همه ي برگزيدگانِ نخستين #جایزه_چراغ .

عکس یادگاری شرکت‌کنندگان مراسم اهدای جایزه ترویج علم چراغ در کنار بانیان و برندگان این جایزه ارزشمند
#جایزه_چراغ
جای دکتر مهدی زارع که جایزه دکتر باقری را اهدا کردند، در این تصویر خالی است.

Psittacosaurus herd
By Simon Stalenhag

https://www.instagram.com/p/BPP7n-Lh107/

برنامه‌ای تازه برای علاقه‌مندان علم
برای ثبت نام به صفحه اینستاگرام #سی‌تاک مراجعه بفرمایید @sitalk.club
نشست اول: جنگ آب
با حضور
#سیاوش_صفاریانپور
دکتر #کاوه_مدنی
دکتر #محمدرضا_نوروزی‌
#کاظم_کوکرم
#عرفان_خسروی

مدیر پروژه
#پیمان_اکبرنیا
#باشگاه_علم_و_فناوری

این برنامه در محل همایش‌های مجله #دانستنیها و با کمک این مجله علمی برگزار می‌شود.
https://www.instagram.com/p/BPPyWluDPh9/

✅در نخستین نشست از سری نشست‌های علمی سیتاک، سیاوش صفاریان‌پور در گفت‌وگو با دکتر کاوه مدنی، استاد مدیریت آب و محیط زیست امپریال کالج لندن، به بررسی بحران آب در ایران و جهان خواهد پرداخت و در بخش‌های دیگر برنامه، ژورنالیست‌ها و مروجان علم، دکتر محمدرضا نوروزی، عرفان خسروی و کاظم کوکرم درباره موضوعات مختلف دنیای علم و فناوری صحبت خواهند کرد.

🕓زمان: جمعه 1 بهمن، ساعت 16 تا 18:30
📍مکان: ساختمان موسسه همشهری (خیابان ولیعصر(عج)، نرسیده به چهارراه پارک وی، کوچه تورج، پلاک 14)

اطلاعات بیشتر درباره این برنامه و ثبت نام رایگان در لینک زیر:

https://evand.com/events/sitalk1



کانال سیتاک
@sitalk

ساینوگنه‌توس (Cynognathus) پستان‌دار نبوده، اما خویشاوند نزدیک پستان‌داران به شمار می‌آید. این شکارچی یک و نیم متری از ۲۴۷ تا ۲۳۷ میلیون سال پیش در اغلب مناطق جهان می‌زیست.
تصویرسازی: Julius Csotonyi

