی این پروژه با نام HERALD در ده کشور در آمریکای لاتین و اروپا و روی تقریبا ۴۰ هزار نفر و با وجود ۱۳ واریانت مختلف ویروس عامل کووید-۱۹ انجام شده و حالا تاثیرگذاری ۴۷٪ برای جلوگیری از هر نوع شدت از بیماری اعلام شده که معیار آماری از پیش تعیین شده را پر نکرده است. نتایج تاثیرگذاری وابسته به سن و واریانت بوده است. داده ها در اختیار رگولاتور اروپا گذاشته شده است و کمیته ناظر بی خطری واکسن را تا به حال تایید کرده است.

در این آنالیز میانی، ۱۳۴ مورد از کووید-۱۹ دو هفته بعد از تزریق دز دوم شناسایی شده و مورد بررسی قرار گرفته بوده است. سکانس در مورد ۱۲۴ مورد از آنها انجام شده بوده است. مورد مهم این که از این ۱۲۴ مورد، تنها یک مورد از ویروس اصلی کووید-۱۹ بوده است. بیش از ۵۷٪ موارد کووید-۱۹ ناشی از واریانتهای نگران کننده بوده است (VOC). با در نظر گرفتن این زمینه کاندید واکسن در افراد جوانتر موثر بوده (پس احتمالا بالای پنجاه درصد بوده) اما در افراد مسن بالای ۶۰ سال، تاثیرگذاری نتیجه بخش نبوده است.

قرار است آنالیز بعدی با شناسایی ۸۰ مورد دیگر انجام شود. هر چند امیدوار هستند که در آنالیز بعدی تاثیرگذاری بهتری دیده شود اما به هر جهت با این تنوع واریانتها احتمالا نباید منتظر تاثیرگذاری خیلی بالا بود. این هم تاکیدی بر تولید نسلهای بعدی واکسن با توجه به ظهور واریانتهاست.

علاوه بر کاندید واکسن CVnCoV، شرکت CureVac در تعامل با GSK در حال توسعه نسل دیگری از واکسن کووید-۱۹ بر پایه ی mRNA است که به صورت multivalent برای واریانتها و همچنین ساخت یک واکسن ترکیبی برای جلوگیری از چند عفونت است. داده های پیش بالینی از اولین کاندید واکسن با نام CV2CoV برای انتشار در مجله ی nature communication پذیرفته شده است و انتظار می‌رود فاز بالینی در سه ماهه ی سوم ۲۰۲۱ شروع شود.

به راستی نظر رسمی کمیته ملی اخلاق در مورد مجوز کاندید واکسن برکت چه بوده است؟

من قبلا نظر یکی از اعضای این کمیته را اینجا گذاشته بودم که ایشان به طور رسمی مخالف مجوز دادن قبل از انجام فاز سوم بودند. اما این نظر شخصی یکی از اعضا و‌ مربوط به مدتها قبل بوده و مطمئنا نمی‌شود آن را نظر رسمی کلی کمیته دانست.

اینجا دو‌حالت وجود دارد:

درست یا غلط تا آخرین لحظه و بارها مسئولین از نام کمیته های تخصصی از جمله کمیته اخلاق در مورد دادن مجوز به کاندید واکسن برکت استفاده کردند تا احتمالا برای خود اعتبار ایجاد کنند.

حالت اول این که کمیته اخلاق موافق اعطای مجوز بوده که احتمالا هم همین بوده چرا که هیچ اعتراضی از سوی آن کمیته در مورد استفاده از نامش دیده نشد.

حالت دوم این که اعضای کمیته مخالف بوده اند ولی جرات و شجاعت این که اظهار نظرشان را رسانه ای کنند نداشته اند. مثلا یواشکی بین خودشان یا به مسئول بالادستی خود مخالفتشان را گفته باشند. به این شکل، هم دل آن مسئولین بالا دستی خود را به دست آورده اند که نظر کمیته را رسانه ای نکرده اند و هم بعدا می‌توانند بگویند ما مخالف بودیم! باید یک طرف بایستید، اگر مخالف هستید بگویید تا جامعه علمی هم بدانند و گرنه این نامش می‌شود زرنگی آن کمیته و در عمل فرقی با حالت اول ندارد. این زرنگی هم‌ثبت در تاریخ خواهد شد.

