سال 2005 دیوید فاستر والاس در کالج کِنین اوهایو سخنرانی کرد که با این عبارات شروع می‌شد: «دو ماهی جوان شنا کنان میرفتن که برمیخورن به ماهی پیری که از روبرو میاد. ماهی پیر سری براشون تکون میده و میگه «صبح بخیر پسرا، آب چطوره؟». دو ماهی جوان به مسیرشون ادامه میدن تا اینکه بالاخره یکیشون برمیگرده به اون یکی میگه «آب دیگه چه کوفتیه؟».

این سخنرانی بعد‌ها به صورت جستار کوتاهی با عنوان This is Water منتشر شد. طی سال‌ها من بارها و بارها این سخنرانی را گوش کردم تا حدی که الان تمام سخنرانی را از بر هستم. به نظرم این سخنرانی/جستار یکی از ساده‌ترین و در عین حال عمیق‌ترین چیزهایی هست که می‌توان در کمتر از نیم ساعت شنید یا خواند. پیشنهاد می‌کنم حتما گوش کنید.

پ‌.‌ن 1: چند ترجمه از جستار والاس دیدم اما به نظرم هیچ‌کدام حق مطلب را ادا نکردند، اگر ترجمۀ خوبی سراغ دارید لطفا بگید.
پ.ن 2: والاس سه سال بعد از این سخنرانی خودکشی کرد.

📎 کانال تلگرام اشتباه میمون
🖥 اینستاگرام من

تا بحال برای‌تان سوال شده که چرا در شمارش تعداد تلفات یک حادثه، شمار زنان و کودکان را با تاکید بیشتری می‌گویند؟ مثلا گفته می‌شود «در حادثهٔ زلزله، فلان نفر جان خود را از دست دادند که در میان آنها بهمان عدد از زنان و کودکان بودند» یا «در حملهٔ هوایی فلان عدد کشته شدند که بهمان عدد را زنان و کودکان تشکیل می‌دادند». حتی در ارتش‌هایی که هر دو جنس در آن حضور دارند، ابراز تعداد تلفات زنان نظامی با واکنش شدیدتری مواجه می‌شود تا تعداد تلفات مردان. مگر جان زنان و مردان به یک اندازه مهم نیست؟ باید بگویم که خیر؛ از منظر تکاملی (و تاکید می‌کنم فقط از منظر تکاملی) نرها به اندازهٔ ماده‌ها مهم نیستند.

اما علت این نابرابری در کجاست؟ مهمترین عامل را می‌توان در مفهوم سرمایه‌گذاری والدین جست. در میان جانداران فرزندپرور و به ویژه در میان پستانداران و باز هم به شکل ویژه‌تر در میان نخستی‌سانان، بیشترین بار پرورش فرزند بر دوش ماده‌ها قرار دارد. در گونه‌هایی که بیشترین شباهت ژنتیکی را به ما دارند (مثل شامپانزه و گوریل)، سهم نرها در تولید زادگان، تنها محدود به فراهم آوردن اسپرم است. اما ماده‌ها علاوه بر تحمل دوران بارداری و شیردهی، اغلب نگهداری از نوزاد را تا رسیدن به سن بلوغ بر عهده می‌گیرند. این یعنی، برای تولید زادگان و انتقال ژن به نسل بعد، ماده‌ها باید چندین سال وقت و انرژی خود را صرف فرزندشان کنند در حالی که نرها تنها چند دقیقه (یا شاید چند ساعت) زمان می‌گذارند.

این عدم تقارن در سرمایه‌گذاری والدین، به نتایج بسیار متنوع و گوناگونی در رفتار جانوران منجر شده است که یکی از پیامدهای آن را می‌توان اینطور بیان کرد: از آنجایی که ماده‌ها بیش از نرها بر تولید زادگان سرمایه‌گذاری می‌کنند، آنچه عامل مهم‌تری در انتقال ژن از نسلی به نسل دیگر است، وجود ماده‌های بیشتر است. اجازه دهید برای روشن شدن موضوع مثالی بزنم. فرض کنید جمعیتی نخستی‌سان داریم که از ۲۰ نر و ۲۰ ماده بارور تشکیل شده ‌است. با فرض ثابت بودن بقیه موارد، اگر به هر دلیلی، ۱۵ نر از بین بروند، همچنان ۵ نر در اختیار داریم که می‌توانند با ۲۰ ماده جفت‌گیری کرده و به تولیدمثل ادامه دهند. در چنین شرایطی سرعت زاد و ولد و تنوع ژنتیکی جمعیت ما به شکلی خواهد بود که انتظار می‌رود این جمعیت باقی بماند. به عبارت دیگر، از دست رفتن ۷۵ درصد نرهای بارور، شانس بقاء و انتقال ژن‌ها به نسل بعد را از بین نمی‌برد. اما اگر ۷۵ درصد جمعیت ماده‌(یعنی ۱۵ مادهٔ بارور) را از دست بدهیم چه؟ در آنصورت، یعنی ۷۵ درصد نیرویی را از دست داده‌ایم که بیشترین سرمایه‌گذاری را بر زادگان انجام می‌دهد. در چنین شرایطی، زمان کافی برای انتقال موفقیت‌آمیز ژن به نسل بعد و بازسازی جمعیت وجود ندارد و چه بسا، جمعیت ما آرام‌آرام کاهش یافته و نهایتاً منقرض شود. البته این تمام ماجرا نیست و عوامل مهم دیگری (مثل اینکه در طبیعت تمام نرها شانس تولیدمثل ندارند اما تمام ماده‌ها دارند) نیز دخیل‌اند. با این حال، موارد دیگر اغلب تشدیدکننده سازوکاری است که تا اینجا توضیح دادیم.

