https://goo.gl/uA6L6h

بفرمایید پالئوگرام
https://telegram.me/paleogram

هر از چندی خبرهای عجیب و غریبی در اینترنت پیدا می‌شود. روزی لاشه‌سگی را فسیل دایناسور می‌خوانند، روز دیگر سنگ‌هایی را که شبیه سیب‌زمینی هستند، تخم دایناسور؛ من هم چون درباره انتخابات آمریکا و جنگ‌های خاورمیانه میان‌داری نمی‌کنم، برای این‌که حرفی زده باشم، گاهی درباره این خبرها اظهارنظری صادر می‌کنم. خود هم گه‌گداری چیزکی درباره فسیل‌ها یا تکامل می‌نویسم. همه این‌ها را اگر طالب باشید، در کانال «پالئوگرام» نیز بیابید.

Nasutoceratops
Campanian, 76.1–74 Ma
southern Utah, United States
Drawing by Amir Bahjati
https://goo.gl/30Ztlc

پوشش بدن این دایناسور فرضی است، اما بر اساس شواهدی عینی که درباره پوشش بدن سایر دایناسورهای خویشاوند به دست آمده‌اند. محل زندگی این دایناسور در ساحل غربی دریایی بوده که طی اواخر دوره کرتاسه، میانه شمال تا جنوب آمریکای شمالی کشیده شده بود و این قاره را به دو خشکی جدا از هم، یعنی لارامیدا (در غرب) و آپالاشیا (در شرق) تقسیم می‌کرد. همه دایناسورهای شاخ‌دار (به جز معدودی اعضای بدون شاخ این گروه) در همین نیمه غربی، یعنی لارامیدا (و نیز در شرق آسیا) زندگی می‌کردند؛ هرچند در همین شبه‌قاره دراز و شمالی-جنوبی نیز، دایناسورهای شاخ‌دار به طور محلی تکامل می‌یافتند.
ناسوتاسراتوپس نیز در محدوده جنوبی این قاره می‌زیست، درحالی‌که بسیاری از خویشاوندان دیگرش در محدوده‌های شمالی‌تر لارامیدا تکامل یافته‌ و بومی‌شده بودند.
ناسوتاسراتوپس در دشتی سیلابی با آب و هوای مرطوب می‌زیست که پر از رودخانه‌ها، مرداب‌ها، آب‌گیرها و دریاچه‌ها بود و از شرق به دریای میانی آمریکا و از سوی دیگر به کوهستان‌های بلند غربی محدود می‌شد.

برخی از دایناسورهای دیگری که در همین محدوده زندگی می‌کردند شامل اقسامی از راپتورهای کوچک و بزرگ (درومیوسوریدها و تروئودونتیدها از جمله Talos sampsoni)، دایناسورهای شترمرغی (Ornithomimus velox)، تیرانوسورها ( Albertosaurus و Teratophoneus)، دایناسورهای زره‌پوش، نوک‌اردکی‌ها (از جمله Parasaurolophus cyrtocristatus و Gryposaurus monumentensis)، دو نمونه دایناسور شاخ‌دار دیگر ( Utahceratops gettyi و Kosmoceratops richardsoni) و نوعی اوی‌راپتوروسور (Hagryphus giganteus) می‌شدند. به جز این‌ها انواعی از کوسه‌ها، سفره‌ماهی‌ها، قورباغه‌ها، سمندرها، لاک‌پشت‌ها، مارمولک‌ها، تمساح‌ها و پستاندارانی از گروه مالتی‌توبرکولات‌ها، کیسه‌داران و حشره‌خواران نیز در همین منقطه زندگی می‌کردند.

سن یابی رادیومتریک آرگون-آرگون نشان می‌دهد سن دقیق رسوبات سازند کایپارویتس (Kaiparowits) که محل کشف این دایناسور است، بین ۷۶ میلیون و یکصد هزار سال تا ۷۴ میلیون سال پیش (عصر کامپانین) بوده است.