مشخصا توجیه این که کمیته در دادن مجوز دخالتی نداشته و ندارد اینجا قابل قبول نیست. از نام آن برای اعتبار بخشی و ایجاد اطمینان در جامعه استفاده شد.
حداقل کار این است که در رسانه ها اعلام شود صحبت مسئولین در استفاده از نام کمیته اشتباه بوده و مسئولینی که این کار را کردند بازخواست شوند.

جامعه ای را تصور کنید که وقتی ماده ای خلاف قوانین علمی و پژوهشی به عنوان دارو یا واکسن مجوز می‌گیرد، اعضای کمیته ملی اخلاقش برای دفاع از علم ، پژوهش و اخلاق یکصدا اعتراض رسمی و رسانه ای می‌کردند و اگر حرفشان شنیده نمی‌شد استعفا می‌دادند، در چنین شرایطی که منجر به آگاهی مردم می‌شد، نتیجه رفتار غیر علمی و مخالف قواعد پژوهش در کشور چه بود؟

اما فعلا که در جامعه ای هستیم که حتی حق نداریم نظر رسمی کمیته اخلاق را هم بدانیم

کانال تلگرامی @Scientometric

صحبت‌های آقای دکتر پیمان سلامتی
استاد طب پیشگیری دانشگاه علوم پزشکی تهران
درمورد واکسن‌های کرونای ایرانی

دکتر قانعی، عضو کمیته ملی واکسن کووید-۱۹

«در حال حاضر ۸ واکسن در مرحله پژوهشی یا مقدماتی هستند و ۷ واکسن مرحله مقدماتی را طی کردند و به مرحله پیش بالینی رسیدند و ۲ واکسن هم داریم که پرونده یکی از آنها (شتاب دهنده پایا فن یاخته) در مرحله ارسال به سازمان غذا و دارو است و دیگری هم (واکسن دانشکاه علوم پزشکی بقیه‌الله) در انتظار دریافت مجوز کارآزمایی بالینی فاز یک است.»

وی افزود: «در فاز دوم بالینی اکنون ۳ واکسن اسپایکوژن (مشترک ایران و استرالیا)، واکسن کووپارس و واکسن فخرا را داریم. در فاز سوم بالینی نیز واکسن انستیتو پاستور ایران و کوبا (پاستوکووک) را داریم و واکسن کووایران برکت نیز موفق به دریافت مجوز مصرف اضطراری در روزهای اخیر شده است.»

دو روز متوالی است که تعداد تزریق روازنه واکسن کووید-۱۹ به زیر ده هزار دز رسیده است. (۹۹۷۸ و ۹۳۳۳ دز). این کمترین مقدار تزریق روزانه از ۲۶ فروردین ماه است.

ایران رکورد تزریق ۲۰۹۱۴۷ دز را نیز داشته است.

سرعت متوسط تزریق در هفت روز گذشته به حدود ۳۱ هزار دز رسیده است.

۵/۱۹ درصد از مردم حداقل یک دز و ۱/۰۵ درصد نیز هر دو دز را دریافت کرده اند.

با احتساب محموله یک میلیون دز واکسن کووید-۱۹ که امروز وارد کشور شده، مجموع واکسن های وارد شده به کشور به ۶۸۴۷۸۰۰ دز رسیده است. با احتساب این محموله، ۷۶٪ از واکسن های وارد شده تاکنون تزریق شده و ۱۵۹۵۵۴۵ دز دیگر باقی مانده است.

مهمترین فرضیه برای توضیح علت پایین بودن تاثیرگذاری کاندید واکسن کییوروک چیست؟

خلاصه از گزارش ساینس:

به طور کلی دو فرضیه یکی پایداری کمتر خود mRNA، ناشی از عدم ایجاد تغییر در آن و دیگری نوع فورمولاسیون لیپید دربردارنده ی mRNA مطرح شده است.