ممکن است بگویید آنچه گفته شد در مورد جانوران است نه ما. اما همانطور که استاد وهاب‌زاده در پیشگفتار خود بر کتاب مقدمه‌ای بر اکولوژی رفتار آورده‌اند:

هربار که خواسته‌ایم دارویی را در مورد خویش تجویز کنیم، ابتدا به جانوران خورانده‌ایم، با قبول ضمنی این نکته که اثرش بر ما و آنان یکسان است؛ یعنی اینکه تن‌های ما از یک جنس مشترک و کارشان به هم شبیه است. اما پذیرش آن اشتراک در عرصۀ حس، درک و رفتار و تعمیم آن، از جانوران دیگر به انسان و بالعکس، تا این اواخر حتی در محافل علمی نیز مورد مخالفت بوده است چه رسد به پذیرش عامه.

تکامل بر رفتار ما همانطور اثر می‌گذارد که بر رفتار دیگر جانداران و بعضاً آنچه به عنوان «عواطف والای انسانی» می‌دانیم چیزی نیست جزء بیان مکانیزم‌های زیستی. یکی از تفاوت‌های اساسی گونه ما با دیگر نخستی‌سانان این است که مردهای گونه ما بسیار بیش از گوریل یا شامپانزه در پرورش فرزندان خود کمک می‌کنند (موضوعی که عامل اصلی گزینشی عمل کردن مردها در انتخاب همسر است) اما ما نیز همچون گونه‌های دیگر برای انتقال ژن، بیشتر نیازمند ماده‌ها/زنان هستیم تا نرها/مردان. این موضوع در طول تاریخ تکامل، بی‌آنکه خود آگاه باشیم، ذهن ما را به نحوی شکل داده که از دست دادن زنان را سنگین‌تر از دست‌دادن مردان می‌شماریم.

پی‌نوشت: به عنوان یک مرد با تمام مردانی که این نوشته را خواندند ابراز همدردی می‌کنم 🫠

📎 کانال تلگرام اشتباه میمون
🖥 اینستاگرام من

✅ دانستن بعضی از مطالب زیست‌شناسی مثل خواندن کتاب‌های علمی-تخیلی هست، اما در واقع هیچ تخیلی در کار نیست!

اگر به موضوعی که در این ویدئو آمد علاقه‌مند هستید، پیشنهاد می‌کنم این کتاب را مطالعه کنید:

📚 Nicklas Brendborg; Jellyfish Age Backwards: Nature's Secrets to Longevity. Little, Brown and Company, 2023.

📎 کانال تلگرام اشتباه میمون
🖥 اینستاگرام من

در ادامهٔ مطلب اخیر در مورد طول عمر جانداران، این پوستر طول عمر ۵۰ جانور را به تصویر کشیده است.

📎 کانال تلگرام اشتباه میمون
🖥 اینستاگرام من

دوستان عزیز
آقای رابین دانبار به زودی در یک وبینار راجع به موضوع ارزشِ دوستی سخنرانی خواهند کرد. آقای دانبار یکی از روانشناسان تکاملی صاحب‌نظر هستند و کتاب‌ها و مقالات متعددی در این حوزه منتشر کرده‌اند. علاقه‌مندان می‌توانند به صورت رایگان در این وبینار شرکت کنند.

👨‍🏫 سخنران: رابین دانبار
❇️ موضوع: ارزشِ دوستی
📅 تاریخ: ۱۷ اسفند ۱۴۰۲
🕣 زمان: ۱۹:۳۰ به وقت ایران
🔗 لینک ثبت‌نام

📎 کانال تلگرام اشتباه میمون
🖥 اینستاگرام من

خواندن بعضی کتاب‌ها آدم را می‌ترساند. این کتاب ۱۰۲۳ صفحه دارد که ۴۲۰ صفحه‌اش را یادداشت‌ها و منابع نویسنده تشکیل می‌دهد. تا اینجا که خوانده‌ام، نویسنده بارها و بارها به مواردی اشاره کرده و می‌گوید هنوز تبیین آن برایمان روشن نیست.