آیا دایناسورها از پستان‌داران قدیمی‌تر هستند؟

تصور غالب این است که پستان‌داران پس از انقراض دایناسورها تکامل‌یافته‌اند. اما این تصور نادرست است. نخستین پستان‌داران واقعی در دوره تریاس و تقریبا هم‌زمان با نخستین دایناسورها تکامل یافتند. نیاکان پستان‌داران، گروهی از مهره‌داران خشکی‌زی بودند که مثل خزندگان روی خشکی تخم می‌گذاشتند و در گذشته (به غلط) «خزندگان پستاندارمانند» نامیده می‌شدند، اما حقیقت این است که این نیاکان «خزنده‌مانند»، صفت‌های آناتومیک خزندگان را نداشتند، بلکه تنها از این جهت «خزنده» نامیده می‌شدند که به اندازه پستان‌داران، تکامل‌یافته نبودند. نام این گروه قدیمی از مهره‌داران که در حقیقت تباری جدا از خزندگان دارند، سیناپسیدها است و تنها نمایندگان زنده آن‌ها، پستان‌داران هستند.
اما ویژگی‌های پستان‌داران از کی در سیناپسیدها ظاهر شد؟
مهم‌ترین ویژگی‌های پستان‌داران عبارتند از غدد شیری، غدد عرق و مو. در حقیقت ریشه هر سه صفت مزبور یک چیز است: پیدایش نخستین موها. مو تنها رشته‌ای باریک از جنس شاخ نیست، بلکه در کنار هر مو، ساختار ماهیچه‌ای ظریفی وجود دارد که باعث سیخ‌شدن مو در زمان لازم (مثلا هنگام ترس، سرما...) می‌شود، به علاوه غده‌ای که از آن چربی ترشح می‌شود. غده‌های چربی ضمیمه موها، منشاء پیدایش غده‌های عرق هستند و غده‌های ترشح‌کننده عرق، منشاء تکامل غده‌های شیر هستند. نیاکان پستان‌داران از ترشح عرق برای مرطوب نگاه‌داشتن تخم‌هایشان و تغذیه جوجه‌های سرازتخم‌برآورده خود استفاده می‌کردند. غده‌های شیری در حقیقت شکل تخصص‌یافته‌ای از غده‌های عرق هستند و غده‌های عرق، شکل تخصص‌یافته‌ای از غده‌های ضمیمه موها. حتی امروز هم در پستان‌داران تخم‌گذار (پلاتی‌پوس و اکیدنه) می‌بینیم که شیر به صورت مایعی شبیه عرق، اما غنی از چربی و پروتئین، از تمام سطح شکمی مادر ترشح می‌شود و جوجه این پستان‌داران، پس از خروج از تخم، باید شکم مادر خود را لیس بزنند. به این ترتیب حدس می‌زنیم ویژگی‌های مهم پستان‌داران، یعنی مو، عرق و شیر، شاید میلیون‌ها سال پیش از نخستین پستان‌داران حقیقی، در سیناپسیدهای ابتدایی‌تر تکامل یافته‌باشند.
سوال آخر این‌جاست که مو در سیناپسیدها چه زمانی تکامل یافت؟ پاسخ این پرسش که در قدیمی‌ترین بقایای کشف‌شده از مو نهفته‌است، می‌تواند بسیار شگفت‌انگیز باشد.
سنگواره‌های مدفوع به‌جامانده از اواخر دوره پرمین حاوی قدیمی‌ترین بقایای موی پستان‌داران هستند. این سنگواره‌ها دست کم حدود ۲۶۰ میلیون سال سن دارند و حدود ۳۰-۴۰ میلیون سال، قدیمی‌تر از نخستین دایناسورها و نیز نخستین موجوداتی هستند که آن‌ها را به‌عنوان «پستان‌داران حقیقی» رده‌بندی کرده‌ایم. بنابراین باید گفت گرچه نخستین پستان‌داران حقیقی، در دوره تریاس ظاهر شدند، اما نخستین جانورانی که ظاهرشان شبیه پستان‌داران بوده، مو داشته‌اند و احتمالا به جوجه‌های تازه‌ازتخم‌برآمده خود، چیزی شبیه شیر می‌داده‌اند، در اواخر دوران پالئوزوئیک و پیش از آغاز دوران مزوزوئیک، ظاهر شده‌اند.

برای مطالعه بیش‌تر:
http://sci-hub.cc/10.1111/let.12156
Microbiota and food residues including possible evidence of pre-mammalian hair in Upper Permian coprolites from Russia
Piotr Bajdek, et al.,
Lethaia, 2015

⁠📏 چرا باید نگران ترویج علم باشیم؟
⁣⁣➖➖➖➖➖➖➖
(یادداشتی از عرفان خسروی)
📈 ⁣این روزها خیلی‌ها دغدغه‌ی علم دارند، از معلم‌های کنکور بگیرید تا برندهای تجاری تلفن همراه، بازار مکاره‌ای برای علم راه انداخته‌اند که در آن هرچیزی پیدا می‌شود؛ از تبلیغ وسایل الکترونیک با انگ سیب و گلابی تا پروفسورهای خودخوانده‌ای که جملات قصارشان در شبکه‌های اجتماعی معرفت بشری را شخم می‌زند. حتی کسانی که رَطب و یابِس انرژی‌درمانی و موهومات حلقه‌های کیهانی را به هم می‌بافند و آن را با عبارت‌های پرطمطراقی که از اهل علم دزدیده‌اند، بزک‌دوزک می‌کنند. این بازار سیاه که به نامزدی «علم» می‌نازد، مثل آسمان خاکستری تهران، کمابیش یار همیشگی ما شده است و محدود به شبکه‌های اجتماعی و نشست‌های شبه‌روشن‌فکری دانشکده‌ها نیست.