گفته شده که حتی ممکن است تاثیرگذاری پایین تر بیاید و به حدود ۴۰٪ هم برسد. چقدر وجود واریانتها می‌تواند عامل پایین بودن تاثیرگذاری واکسن باشد؟ اگر فایزر و مادرنا نیز در همین شرایط اجرا می‌شدند باز آیا همین قدر تاثیرگذاری پایین می‌آمد؟ اما به هر جهت مطالعات اثر بخشی واکسن فایزر برای واریانتهای آلفا و بتا و دلتا چنین مقدار پایین حدود ۴۰٪ را نشان نمی‌دهد. البته ما لیست کامل واریانت ها را هم در مطالعه ی کییوروک نمی‌دانیم. از طرفی مطالعات تست خنثی سازی این واکسنها نیز این را تایید نمی‌کند. حداقل شاید الان قابل قبول نباشد که فرضیه وجود واریانتها را علت اصلی تاثیرگذاری پایین واکسن بدانیم.

تفاوت مهمی که می‌توان اینجا بین فایزر و مادرنا با کییور‌وک اشاره کرد این است که کییوروک از هیچگونه اصلاح بازهای mRNA استفاده نکرده است و البته کییوروک این را به عنوان یک ویژگی کاندید واکسنش به امید ایجاد رنج بیشتری از پاسخ از ایمنی اعلام کرده است و این در حالی است که دو واکسن mRNA دیگر از روش های دیگر مثل N-methylpseudouridine برای ایجاد پایداری بیشتر استفاده کرده اند. شاید ‌پس یک دلیل کاهش تاثیرگذاری این است که استفاده از mRNA خالص بدون تغییر یک اشتباه باشد.

از طرفی می‌دانیم mRNA در یک لیپید نانوپارتیکل برای پایداری قرار می‌گیرد و گفته می‌شود شاید کییوروک از فرمولاسیونی برای آن استفاده کرده که تاثیرگذاریش کمتر است. این فرضیه ضعیف تر است چون به هر جهت مادرنا و فایزر هم از فرمولاسیون های مختلفی اینجا استفاده کرده اند. از طرفی کییوروک از کمپانی Acuitas برای این موضوع کمک گرفته که همان شرکتی است که با فایزر تعامل داشته است.

مشخصا این اهمیت ترایال را می‌رساند که تاثیرنهایی خیلی از فاکتورهایی را که حتی ما نمی‌دانیم نشان می‌دهد.

تعداد موارد TTS یا VITT متعاقب دریافت واکسن در انگلستان تا تاریخ نهم ژوئن:

از حدود 26.4 میلیون دز فایزر، و 560 هزار دز مادرنا که به حدود 16.1 میلیون نفر زده شده، هیچ موردی از TTS گزارش نشده است.

از حدود42.3 میلیون دز استرازنکا که تزریق شده، 390 مورد از TTS گزارش شده است.

از این 390 مورد، 363 نفر بعد از دز اول ( از 24.6 میلیون دز) و 27 مورد هم بعد از دز دوم (از 17.7 میلیون) بوده است.

180 مرد و 207 خانم و ۳ نفر نامشخص بوده اند (۱۸ تا ۹۳ سال). و 71 نفر (18%) فوت شده اند و 4 مرگ بعد از دز دوم بوده است.

همچنین CVST در 140 مورد (میانگین سنی ۴۶ سال) دیده شده است.

مهم: میزان بروز بعد از دز اول‌ در سن ۱۸ تا ۴۹ سال برابر با 20.2 مورد در هر یک میلیون و در سن بالای ۵۰ سال برابر با ۱10.7 در هر یک میلیون دز بوده است.

به صورت کلی میزان بروز بعد از دز دوم برابر با ۱/۵ مورد در هر یک میلیون دز بوده است. در گروه سنی بالای ۵۰ سال میزان بروز کلی ۱/۵ در هر یک میلیون دز بوده است. در گروه سنی ۱۸ تا ۴۹ میزان بروز 0.7 مورد در هر یک میلیون دز تزریق شده بوده است. دز دوم تزریق شده در گروه سنی بالای ۵۰ سال و ۱۸ تا ۴۹ سال به ترتیب حدودا 13.7 و 4 میلیون دز بوده است.

در‌مورد سندروم capillary leak syndrome

بعد از بیش از چهل میلیون دز استرازنکا که تزریق شده هشت مورد از این سندروم گزارش‌شده و بر این اساس هنوز‌ رابطه علیتی نمی‌توان برقرار کرد. از این هشت مورد هم دو نفر سابقه این سندروم را داشته اند.