مراسم اهدای نخستین جایزه چراغ در شب هفتم دی ماه ۱۳۹۵ برگزار شد. برندگان این جایزه دکتر محمد باقری، دکتر مجید میرزاوزیری و نشریه نجومی ساروس بودند. نشان تندیس این جایزه، سنگواره آمونیت است.
#جایزه_چراغ

به بهانه جایزه چراغ و تندیس هیجان‌انگیز آن، بیایید درباره آمونیت‌ها، زندگی و تکامل آن‌ها اطلاعاتی مختصر به دست آوریم!
اثر Simon Stålenhag برای موزه تاریخ طبیعی سوئد
#جایزه_چراغ

آمونیت‌ها گروهی منقرض شده از نرم‌تنان دریایی هستند. شاخه نرم‌تنان شامل رده‌هایی متنوع از جانوران کرم‌مانند بی‌صدف (کادوفوویت‌ها و سولنوگاسترها) تا جانوران هشت‌صدفی (کیتون‌ها) و صدف‌داران یک یا دو صدفی (مونوپلاکوفورها، شکم‌پایان، سرپایان، دوکفه‌ای‌ها و ناوپایان) می‌شوند. برخی از نمایندگان آشنای نرم‌تنان امروزی، انواع حلزون‌ها (شکم‌پایان)، هشت‌پاها و ماهیان مرکب (سرپایان) و اقسام صدف‌های دوکفه‌ای هستند.
شاید بپرسید سرپایانی مثل هشت‌پا و ماهی مرکب چه‌گونه جزء صدف‌داران رده‌بندی می‌شوند؟
پاسخ این‌جاست که همه سرپایان از نیاکانی صدف‌دار تکامل یافته‌اند، هرچند در برخی گروه‌ها مثل ماهیان مرکب، صدف به ساختاری آهکی و زیرپوستی تکامل یافته که اغلب در کنار سواحل دریاهای آزاد به صورت قطعات دوکی‌شکل، آهکی، متخلخل و کم‌چگال پیدا می‌شود و در برخی دیگر به صورت صدف‌های مارپیچی بسیار ترد و ظریف درآمده که فقط در ماده‌ها دیده می‌شود و در یک نمونه استثنایی، یعنی ناتیلوس، همچنان حضور دارد.
ناتیلوس نوعی نرم‌تن اقیانوسی است که با صدف مارپیچی و توخالی خود، در آب دریا شناور می‌ماند. صدف ناتیلوس سفیدرنگ با تزئیناتی به رنگ نارنجی روشن است.
آمونیت‌ها نیز گروهی از سرپایان بودند، با ظاهری کمابیش شبیه ناتیلوس‌های امروزی، اما نباید تصور کنیم آمونیت‌ها نیاکان و اجداد سرپایان امروزی هستند. اگر بخواهیم درباره خویشاوندی آمونیت‌ها و سرپایان امروزی صحبت کنیم، بهترین تعبیر این است که آمونیت‌ها پسرعموهای قدیمی بقیه سرپایان بودند. درحقیقت رده سرپایان شامل سه زیر رده می‌شود:
ناتیلوئیدها (که از آن‌ها تنها ناتیلوس زنده مانده است)، آمونوئیدها (که همگی منقرض شده‌اند) و کولیوئیدها که شامل دو ابرراسته هشت‌پاها و ده‌پاها می‌شود. این رده‌بندی به این معناست که آمونوئیدها نیای هیچ‌کدام از سرپایان امروزی نبوده‌اند و تبار آن‌ها کاملا منقرض شده‌ است. نخستین آمونوئیدها ۴۷۹ میلیون سال پیش از نیای مشترک همه سرپایان تکامل یافتند و آخرین نمونه‌های آمونوئیدها ۶۶ میلیون سال پیش در انقراض پایان دوره کرتاسه (همزمان با انقراض اغلب دایناسورها) از میان رفتند.
نخستین بار پلینی بزرگ (مرگ در سال ۷۹ میلادی در نزدیکی پمپه) سنگواره این جانوران را آمونیس کورنوا (Ammonis Cornua به معنی شاخ‌های آمون) نامید، زیرا آمون، خدای مصریان، با شاخ‌هایی قوچ‌مانند تصویر می‌شد و سنگواره آمونیت‌ها نیز یادآور شاخ قوچ بودند. به همین دلیل نام علمی بسیاری از سرده‌های آمونیت‌ها نیز به پس‌وند ceras~ ختم می‌شود که از ریشه یونانی κέρας (کراس) به معنی شاخ گرفته‌شده است.
صدف آمونیت‌ها در زمان زندگی آن‌ها ساختاری حجره‌حجره داشته و با رشد بدن جانور، حجره جدید و بزرگ‌تری در امتداد حجره پیشین ساخته می‌شده و به این ترتیب حجره‌ها، یکی بزرگ‌تر از دیگری، ساختار مارپیچی صدف را می‌ساختند. جانور تنها در آخرین حجره می‌زیست و حجره‌های قدیمی‌تر، با دیواره‌ای درونی مسدود می‌شدند. تنها مسیر ارتباط میان حجره‌ها، لوله‌ای بود که از بدن جانور به درون همه آن‌ها امتداد داشت و از درون این لوله، گاز به درون حجره‌ها ترشح می‌شد. تزئینات شیارمانند و فراکتالی که از روی صدف آمونیت‌ها دیده می‌شود، مرز خارجی میان حجره‌ها را مشخص می‌کنند و رده‌بندی آمونیت‌ها با کمک همین طرح‌ها انجام می‌شود.
تصور غالبا نادرستی که با دیدن صدف آمونیت‌ها به ذهن مردم می‌رسد، مقایسه سریع ظاهر این سنگواره‌ها با مارپیچ طلایی است، درحالی‌که مارپیچ طلایی یا مارپیچ فیبوناچی، ظاهری متفاوت دارد و از تکرار مارپیچی مربع‌هایی با نسبت طلایی ساخته می‌شود. به عبارت دیگر، آمونیت‌ها و اغلب ساختارهای مارپیچی دیگر که در طبیعت می‌بینیم، مارپیچ طلایی ندارند.
#جایزه_چراغ