📐 کافی است سری به دکه‌های روزنامه‌فروشی بزنید، 10 عنوان روزنامه‌ی مختلف را به طور اتفاقی بردارید و دنبال صفحه‌ی «علم» بگردید. خواهید دید که بیش از نصف مطالب صفحات علم در مطبوعات ما به بحث‌هایی درباره‌ی عرضه‌ی محصولات جدید الکترونیک، خودرو، هواپیما و تسلیحات نظامی اختصاص پیدا کرده است. اگر بختیار باشید، ممکن است در صفحات اندیشه و علوم انسانی هم چیزهایی درباره‌ی علم پیدا کنید: از نقدهایی که فیلسوف‌های نسبیت‌گرای ضدعلم با نگرانی تمام درباره‌ی تمامیت‌خواهی علم و حقانیت جادوگری و انرژی‌درمانی نوشته‌اند تا نظر روشن‌فکرهایی که مستند به حرف‌های همان پست‌مدرن‌های نسبیت‌گرا، داد سخن را از نسبیت اینشتین ول ‌داده‌اند تا برسد به نسبیت در عقاید و آرای مردمان و همین را چماقی کرده‌اند که بکوبند بر سر آنچه که ما آن را علم می‌نامیم. این وضعیت وخیم درحالی اتفاق می‌افتد که در صفحه‌ی مختص علم، چنان که گفته ‌شد، هر چیزی پیدا می‌شود به جز علم.

🚩 علم از سویی دشمنانی دارد که مدعی‌اند جادوی سیاه فلان قبیله در آفریقا به اندازه‌ی نظریات فیزیک کوانتوم حقیقت دارد و ادعای دانشمندان را دروغ می‌دانند، از سوی دیگر دوستانی که گاهی باید از دست‌شان به نزد همان دشمنان التجا برد. اگر آن دشمنان، خیلی آشکار و بی‌پرده علم را همسنگ جادوگری می‌دانند، دوستان علم با عرضه‌ی نسخه‌ی بدلی به نام فناوری، علم را به مقوله‌ای فراموش‌شدنی و بی‌ارزش کاسته‌اند. حالا اهل علم باید مدام به پرسش‌هایی از این قبیل پاسخ بدهند که «حل این مسئله‌ی علمی چه مشکلی از زندگی ما حل می‌کند؟»، «برای این موضوع چقدر پول می‌دهند؟» و «این حرف‌ها نان و آب هم دارد؟» و دردناک‌تر از همه این‌که نافیان ارزش ذاتی علوم پایه و پرسندگان چنین پرسش‌های سخیفی همان حمایل‌کشان بیرق علم هستند. گواه می‌خواهید؟ صفحات «علم» روزنامه‌ها را تورق کنید!

⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣〰〰
#علم
#ترویج_علم
#یادداشت
⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣〰〰

⁣➖➖➖➖➖➖➖
@Danestanihamag
🎯کانال رسمی مجله‌ی دانستنیها

سیاوش صفاریان‌پور یکی از دوست‌داشتنی‌ترین چهره‌های ترویج علم ایران است. این کارزاری است برای تقدیر از او و زحماتی که برای ترویج علم در ایران کشیده است
https://fa.petitions24.com/165137