در‌مورد میوکاردیت و‌ پریکاردیت

39 مورد از میوکاردیت و 27 مورد از پریکاردیت متعاقب استفاده از فایزر گزارش شده است. همچنین یک مورد پریکاردیت ویروسی و یک مورد اندوکاردیت استرپتوکوکی‌هم گزارش شده است.
برای استرازنکا تاکنون 34 مورد‌میوکاردیت و 61 مورد پریکاردیت و برای مادرنا تاکنون ۲ مورد میوکاردیت گزارش شده است. میزان گزارش شده میوکاردیت و پریکاردیت فعلا مشابه و یا حتی کمتر از میزان گزارش شده برای جمعیت عادی است و فعلا از این نمی‌توان یک رابطه علیتی برداشت کرد.

بر اساس حساب توئیتر وزیر بهداشت ترکیه:

سه روز متوالی است که تزریق روزانه واکسن در ترکیه بیش از یک میلیون دز در روز انجام می شود و در ۲۴ ساعت گذشته تعداد ۱۴۱۶۷۹۵ دز واکسن کووید-۱۹ در این کشور تزریق شده است.

در ترکیه تا به حال ۳۸/۸ میلیون دز واکسن کووید-۱۹ تزریق شده است. ۲۴/۷ میلیون نفر حداقل یک دز و ۱۴/۱ میلیون نفر نیز هر دو دز را دریافت کرده اند.

بر اساس این نامه از دکتر رئیسی، قرار شده بوده که واکسیناسیون عوامل اجرایی برگزاری انتخابات با واکسن اسپوتنیک شروع شده و بعد از اتمام این واکسن ادامه آن با واکسن کووایران برکت (با اخذ امضا از دریافت کنندگان) ادامه یابد.

صحبت‌های آقای دکتر پیمان سلامتی (بخش دوم)
استاد طب پیشگیری دانشگاه علوم پزشکی تهران
درمورد فرصت سوزی دولتمردان در خرید واکسن‌های کرونای خارجی

برای اولین بار از اوایل پاندمی، متوسط مرگ در هفت روز گذشته در آمریکا به زیر ۳۰۰ نفر رسیده است.

۲۳ کشوری که در آنها تقریبا حداقل پنجاه درصد مردم، حداقل یک دز واکسن کووید-۱۹ را دریافت کرده اند:
(شامل پنج کشور از خاورمیانه)
مالتا، سیشل، ایسلند، کویت، کانادا، اسرائیل، بوتان، بریتانیا، شیلی، اروگوئه، بحرین، آنگویلا، مالدیو، مغولستان، قطر، مجارستان، فنلاند، آمریکا، بلژیک، ایتالیا، قبرس، دانمارک و آلمان

بیشتر از ۲/۵ میلیارد دز واکسن در دنیا تزریق شده است و سرعت فعلی تزریق ۳۷ میلیون دز در روز است.

نمودار سبز و آبی به ترتیب نشان دهنده تعداد تزریق روزانه و متوسط تزریق واکسن کووید-۱۹ در هفت روز گذشته در ایران است.
بعد از دو روز تزریق روزانه زیر ۱۰ هزار نفر، آمار امروز هم تزریق ۱۱۸۳۶ دز واکسن کووید-۱۹ در ایران را نشان می‌دهد. سرعت متوسط تزریق در هفت روز گذشته به ۲۹ هزار دز رسیده است. ۱۳ روز طول کشیده تا درصد افراد دریافت کننده حداقل یک دز از ۵/۰۰۵ به ۵/۲۰۲ برسد.

داده های انگلستان: میزان عفونت مجدد ۰/۴ درصد است.

انگلستان برای اولین بار به گزارش میزان عفونت مجدد پرداخته و قرار است داده ها به صورت منظم و مرتب گزارش شود.

در بین حدود ۴ میلیون نفر با عفونت کووید-۱۹ از ۲۰ ژوئن ۲۰۲۰ تا تاریخ ۳۰ May سال ۲۰۲۱ تعداد موارد عفونت مجدد (با تست مثبت مجدد به فاصله ۹۰ روز) برابر با ۱۵۸۹۳ مورد به صورت possible بوده که معادل حدود ۰/۴ درصد بوده است.

البته موارد عفونت مجدد را بر اساس سکانس ژنتیکی انجام شده تقسیم بندی می‌کنند.

این تعداد ۱۵۸۹۳ مورد به صورت possible بوده و به این معنی که سکانس ژنتیکی انجام نشده و معلوم نیست که این موارد عفونت مجدد همان عفونت قبلی هستند یا خیر.