مارپیچ فیبوناچی یا مارپیچ طلایی از تکرار مارپیچی مربع‌هایی با نسبت طلایی به وجود می‌آید. صدف اغلب آمونیت‌ها چنین نسبت و نرخ خمشی ندارد، پس مارپیچ طلایی نیست.

آمونیتی بزرگ که به وضوح نسبت و نرخ خمشی متفاوت با مارپیچ طلایی دارد.

انتخاب سنگواره آمونیت به عنوان جایزه چراغ، از چند جهت قابل توجه است:
۱ - سنگواره‌ها زمانی جزء نمادهای جدانشدنی علم بوده‌اند و علاقه‌مندان به علم، علاقه‌ای سیری‌ناپذیر به جمع‌آوری و مطالعه و کسب دانش درباره سنگواره‌ها داشتند. حتی نجبا و اشراف اروپایی که حمایت از دانشمندان را نشانه فرهنگ‌دوستی خود می‌دانستند، شخصا به جمع‌آوری و مبادله تفننی سنگواره با یکدیگر و دانشمندان می‌پرداختند. خوب است که این اهمیت و جذابیت در جامعه امروز نخبگان علمی کشور ما نیز یادآوری شود.
۲ - سنگواره‌ها نماد قدمت و سابقه هستند. در فضایی که قدیمی‌ها فراموش‌شده و نورسیده‌ها، نورچشمی شده‌اند، تأکید بر جنبه نمادین سنگواره‌ها به عنوان یادگارهایی از دوران باشکوه گذشته، ارزشمند است.
۳ - سنگواره‌ها نشانه و نماد تغییر و تکامل هستند. آن‌ها برش‌هایی از لحظه‌های گذشته تاریخ زمین‌ اند که به ما نشان می‌دهند همه‌چیز درحال تغییر و تکامل است. تأکید بر به‌رسمیت شناختن جنبه تکاملی سنگواره‌ها بسیار مهم است.
۴ - سنگواره‌ها (در کنار ستاره‌ها) نماد بی‌کاربرد بودن علوم پایه هستند. سال‌هاست که کمابیش در همه جهان و به‌خصوص در کشورهای درحال توسعه مثل ایران، بر طبل کاربردگرایی می‌کوبند و تحقیق و پژوهش در رشته‌های کاربردی را به رشته‌هایی که فایده مستقیم اقتصادی ندارند، ترجیح می‌دهند. زیست‌شناسان به دنبال بیوتکنولوژی و پزشکی رفته‌اند، زمین‌شناسان به دنبال نفت و انرژی، فیزیک‌دان‌ها به دنبال مکانیک و مهندسی و استحصال انرژی و شیمی‌دان‌ها کیمیای صنعت را می‌جویند. دیرینه‌شناسی و ستاره‌شناسی دو شاخه بسیار بی‌کاربرد از علم هستند که از سویی به خاطر جذابیت‌های ذاتی و نمادین و از سوی دیگر به خاطر کم‌ترین امکان آلودگی به کامجویی‌های اقتصادی، هم‌چنان جلال و جمال علم را نمایندگی می‌کنند، اما متأسفانه در جوامعی مثل ایران، رشته‌هایی کنارافتاده و از سوی دولتیان نادیده‌گرفته‌شده هستند. وضعیت کنونی رصدخانه ملی و فقدان موزه‌های کارآمد تاریخ طبیعی نشان‌دهنده وضعیت ناگوار موجود است. تأکید بر نماد سنگواره در جامعه‌ای که هنگام صحبت از علم، همه به یاد هسته اتم و ژنوم و سلول بنیادی می‌افتند، نشانه خوبی برای اهمیت دوباره به علوم اصیل پایه و نشاندن حوزه‌های کاربردگرایانه به جای خود است.
#جایزه_چراغ