چرا سیاوش محبوب است؟
همه ما «آسمان شب» را می‌شناسیم، برنامه‌ای علمی در شبکه چهار که سال‌هاست سیاوش آن را زنده نگاه‌داشته است. خیلی‌ها هنوز طعم شیرین برنامه کندو را به خاطر دارند، مداربسته در حافظه‌ها نقش بسته و چرخ نیز. سیاوش صفاریان‌پور در همه این‌ها و بسیاری دیگر، نقشی محوری داشته و به خاطر این کارنامه فاخر، سربلند و مشهور است؛ اما او فراتر از همه این‌هاست.
سیاوش توانایی و هوش و مهارتی بی‌نظیر در اجرا پیش دوربین زنده تلویزیون دارد، اما فراتر از یک مجری است. این را می‌توان در برخورد هر روزه او با مردم عادی دید. آن‌ها که سیاوش را از نزدیک می‌شناسند، می‌دانند که هنر نخست او برقراری ارتباط با مردم است. راز زیبایی درباره سیاوش وجود دارد که فکر نکنم از افشای آن ناراحت شود: او خود را همکار همه کسانی می‌داند که کارشان با مردم ارتباط دارد؛ او عاشق این مردم است؛ پس نه می‌تواند از بالا به مردم نگاه کند، نه دوست دارد که فاصله‌ای میان او و آدم‌ها باشد. یکی از فوت‌های کوزه‌گری او برای اجرای شیرین و دلنشین پیش دوربین، همین است.
سیاوش هنرمند و باسلیقه است. او زیبایی را می‌شناسد و این شناخت را در همه‌جا، از گفتار و رفتارش (حتی در اوج ناراحتی و دلخوری) تا لباس و حتی طراحی صحنه (فرقی ندارد، پیش دوربین یا پشت آن) به کار می‌بندد. او از آن دسته آدم‌هایی است که هم به عنصرهای زیبا، هم به ترکیب‌های زیبا و هم به توالی‌های زیبا اهمیت می‌دهد. سلیقه او چندبعدی است و این زیبایی‌شناسی را به هم‌نشینان و همکاران خود نیز تسری می‌دهد. همه ما که گاهی کنار او قرار گرفته‌ایم، این را به خوبی می‌دانیم، چون او از جمله کسانی است که زیبایی‌ها را در اطراف و اطرافیان خود می‌بینید و تحسین می‌کند. او نقاد است، ولی نقدهایش را معمولا از زاویه‌ای بیان می‌کند که نیمه پر هرچیزی به چشم آید. او داشته‌ها را تمجید می‌کند، اما نظرهای تیز می‌دانند هر نیمه پُری، نیمه‌ای دیگر دارد که باید پر شود.
سیاوش طبع والایی دارد و این طبع مشکل‌پسند، به اندک و خردک راضی نمی‌شود. او در عملی‌کردن سلیقه زیبایی‌شناسانه خود سخت‌گیر است و از هرچیزی اصل آن را جستجو می‌کند، از آدم‌ها بگیرید تا مکان‌ها و چیزها و کلمه‌ها. از کیفیت کار تصویری بگیرید تا رفتار حرفه‌ای و دقت در فراخواندن واژه‌ها و هرچیزی که در ید سلیقه او گنجایی دارد. خاطره شخصی من از همکاری با او، مصداق عینی همین مشکل‌پسندی است، وقتی که برای ضبط مستندی کوتاه به سفری یک روزه رفته بودیم و هر دو حس می‌کردیم من به قدر کافی خوب حرف نمی‌زنم. او برای کوک‌کردن من که نیاموخته‌بودم پیش دوربین چگونه باشم، یک کلمه گفت و همان بس بود: «اتنبورو باش».
سیاوش عاشق علم است و در نظر او، علم دوست‌داشتنی است. علم در جامعه ما هم‌نشین فناوری و صنعت شده و همه می‌گویند علم برتر از ثروت است، اما به این شرط که ثروت ‌بی‌آفریند. اما علم، آن‌ علمی که سیاوش دوست دارد و من هم، علمی است که نه ثروت می‌آفریند، نه صنعت، نه فناوری؛ علم را دوست دارد، چون زیبا و دوست‌داشتنی و جذاب و هیجان‌انگیز است. سیاوش برنامه‌های علمی می‌سازد و ترویج علم می‌کند، چون علم به مثابه جادویی است که خون را در رگان او به جوش می‌آورد. از قضا او مروج و نماد یکی از بی‌فایده‌ترین و بی‌کاربردترین شاخه‌های علم، یعنی نجوم است، اما من، به عنوان دیرینه‌شناسی که به دوستی سیاوش افتخار می‌کند، می‌خواهم راز کوچک دیگری را با شما در میان بگذارم: سیاوش همان‌قدر که عاشق نجوم است، عاشق و شیفته سنگواره‌ها و دیرینه‌شناسی هم هست و اگر می‌خواست چیزی باشد جز مروج علم، چه بسا چکش زمین‌شناسی به دست می‌گرفت و هر روز به جستجوی سنگواره می‌رفت.