اما برای ۴۷۸ نفر سکانس انجام شده و مشخص شده که نوع عفونت از واریانتهای فعلی غالب بوده و یا با واریانتهایی که در گذشته غالب بوده متفاوت بوده است و اینها از نوع عفونت مجدد probable بوده اند.

۵۳ مورد عفونت مجدد از نوع تایید شده بوده که سکانس برای هر دو مورد عفونت اولیه و مجدد انجام شده و از نظر ژنتیکی متفاوت بوده است.

نتایج امیدوار‌کننده مطالعه فاز 2a استفاده از molnupiravir برای بیماری کووید-۱۹:

بیماران کووید-۱۹ سرپایی در فاصله هفت روز از شروع علائم وارد مطالعه شده اند.

نحوه ی مداخله: molnupiravir در سه گروه ۲۰۰ (۲۳ نفر) و ۴۰۰ (۶۲ نفر) و ۸۰۰ (۵۵ نفر) میلی‌گرمی در مقایسه با یک گروه دارونما (۶۲ نفر) بررسی شده است

میزان جداسازی ویروس (virus isolation) در روز سوم درمان در گروه ۸۰۰ میلی‌گرم مداخله به شکل قابل توجهی کمتر بوده است.

در روز پنجم، از هیچ یک از افراد گروه مداخله (چه دز ۴۰۰ و چه دز ۸۰۰ میلی‌گرمی) ویروس جدا نشده ولی از ۱۱/۱ درصد از افراد گروه دارونما جدا شده است.

همین طور مدت زمان پاک شدن ویروس (viral RNA clearance) در گروه مداخله کمتر شده و پاک شدن از ویروس در درصد افراد بیشتری به صورت کلی در گروه ۸۰۰ میلی‌گرم رخ داده است.

عوارض جدی گزارش نشده است.

اسرائیل پنج روز متوالی است که تعداد مرگ روزانه اش برای کووید-۱۹ صفر است

می‌دانیم که در حال حاضر داده ی کافی برای توصیه به استفاده از کاندید واکسن برکت برای جلوگیری از بیماری کووید-۱۹ وجود ندارد. حتی وزارت بهداشت هم ندارد. چون اصلا فعلا داده ی خاصی از فاز سوم نیست ‌و به همین دلیل از بی خطر بودن آن هم مطمئن نیستیم.

مشخصا تا داده های فاز سوم مطالعه ی یک کاندید واکسن نباشد، نمی‌توان به این سوالات پاسخ داد که

آیا اصلا آن ماده که قرار است نامش واکسن باشد، در جلوگیری از بیماری کووید-۱۹ موثر می‌باشد یا خیر؟ اگر هست میزان تاثیرگذاریش چقدر می‌باشد؟ تاثیرگذاری در افراد مسن، دارای بیماری زمینه ای و مقابل واریانتهای فعلی چقدر می‌باشد؟ و بالاخره نمی‌توانیم از بی خطری و ایمن بودن در حجم نمونه بالا مطمئن باشیم.

متاسفانه کمیسیون قانونی تشخیص (صلاحیت ساخت و ورود دارو مواد بیولوژیک) از سازمان غذا و دارو به صورت غیر علمی و کاملا غیر شفاف و در حالی که هنوز داده فاز سوم وجود نداشت به کاندید واکسن برکت مجوز داد. روندی غیر علمی و غیر شفاف که بدون صحیت صادقانه با مردم و نظر گرفتن از جامعه ی علمی صورت گرفت. این باعث بی اعتمادی به عملکرد این کمیسیون شد و احتمالا حداقل اثر آن این است که بر تردید واکسن بیافزاید. این که اگر از جهات ایمنی و تاثیرگذاری برای این واکسن مشکلی وجود داشته باشد، مسئله بازی با سلامت مردم است. در نهایت اگر بعدا معلوم شد که این ماده، واکسن ایمن و موثری هم بوده بازهم باید کمیسیون غذا و دارو مورد بازخواست قرار بگیرد که کاری غیر علمی و غیر شفاف انجام داده است. مشخصا اگر فردی چشم بسته عرض خیابان را طی کند و برایش اتفاقی نیفتد و مردم را هم به این کار تشویق و توصیه کند این فرد باید از جنبه های مختلف سلامت روان بررسی شود.