همه ي برگزيدگانِ نخستين #جایزه_چراغ .

عکس یادگاری شرکت‌کنندگان مراسم اهدای جایزه ترویج علم چراغ در کنار بانیان و برندگان این جایزه ارزشمند
#جایزه_چراغ
جای دکتر مهدی زارع که جایزه دکتر باقری را اهدا کردند، در این تصویر خالی است.

Psittacosaurus herd
By Simon Stalenhag

https://www.instagram.com/p/BPP7n-Lh107/

برنامه‌ای تازه برای علاقه‌مندان علم
برای ثبت نام به صفحه اینستاگرام #سی‌تاک مراجعه بفرمایید @sitalk.club
نشست اول: جنگ آب
با حضور
#سیاوش_صفاریانپور
دکتر #کاوه_مدنی
دکتر #محمدرضا_نوروزی‌
#کاظم_کوکرم
#عرفان_خسروی

مدیر پروژه
#پیمان_اکبرنیا
#باشگاه_علم_و_فناوری

این برنامه در محل همایش‌های مجله #دانستنیها و با کمک این مجله علمی برگزار می‌شود.
https://www.instagram.com/p/BPPyWluDPh9/

✅در نخستین نشست از سری نشست‌های علمی سیتاک، سیاوش صفاریان‌پور در گفت‌وگو با دکتر کاوه مدنی، استاد مدیریت آب و محیط زیست امپریال کالج لندن، به بررسی بحران آب در ایران و جهان خواهد پرداخت و در بخش‌های دیگر برنامه، ژورنالیست‌ها و مروجان علم، دکتر محمدرضا نوروزی، عرفان خسروی و کاظم کوکرم درباره موضوعات مختلف دنیای علم و فناوری صحبت خواهند کرد.

🕓زمان: جمعه 1 بهمن، ساعت 16 تا 18:30
📍مکان: ساختمان موسسه همشهری (خیابان ولیعصر(عج)، نرسیده به چهارراه پارک وی، کوچه تورج، پلاک 14)

اطلاعات بیشتر درباره این برنامه و ثبت نام رایگان در لینک زیر:

https://evand.com/events/sitalk1



کانال سیتاک
@sitalk

ساینوگنه‌توس (Cynognathus) پستان‌دار نبوده، اما خویشاوند نزدیک پستان‌داران به شمار می‌آید. این شکارچی یک و نیم متری از ۲۴۷ تا ۲۳۷ میلیون سال پیش در اغلب مناطق جهان می‌زیست.
تصویرسازی: Julius Csotonyi