به نظرم اعتراف به ندانستن یا دستِ‌کم تردید نسبت به آنچه می‌دانیم شیرین‌ترین ثمرهٔ دانش است.

Russell H. Tuttle; Apes and Human Evolution. Cambridge, Harvard University Press, 2014

📎 کانال تلگرام اشتباه میمون
🖥 اینستاگرام من

چرا اسم کانال «اشتباه میمون» است؟

در زبان فارسی «میمون» هم به معنای «خجسته»، «فرخنده» و «مبارک» است و هم نام نوعی جانور. در انتخاب اسم کانال، به هر دو معنا نظر داشتم.

نخست، میمون به معنای خجسته و فرخنده: می‌دانیم که مادهٔ خام تکامل، تنوع است. یعنی اینکه اعضا یک جمعیت کاملا مشابه یکدیگر نیستند و تفاوت‌هایی (ولو تفاوت‌های ناچیز) میان‌شان وجود دارد. از منظر ژنتیک علت این تفاوت‌ها، اشتباهاتی است که هنگام کُپی کردن ژن‌ها رخ می‌دهد. برخی از این اشتباهات اصلاح می‌شوند، برخی دیگر مهم نیستند، یعنی در بقا و تولیدمثل جاندار تاثیری ندارند. بعضی از آنها مهلک‌اند و به نابودی جاندار می‌انجامند. اما درصد ناچیزی از اشتباهات هستند که برای بقای جاندار مفیدند، یعنی باعث می‌شوند که جاندار نسبت به بقیهٔ اعضا از شانس بیشتری برای بقا و تولیدمثل برخوردار باشد. این اشتباهات، اشتباهِ خجسته یا «اشتباهِ میمون» هستند و به عبارتی تکامل چیزی نیست جز انباشت همین اشتباهات میمون در خلال زمان.

دیگر، میمون به عنوان اسم نوعی جانور: عده‌ای گمان می‌‌کنند که تکامل انسان‌ و تمام مشکلات و گرفتاری‌هایی که با حضور آن بر زیست‌بوم تحمیل شده حاصل لحظه‌ای است که اجداد ما شش و نیم میلیون سال پیش از درخت پایین آمده و شروع به قدم زدن کردند. اگر آن «میمون‌»ها چنین نمی‌کردند، شاید همه‌چیز به شکل دیگری پیش می‌رفت. آنچه ما هستیم و تاثیر ما بر محیط‌زیست محصول آن «اشتباهِ میمون» است.

📎 کانال تلگرام اشتباه میمون
🖥 اینستاگرام من

✅ چطور سوسکی بنیان خانواده را حفظ کنیم ✅

می‌دانیم که میزان هورمون تستوسترون در مردها یک‌بار بعد از ازدواج و بار دیگر بعد از صاحب فرزند شدن، کاهش پیدا می‌کند. دلیل تکاملی آن هم این است که مردها بتوانند بعد از ازدواج پیوند جفت برقرار کرده و مراقب فرزندان‌شان باشند. به زبان ساده یعنی بچسبند به زن و بچهٔ خودشان و دنبال روابط دیگر نروند.

اما سوسک گورکن ماده (با نام علمی Nicrophorus vespilloides)، یعنی همین عزیزی که در تصویر می‌بینید، اختیار زندگی‌اش را به دست هورمون‌های مردانه نمی‌دهد. بلکه خودش دست به کار شده و بعد از جفت‌گیری، با تولید نوعی فِرِمون، نر را تا زمانی که لاروها بالغ شوند به شکل شیمیایی عقیم می‌کند. نر هم بی‌آنکه دنبال هوا و هوس خود بیفتند، می‌ماند و در بزرگ‌کردن فرزندان کمک می‌کند 🫡

📎 کانال تلگرام اشتباه میمون
🖥 اینستاگرام من

چارلز داروین در نامه‌‌ای به دوستش جوزف هوکر: «اگر قیافهٔ من آنقدر افتضاح است که این عکس نشان می‌دهد، جای تعجب دارد که چطور حتی یک نفر با من دوست شده!»