اما از همه مهم‌تر سیاوش صادق است. این را دیشب فهمیدم. در جلسه‌ای که با هیئت مدیره انجمن ترویج علم داشتیم. سیاوش جایزه‌اش را که چند هفته پیش از انجمن گرفته بود، به دوستان عزیز هیئت مدیره عودت داد؛ چون حس می‌کرد، پس از بیانیه‌ اعتراض‌آلود هشت نفره نسبت به کیفیت و روند انجمن ترویج علم و پاسخی رسمی که انجمن به آن داده بود، جایزه نزد او امانت است؛ همه‌این‌ها نشانه صداقت اوست و بیش از این‌ها. همه ما هشت نفر (و حسین فروتن نیز که در نوشتن بیانیه، همراه و هم‌فکر ما بود) می‌دانستیم سیاوش اگر بخواهد، در جدال‌های لفظی و اقامه دلایل و احتجاج‌های بیانی، نه کم دارد، نه کم می‌آورد، اما سیاوش ناراحت و غمگین بود، صدایش می‌لرزید و از این که ناچار شده بود با دوستان بسیار بسیار عزیز انجمن ترویج علم، صریح و رک سخن بگوید، خرسند نبود. جلسه که تمام شد، همه می‌دانستیم که او می‌توانست کوبنده‌تر و تندتر سخن بگوید و نقل‌هایی کند که برخی شنونده‌ها را خوش نمی‌آید، اما او نکرد؛ گرچه گفته‌های او مملو از احساس ناراحتی و دلخوری بود، اما لحن و بیان خود را محدود کرد به دایره مستندات و شواهد محسوس. به‌نظرم هم این مهم‌ترین جنبه شخصیت اوست، حیایی که او را نمی‌گذارد حتی در تلخ‌ترین لحظه‌ها، چیزی باشد جز «خوب».
سیاوش صفاریان‌پور یکی از دوست‌داشتنی‌ترین چهره‌های ترویج علم ایران است. این کارزاری است برای تقدیر از او و زحماتی که برای ترویج علم در ایران کشیده است. اگر سیاوش و برنامه‌های علمی او مانند آسمان شب، کندو، مداربسته و چرخ را دوست دارید، این نامه را امضا کنید تا نشان دهیم، او چهره‌ای عزیز و مردمی است و این سربلندی بالاتر از هر جایزه و تقدیری است.
https://fa.petitions24.com/165137

استروماتولیت‌ها آب‌سنگ‌هایی هستند که‌ بر اثر فعالیت سیانوباکترها به وجود می‌آیند. تولید اکسیژن و تکامل جانداران پریاخته وابسته به آن‌هاست. اما دلیل افزایش ناگهانی آن‌ها در ۸۰۰ میلیون سال پیش، چیست؟

