‌
چرا هنوز در بندِ داستان‌های دینی هستیم؟
پرسش هراری

یووال نوح هراری مثالی مشهور دارد: اگر به یک میمون بگویید «این موز را به من بده، بعد از مرگت باغی بی‌پایان از موز خواهی داشت»، او حتی لحظه‌ای به این وعده اعتنا نمی‌کند. چون تنها آنچه پیش رویش است را می‌فهمد. اما انسان موجودی استثنایی است؛ ما توانایی بی‌نظیری در باور به داستان‌های جمعی داریم. همین ویژگی باعث شده است که در طول تاریخ، به روایت‌هایی دل ببندیم که اغلب واقعیتی بیرونی ندارند، اما زندگی ما را شکل داده‌اند.

دین از برجسته‌ترین این روایت‌هاست. پرسش‌های بزرگ انسان – از منشأ جهان و معنای رنج گرفته تا سرنوشت پس از مرگ – همواره ذهن بشر را مشغول کرده‌اند. دین‌ها برای این پرسش‌ها پاسخ‌هایی ساده، روشن و داستان‌وار عرضه کرده‌اند. همین سادگی، آرامش می‌آورد، امید می‌بخشد و زندگی را معنادار می‌سازد. دین همچنین توانسته است میلیون‌ها نفر را متحد کند، به جوامع هویت ببخشد و بنیان‌های اخلاقی و قانونی را تقویت کند.

اما روی دیگر سکه را نباید نادیده گرفت. زمانی که این داستان‌ها به «حقیقت مطلق» بدل می‌شوند، راه پرسشگری بسته می‌شود. تاریخ مملو از نمونه‌هایی است که ایمان بی‌چون‌وچرا به روایت‌های مقدس، سرچشمه‌ی جنگ‌های خونین، تعصب کور، نفرت از دیگری و مقاومت در برابر علم و آزادی بوده است. قدرت داستان، اگر بی‌مهار شود، می‌تواند از معنا و همبستگی، به ابزار سرکوب و خشونت تبدیل گردد.

امروز پرسش هراری همچنان به‌جا است: چرا هنوز در بندِ این داستان‌ها مانده‌ایم؟ آیا وعده‌ی بهشتی در دوردست، ما را از ساختن جهانی بهتر و انسانی‌تر در همین‌جا و همین امروز باز نمی‌دارد؟ فراموش نکنیم که حکومت‌های توتالیتر مذهبی نیز از همین روایت‌ها برای تحکیم قدرت خود بهره می‌برند؛ با وعده‌ی پاداش اخروی و تهدید مجازات الهی، اطاعت می‌خواهند و اعتراض را گناه می‌نامند.

شاید زمان آن رسیده باشد که ارزش «موزی که در دست داریم» را دریابیم: توانایی اندیشیدن، عشق ورزیدن و ساختن آینده‌ای واقعی. آینده‌ای که به جای دل بستن به داستان‌های دینی، بر شجاعت رویارویی با حقیقت استوار باشد.

#باور #دین #یوال_نوح_هراری #پرسشگری #نقد_دین #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

رورتی و اخلاق گفت‌وگو
سکولاریسم بدون حذف دیگری

ریچارد رورتی فیلسوفی آمریکایی و از چهره‌های برجسته نئوپراگماتیسم بود که در نیمه دوم قرن بیستم، با نقد بنیادین فلسفه سنتی، نقش تازه‌ای برای اندیشهٔ فلسفی تعریف کرد.

او با فاصله‌گرفتن از متافیزیک، حقیقت‌گرایی کلاسیک و جست‌وجوی بنیان‌های مطلق، فلسفه را نه مرجع نهایی حقیقت، بلکه بخشی از گفت‌وگوی فرهنگی جوامع مدرن می‌دانست؛ گفت‌وگویی که هدف آن نه کشف ذات جهان، بلکه بهبود شیوه هم‌زیستی انسان‌هاست.

در امتداد این نگاه، رورتی گفت‌وگو را ستون اصلی جامعه سکولار می‌داند.
از نظر او، سکولاریسم زمانی معنا پیدا می‌کند که هیچ دستگاه فکری ، دینی، فلسفی یا علمی ادعای برتری نهایی نداشته باشد.

او در Philosophy and the Mirror of Nature تاکید می‌کند که تلاش برای یافتن «زبان نهایی حقیقت» باید جای خود را به پذیرش کثرت زبان‌ها و روایت‌ها بدهد. جامعه سکولار سالم، جامعه‌ای است که اختلاف را امری طبیعی می‌داند و به‌جای حذف آن، امکان بیان و گفت‌وگو را فراهم می‌کند.

رورتی در Contingency, Irony, and Solidarity با طرح مفهوم «ایرونیست لیبرال» نشان می‌دهد که مدارا حاصل یقین نیست، بلکه نتیجهٔ آگاهی از موقتی‌بودن باورهاست.
فرد ایرونیست می‌داند که باورهایش تاریخی و قابل‌تغییرند، و همین آگاهی او را از خشونت فکری بازمی‌دارد. مدارا در این چارچوب، نه تحمل منفعلانه دیگری، بلکه پذیرش فعال امکان خطای خود است.

از نگاه رورتی، گفت‌وگو زمانی ثمربخش می‌شود که هدف آن پیروزی در بحث نباشد، بلکه کاهش رنج انسانی باشد.
به همین دلیل او ادبیات، روایت و تجربه‌های زیسته را ابزارهایی قدرتمندتر از استدلال‌های انتزاعی می‌داند.

جامعه سکولار مطلوب رورتی، جامعه‌ای است که به‌جای جنگ بر سر حقیقت، بر سر همبستگی انسانی توافق می‌کند؛ جامعه‌ای که می‌داند تنها سرمایه مشترکش، ادامه گفت‌وگوست.


#سکولاریسم #رورتی #مدارا #گفتگو_توانا

@Dialogue1402