📎 کانال تلگرام اشتباه میمون
🖥 اینستاگرام من

بیشتر کتاب‌ها در مورد چیزهایی هستند که می‌دانیم. اما کتاب دیوید بَرَش انسان مرموز: معماهای تکاملی طبیعت انسان (انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۲۰۱۲) استثنایی است بر این قاعده. این کتاب اثری است در مورد چیزهایی که نمی‌دانیم یا بهتر است بگوییم، چیزهایی که هنوز از علت اصلی وجودشان مطمئن نیستیم. بَرَش در کتاب خود نشان می‌دهد که چرا دانشمندان زیست‌شناسی و روانشناسی تکاملی هنوز برای تبیین برخی ویژگی‌های آدمی همچون ارگاسم و پستان‌های برجسته در زنان، همجنسگرایی، گرایش به هنر و همینطور باور به ادیان، تبیین روشنی در اختیار ندارند. نویسنده فرضیات مختلفی که برای تبیین این ویژگی‌ها مطرح شده‌اند را بیان می‌کند و سپس نشان می‌دهد نقاط ضعف هر فرضیه در کجاست. خواندن هر فصل، نه تنها خواننده را با چالش‌های تکاملی پیش‌روی دانشمندان روبرو می‌کند بلکه کلاس فشرده‌ای است از فرضیات مهم راجع به موضوع مورد بحث.

هرچند بیش از ده سال از نگارش کتاب گذشته و دست‌کم در مواردی که من اطلاع دارم، شواهدی در تایید برخی فرضیات گرد آمده اما مطالعه کتاب همچنان خالی از لطف نیست و هر فصل می‌تواند نقش مقدمه‌ای کوتاه را داشته باشد برای علاقه‌مندان. کسی چه می‌داند، شاید یکی از همین علاقه‌مندان، گشاینده رازی باشد در آینده.

📎 کانال تلگرام اشتباه میمون
🖥 اینستاگرام من

🗣️ علم پناهگاه آدم‌های معمولی است 🗣️


آنچه در ادامه می‌خوانید بخشی است از مصاحبه استیو جونز (زاده ۱۹۴۴) استاد بازنشسته یونیورسیتی کالج لندن با رادیو بی‌بی‌سی. جونز دانشمندی است ممتاز و همینطور نویسنده‌ای زبردست در ترویج علم برای مردم. من بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ چندین‌بار وی را در مراسم مختلف ملاقات کردم. خاطرم هست اولین باری که او را دیدم این جمله شاهرخ مسکوب به ذهنم رسید «کارتان را جدی بگیرد نه خودتان را». به نظرم استیو جونز کسی آمد که بر خلاف بیشتر اساتید دانشگاه، خودش را جدی نمی‌گیرد، اهل شوخی است و بذله‌گو و این ویژگی‌ها را به زیبایی با دانش عمیقش از تکامل تلفیق می‌کند. بعدها فهمیدم این تنها من نبودم که او را چنین یافتم.
💬🎙🗣️

مجری: شما شهره‌اید به شکسته‌نفسی. آیا این یک مکانیزم دفاعی است؟

استیو جونز: البته یادمان نروند که شکسته‌نفسی هم نوعی خودبینی است (هر دو می‌خندند). به نظرم، و البته این را کاملا جدی می‌گویم، علم پناهگاه آدم‌های معمولی است. این چیزی است که واقعا بدان باور دارم. البته منظورم این نیست که تمام دانشمندان آدم‌های معمولی و متوسطی هستند، به هیچ وجه چنین نیست. برخی افراد دانشمندان ممتازی هستند. اما لذت علم، لذت اصیل علم، در این است که هرچقدر هم کار پیش‌پا افتاده‌ای انجام دهید، و من قطعا خودم را در این دسته قرار می‌دهم، باز هم وقت خود را تلف نکرده‌اید، زیرا کاری انجام داده‌اید و ذره‌ای هرچند کوچک را به کوه مرتفع علم افزوده‌اید. حال این را مقایسه کنید با مثلا موسیقی‌دان یا نویسنده یا نقاش بودن. اگر موسیقی‌دان، نویسنده یا نقاش معمولی هستید، جایگاهی نخواهید داشت. تنها کسانی اهمیت دارند که برجسته و ممتازند. اما علم چنین نیست. و این امر، مایه دلخوشی و آرامش من است. خلاصه، اگر آدم معمولی هستید پیشنهاد می‌کنم دانشمند شوید.

🔖🔖🔖

تا جایی که اطلاع دارم تنها یک اثر از استیو جونز با این مشخصات به فارسی ترجمه شده است:

📙 استیو جونز؛ ژنتیک: قدم اول. ترجمه: زهرا یوسفی. انتشارات شیرازه (لینک)

📎 کانال تلگرام اشتباه میمون
🖥 اینستاگرام من

علت واقعی شروع تکامل:
«وقتی باهات حرف می‌زنم سرت رو ننداز برو!»😅

📎 کانال تلگرام اشتباه میمون
🖥 اینستاگرام من