فسفر: عاملی برای تنوع حیات ابتدایی زمین

مجید میرزایی عطاآبادی

برای مدت‌ها، تنوع ناگهانی موجودات پریاخته در اواخر پرکامبرین و فقدان این موجودات در دوران قدیمی‌تر، از رازهای سربه‌مهر دیرینه‌شناسی به شمار می‌رفت. البته این تنوع و پیچیدگی ناگهانی اغلب به افزایش اکسیژن نسبت داده می‌شود که‌ نادرست نیست، اما همچنان، علت افزایش ناگهانی اکسیژن یا سیانوباکترهای فتوسنتز‌کننده نامشخص بود.
شاید راز این تنوع ناگهانی، آن هم پس از میلیاردها سال زندگی میکروبی در زمین، به فسفر مربوط باشد.
شواهدی جدید نشان می‌دهد، فسفر که عنصری ضروری برای حیات است، از حدود ۸۰۰ میلیون سال پیش، یعنی در اوخر پروتروزوئیک، در بخش‌های کم‌عمق اقیانوس‌ها و نزدیکی سواحل شروع به تجمع کرده است. نخستین جانداران متنوع و پیچیده درست در همین زمان در دریاهای کم‌عمق پیدا شدند و تکامل‌یافتند.
اما چرا فسفر پیش از آن در دریاها زیاد نبود؟
طی میلیاردها سال، فسفر موجود در آب دریا با آهن که اقیانوس ها را اشباع‌کرده بود، ترکیب می‌شد و به‌این دلیل، آهن باعث رسوب فسفر در اعماق دریا می‌شد. بنابراین این عنصر حیاتی در دسترس موجودات ابتدایی زمین مانند سیانوباکترها نبود؛ موجوداتی که از چند میلیارد سال پیش تکامل یافته و عمدتا در دریاهای کم‌عمق ساکن بودند.
فراهم‌شدن فسفر کافی در ۸۰۰ میلیون سال پیش برای سیانوباکترها باعث فعالیت بیشتر این موجودات و ایجاد اکسیژن بیشتر شده است.
افزایش اکسیژن نیز راه را برای بزرگ‌شدن اندازه یاخته‌ها و تشکیل جانداران پریاخته هموار کرد.

برای مطالعه بیشتر:
Evolution of the global phosphorus cycle
http://sci-hub.io/10.1038/nature20772

در حاشیه نخستین نشست سی‌تاک که دیروز برگزار شد، درباره چیستی علم و تفاوت مهمی که میان علوم پایه و علوم کاربردی وجود دارد صحبت کردم. اما پیش از آن، فاجعه پلاسکو را تسلیت گفتم و حاضرین را به تحریم مواد محترقه، منفجره و انواع ترقه در مراسم چهارشنبه‌سوری دعوت کردم.

عرفان خسروی برای احترام به آتش‌نشان‌های فداکار کشورمان، از حاضران دعوت می‌کند مراسم چهارشنبه‌ی آخر سال را تحریم کنند.
➖➖➖
@Danestanihamag

به یاد آتش‌نشان‌هایمان، چهارشنبه‌سوری را بی‌خطر کنیم!
حادثه دلخراش و پرعبرت آتش‌سوزی پلاسکو نشان‌داد که شهرهای ما تا چه اندازه آبستن حادثه و بحران و فاجعه است. آن‌چه که بحران پلاسکو را به فاجعه تبدیل کرد، فداشدن جان‌های عزیز جان‌برکفان آتش‌نشان در این حادثه بود. اکنون می‌دانیم علاوه بر خطراتی که نوعا با شغل این عزیزان آمیخته‌است، عواملی دیگر از جمله کمبود تجهیزات و بودجه از سمت مسئولان و مشکلات بی‌شمار فرهنگی در سطح جامعه، تهدیدها و مخاطره‌های جانی آن‌ها را دوچندان کرده‌است.
وقتی که می‌بینیم شرایط کاری آتش‌نشان‌های فداکار ما بسی سخت‌تر از هر نقطه دیگر جهان است، خوب است اگر نمی‌توانیم باری از دوش ایشان برداریم، دست‌کم باری به دوش آن‌ها ننهیم!
ای کاش حوادث ناگوار هرساله چهارشنبه‌سوری برای ما درس عبرت شود و تصمیم بگیریم رسوم و سنت‌ها و عادت‌های نادرست خود را تغییر دهیم، تصحیح کنیم، یا اگر از تغییر و تصحیح و بازسازی آن‌ها ناتوانیم، در پویش و کارزاری جمعی، آن‌ها را تحریم کنیم!
گرچه این پویشی است که هر سال با نه‌گفتن به مواد محترقه در موسم چهارشنبه‌سوری از سوی بسیاری مردم عزیز، دنبال می‌شود، اما امیدواریم امسال با یادآوری خاطره دردناک حادثه پلاسکو و آتش‌نشان‌های فداکاری که جانشان را برای حفاظت از مردم فدا کردند، این پویش نمودی دوچندان پیدا کند.
ما و دوستان ما امسال چهارشنبه‌سوری را بدون عادت‌های نادرست سال‌های اخیر گرامی خواهیم داشت و به‌هیچ عنوان از مواد محترقه، ابزارهای آتش‌افروز و ترقه‌های کوچک و بزرگ استفاده نخواهیم کرد.