آیا دایناسورها از پستان‌داران قدیمی‌تر هستند؟

تصور غالب این است که پستان‌داران پس از انقراض دایناسورها تکامل‌یافته‌اند. اما این تصور نادرست است. نخستین پستان‌داران واقعی در دوره تریاس و تقریبا هم‌زمان با نخستین دایناسورها تکامل یافتند. نیاکان پستان‌داران، گروهی از مهره‌داران خشکی‌زی بودند که مثل خزندگان روی خشکی تخم می‌گذاشتند و در گذشته (به غلط) «خزندگان پستاندارمانند» نامیده می‌شدند، اما حقیقت این است که این نیاکان «خزنده‌مانند»، صفت‌های آناتومیک خزندگان را نداشتند، بلکه تنها از این جهت «خزنده» نامیده می‌شدند که به اندازه پستان‌داران، تکامل‌یافته نبودند. نام این گروه قدیمی از مهره‌داران که در حقیقت تباری جدا از خزندگان دارند، سیناپسیدها است و تنها نمایندگان زنده آن‌ها، پستان‌داران هستند.
اما ویژگی‌های پستان‌داران از کی در سیناپسیدها ظاهر شد؟
مهم‌ترین ویژگی‌های پستان‌داران عبارتند از غدد شیری، غدد عرق و مو. در حقیقت ریشه هر سه صفت مزبور یک چیز است: پیدایش نخستین موها. مو تنها رشته‌ای باریک از جنس شاخ نیست، بلکه در کنار هر مو، ساختار ماهیچه‌ای ظریفی وجود دارد که باعث سیخ‌شدن مو در زمان لازم (مثلا هنگام ترس، سرما...) می‌شود، به علاوه غده‌ای که از آن چربی ترشح می‌شود. غده‌های چربی ضمیمه موها، منشاء پیدایش غده‌های عرق هستند و غده‌های ترشح‌کننده عرق، منشاء تکامل غده‌های شیر هستند. نیاکان پستان‌داران از ترشح عرق برای مرطوب نگاه‌داشتن تخم‌هایشان و تغذیه جوجه‌های سرازتخم‌برآورده خود استفاده می‌کردند. غده‌های شیری در حقیقت شکل تخصص‌یافته‌ای از غده‌های عرق هستند و غده‌های عرق، شکل تخصص‌یافته‌ای از غده‌های ضمیمه موها. حتی امروز هم در پستان‌داران تخم‌گذار (پلاتی‌پوس و اکیدنه) می‌بینیم که شیر به صورت مایعی شبیه عرق، اما غنی از چربی و پروتئین، از تمام سطح شکمی مادر ترشح می‌شود و جوجه این پستان‌داران، پس از خروج از تخم، باید شکم مادر خود را لیس بزنند. به این ترتیب حدس می‌زنیم ویژگی‌های مهم پستان‌داران، یعنی مو، عرق و شیر، شاید میلیون‌ها سال پیش از نخستین پستان‌داران حقیقی، در سیناپسیدهای ابتدایی‌تر تکامل یافته‌باشند.
سوال آخر این‌جاست که مو در سیناپسیدها چه زمانی تکامل یافت؟ پاسخ این پرسش که در قدیمی‌ترین بقایای کشف‌شده از مو نهفته‌است، می‌تواند بسیار شگفت‌انگیز باشد.
سنگواره‌های مدفوع به‌جامانده از اواخر دوره پرمین حاوی قدیمی‌ترین بقایای موی پستان‌داران هستند. این سنگواره‌ها دست کم حدود ۲۶۰ میلیون سال سن دارند و حدود ۳۰-۴۰ میلیون سال، قدیمی‌تر از نخستین دایناسورها و نیز نخستین موجوداتی هستند که آن‌ها را به‌عنوان «پستان‌داران حقیقی» رده‌بندی کرده‌ایم. بنابراین باید گفت گرچه نخستین پستان‌داران حقیقی، در دوره تریاس ظاهر شدند، اما نخستین جانورانی که ظاهرشان شبیه پستان‌داران بوده، مو داشته‌اند و احتمالا به جوجه‌های تازه‌ازتخم‌برآمده خود، چیزی شبیه شیر می‌داده‌اند، در اواخر دوران پالئوزوئیک و پیش از آغاز دوران مزوزوئیک، ظاهر شده‌اند.

برای مطالعه بیش‌تر:
http://sci-hub.cc/10.1111/let.12156
Microbiota and food residues including possible evidence of pre-mammalian hair in Upper Permian coprolites from Russia
Piotr Bajdek, et al.,
Lethaia, 2015