گفته می‌شود که کمیته اخلاق نقشی در دادن مجوز نداشته اما مسئولین بارها نام این کمیته را بردند. متاسفانه ما نظر رسمی این کمیته را نمی‌دانیم اما موافق یا مخالف، این کمیته نظری رسمی نداد که تکلیف جامعه علمی را مشخص کند و در هر دو حالتش مسئولین از نام کمیته استفاده کردند و اگر مخالف هم بوده و فقط این را یواشکی گفته که می‌شود زرنگی که قبلا توضح دادم.

من اعضای اصلی این کمیسیون قانونی از غذا و دارو را نمی‌شناسم ولی حالا اگر داده های فاز سوم هم در دسترس قرار بگیرد، چگونه می‌توان به عملکرد غذا و دارویی که یکبار اینچنین غیر علمی و غیر شفاف برخورد کرده اعتماد داشت؟ و یا چقدر باید تلاش کرد تا اعتماد از دست رفته مردم را برگرداند؟

چرا مشخص نیست چه افرادی در سازمان غذا و دارو به کاندید واکسن برکت مجوز اضطراری داده اند؟ چرا در جایی لیست اعضای کمیسیون قانونی تشخیص (صلاحیت ساخت و ورود دارو مواد بیولوژیک) از سازمان غذا و دارو مشخض نیست؟

تضاد منافع از مواردی است که همواره مورد توجه نهادهای اخلاق در پژوهش است و عنوان کردن آن در پژوهش ها به عنوان حداقل اقدام لازم در مقالات پژوهشی جهت شفاف سازی ضروری است و این همیشه مورد تاکید مجلات پژوهشی در همان زمان اولیه دریافت مقالات است. تضاد منافع فقط مالی نیست و جنبه های مختلفی را در بر‌می‌گیرد. من قبلا بارها در این کانال به واسطه اخلاق در نشر و پژوهش پزشکی این موضوع را برای موارد مختلفی پیگیری کرده ام. حالا اما می‌دانیم که برخی نویسندگان پیش مقاله فاز حیوانی کاندید واکسن برکت عضو مجموعه برکت بوده و این را در نسخه قبل از چاپ مقاله نه تنها دکر نکرده اند بلکه گفته اند که در این زمینه تضاد منافعی نداشته اند.

🔴 کدام یک از نویسندگان پیش مقاله فاز حیوانی کاندید واکسن برکت از خود گروه دارویی برکت یا زیرمجموعه های آن
هستند:

✅ حمیدرضا جمشیدی، رئیس هیئت مدیره گروه دارویی برکت و عضو هیئت مدیره تعدادی دیگر از شرکت‌های زیرمجموعه آن

✅ حسن جلیلی، رئیس هیئت مدیره شفا فارمد و عضو هیئت مدیره گروه دارویی برکت

✅ محمدرضا حسین‌پور مدیرعامل شفادارو

✅ محمد تقویان عضو هیئت مدیره و مدیرعامل بیوسان فارمد


🔴 و برخی از سمت های حمید رضا جمشیدی:

استاد فارماکولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
دبیر ستاد ملی مقابله با کرونا
مدیر گروه دارویی برکت و ریاست هیئت مدیره گروه دارویی برکت
مشاور دارویی وزارت بهداشت
دبیر ستاد تدابیر ویژه وزارت بهداشت

ذکر کردن تضاد منافع موجود حداقل کار لازم در جهت شفاف سازی و ایجاد اعتماد در یک پروژه ی علمی است و اصلاح آن در نسخه پری پرینت هم قابل انجام است و می‌خواهیم از نویسندگان پروژه که این کار را انجام دهند. البته من قبلا هم این موضوع را بواسطه اعلام چند تفر از همراهان کانال تذکر داده بودم

مشخصا وقتی روند مجوز دادن به کاندید واکسنها شفاف و علمی نباشد و در نزدیکی به پایان دولت هم باشیم صحبت از خود کفایی در زمینه تولید واکسن تا پایان دولت توسط جناب وزیر نیز ما را به یاد نوع دیگری از تضاد منافع به جز مالی می‌اندازد. راهکار اصلی برای مقابله با این موارد برخورد علمی و ایجاد شفافیت لازم در این برخورد علمی است.