حامیان اولیه (به‌ترتیب الفبا)
احسان عمادی
آریا صبوری
بهاره صفوی
بهزاد یوسفی
پژمان نوروزی
پوریا ناظمی
پیمان اکبرنیا
جلال افشار
حسین فروتن
حسین رحمانی
سیاوش صفاریان‌پور
عباس خاراباف
عرفان خسروی
عرفان کسرایی
علی سیف‌اللهی
فاطمه عرفانی
فواد صفاریان‌پور
مجید میرزاوزیری
محمدحسین جهان‌پناه
معین عمرانی
مهدی صارمی‌فر
نفیسه نعیمی‌پور

آزمایشگاه تعامل انسان و ربات دانشگاه تهران
پایگاه علمی-تحلیلی نوپانا
سیتاک (باشگاه علم و فناوری)
سیناپرس

#تصمیم_اجتماعی #چهارشنبه_سوری_ایمن #به_یاد_آتش_نشان‌هایمان #کاهش_خطر #همیاری_اجتماعی #تصحیح_سنت_نادرست #بازسازی_فرهنگی #به_چهارشنبه_سوری_قدیمی_بازگردیم

https://www.instagram.com/p/BPjnOjAAwp2/

دایناسور بال خفاشی

امیرحسین بهجتی، عرفان خسروی
پالیوآرت: امیرحسین بهجتی

قسمت اول: تکامل و رده‌بندی

یی چی (Yi qi) دایناسور جدیدی که در سال ۲۰۱۵ کشف شد و درواقع اولین اسکنسوریوپتریجید بالغی است که از آن سنگواره‌ای پیداشده و خبر معرفی و توصیف آن، از سوی رسانه‌های علمی مختلف منتشر شد. اما چرا این سنگواره آن‌قدر مهم است؟
خانواده‌ای که این دایناسور، یعنی یی، به آن تعلق دارد، خانواده اسکانسوریوپ‌تریجیدها نامیده می‌شود. این خانواده یکی از جدیدترین خانواده‌های توصیف و شناخته‌شده دایناسورها است. قدمت کشف نخستین نمونه‌های این گروه به آغاز سده بیست و یکم بازمی‌گردد. این خانواده و اعضای آن تا پایان سده بیستم کاملا ناشناخته بودند. اسکانسوریوپ‌تریجیدها گروهی از دایناسورهای مانی‌راپتور بودند. مانی‌راپتورها گروهی از دایناسورهای شکارچی هستند که همگی جثه نسبتا کوچک تا متوسط، پوشش پر کاملا شبیه پرنده‌ها و به‌ویژه شاه‌پرهای پرنده‌مانند روی دست‌ها و دم خود دارند. پرنده‌های امروزی نیز جزء مانی‌راپتورها رده‌بندی می‌شوند. معنی واژه مانی‌راپتور (maniraptor) «دستِ قاپ‌زن» است. دایناسورهایی مثل ولاسی‌راپتور (Velociraptor) و اُوی‌راپتور (Oviraptor) نمونه‌های متعارفی از مانی‌راپتورها هستند.
مهم‌ترین وجه تمایز اسکانسوریوپ‌تریجیدها از مانی‌راپتورهای دیگر، بلندتر بودن انگشت سوم دست آن‌ها نسبت به دو انگشت دیگر است. همچنین جمجمه آن‌ها کوچک، پوزه‌شان کوتاه و گرد و لبه پیشین آرواره پایین آن‌ها به سمت پایین خمیده است. برخی شباهت‌ها، از جمله میان شکل جمجمه اسکانسوریوپ‌تریجیدها و اُوی‌راپتوروسورهای ابتدایی این فرضیه را به‌وجود آورده که اسکانسوریوپ‌تریجیدها، خانواده‌ای ابتدایی و قدیمی از اُوی‌راپتوروسورها هستند. به‌ویژه این‌که اسکانسوریوپ‌تریجیدها طی ژوراسیک بالایی در شرق آسیا زندگی می‌کردند، اُوی‌راپتورسورهای ابتدایی نیز باید در همین زمان در شرق آسیا تکامل یافته‌باشند، ولی سنگواره قدیمی‌ترین نمونه‌های اُوی‌راپتوروسورها مربوط به کرتاسه پایینی است. این یعنی از پایان دوره ژوراسیک تا اوایل دوره کرتاسه، قطعا جایی در شرق آسیا نمونه‌های اولیه اُوی‌راپتوروسورها می‌زیسته‌اند، ولی نمونه آن‌ها به دست نیامده است؛ در عین حال، در همین دوره گروهی از دایناسورها در شرق آسیا زندگی می‌کنند که شباهت‌هایی به اُوی‌راپتوروسورها دارند و شاید همان نمونه‌های اولیه گمشده باشند. از همه مهم‌تر این‌که نمونه‌های اولیه داینونیکوسورها (گروهی که ولاسی‌راپتور نیز به آن تعلق دارد) و پرنده‌های اولیه از ژوراسیک بالایی در شرق آسیا کشف شده‌اند و نیای مشترک همه این گروه‌ها (پرنده‌ها، داینونیکوسورها، اُوی‌راپتوروسورها، اسکانسوریوپ‌تریجیدها) باید دایناسوری کوچک‌جثه و پرنده‌مانند و شاید حتی قادر به پرواز بوده باشد که در ژوراسیک میانه می‌زیسته است. داینونیکوسورها و اُوی‌راپتوروسورها طی دوره کرتاسه از نسل انواع ابتدایی و کوچک‌جثه و بال‌دار، به شکارچیانی متوسط تا بزرگ‌جثه تکامل یافتند، اما نمونه‌های کشف‌شده از دوره ژوراسیک همه این گروه‌ها کوچک‌جثه، پرنده‌مانند و قادر به پرواز بوده است. بنابراین احتمال این‌که اسکانسوریوپ‌تریجیدها (که توانایی پرواز ابتدایی داشتند و کوچک‌جثه و درخت‌زی بودند) نیاکان اُوی‌راپتوروسورهای کرتاسه باشند، باز هم تقویت می‌شود. با وجود چنین احتمالی، به‌دلیل تکامل همگرای شدید و بازگشت‌های تکاملی متعدد بین اعضای چهار گروه پرنده‌مانند مانی‌راپتورها، درخت‌های فایلوژنتیک مانی‌راپتورها، شفافیت کمی دارد و بعضی از دانشمندان اسکانسوریوپ‌تریجیدها را به‌عنوان خویشاوند دور بقیه مانی‌راپتورها یا خویشاوند نزدیک پرندگان اولیه رده‌بندی می‌کنند.

https://www.instagram.com/p/BPkcwR3hMz-/