پرونده «دایناسورها در ایران»
شامل مطالبی به قلم مجید میرزایی عطاآبادی، عرفان خسروی و مارتین کوندرات
سرزمین من، شماره پیاپی ۵۱، دوره جدید شماره ۳۱، آذر ۱۳۹۲، صص ۳۶-۴۵

راهنمای سفر به ایران عصر دایناسورها
عرفان خسروی
دانستنیها، دوره جدید، ۷۵، ۱۹ اسفند ۱۳۹۱، ۴۰-۴۹

Review of the dinosaur record from Iran with the denoscription of new material
AWA Kellner, FMD Vecchia, M Mirzaei Ataabadi, HDP Silva, E Khosravi
Riv. Ital. Paleont. Stratigr, vol 118, no 2, pp 261-275

طراحی سهل و ممتنع سر کارنوتورِس (Carnotaurus) اثر امیرحسین بهجتی
طراحی سه‌رخ سر دایناسورها، به ویژه اگر آراسته به شاخ و کاکل باشد، یکی از دشوارترین و پیچیده‌ترین مراحل طراحی دایناسورهاست، زیرا نیاز به درک فضایی دقیق از حجم جمجمه و آناتومی اجزاء آن دارد؛ ازین‌رو اغلب نقاشانی که در زمینه پالئوآرت فعالیت می‌کنند،‌ تنها در کشیدن نیمرخ دایناسورها مهارت دارند.

https://www.instagram.com/p/BWql2x1jJ5k/

آمونیت پایرایتی‌شده بزرگ و بسیار سالم
نمونه‌ای بی‌نظیر که هر دوستدار دیرینه‌شناسی آرزو دارد نمونه‌ای مانند آن داشته باشد

https://www.instagram.com/p/BWqbQtoFcg5/

پودوپروتیوس

ترای‌لوبایت‌ها از کامبرین زیرین (۵۲۱ میلیون سال پیش) تا پایان پرمین (۲۵۲ میلیون سال پیش)، یعنی طی مدتی حدود ۲۷۰ میلیون سال حاکمان اصلی دریاهای زمین بودند و تمام کنام‌های اصلی زندگی در دریاها را فتح کرده بودند. تنوع آن‌ها در حدی بود که حدود ۲۵ هزار گونه از آن‌ها تا کنون کشف و رده‌بندی شده است.
به‌رغم موفقیت آن‌ها در تطابق با انواع زیست‌بوم‌های دریایی، سرانجام آخرین ترای‌لوبایت‌ها در بزرگترین انقراض تاریخ زمین، یعنی ۲۵۲ میلیون سال پیش همراه ۹۰ درصد از جانداران دیگر، منقرض شدند و کنام‌های بندپایان در دریاها را به سخت‌پوستان و کلیسرداران واگذاشتند.
این ترای‌لوبایت با نام Pudoproteus fernglenensis در مکزیک کشف‌شده‌است (نام علمی این گونه در صفحه اینستاگرام موزه تاریخ طبیعی آمریکا اشتباه نوشته شده است).

https://www.instagram.com/p/BWsuGJQAR5R/

دل و روده ترای‌لوبایت

رد سیاه‌رنگی که در میانه بدن این ترای‌لوبایت (موسوم به Meniscopsia کشف شده در یوتا، آمریکای شمالی از رسوبات کامبرین میانی) دیده می‌شود، آثار فسفاتی به جای مانده از روده‌ای نسبتا ساده با ده جفت سکوم (caecum، جمع: caeca) جانبی است؛ ساختاری مشابه (گرچه بسیار ساده‌تر) دستگاه گوارش کلیسرداران امروزی. در نمونه‌های دیگر این گونه، ادامه روده نیز به وضوح دیده می‌شود که بدون سکوم تا مخرج (زیر دم) ادامه می‌یابد. دو لکه فسفاتی روی دم نیز ماهیت فسفاتی دارند و احتمالا ارتباطی با عملکرد دستگاه گوارش داشته‌اند؛ گرچه چیستی آن‌ها هنوز معمایی است مبهم.
نکته مهم درباره دستگاه گوارش ترای‌لوبایت‌ها و اغلب بی‌مهرگان دیگر این است که (خلاف مهره‌داران) دستگاه گوارش آن‌ها در نزدیکی سطح پشتی بدن قرار دارد و دستگاه عصبی در مجاورت سطح شکمی.

https://www.instagram.com/p/BWvICmcgG_W/

آیا در ایران دایناسور وجود داشته؟
دایناسورهای ایران چه شکلی بودند؟
سخنرانی عرفان خسروی درباره بقایای دایناسورها و گیاهان ژوراسیک ایران، مشهد، ۱۳۸۳
۴۸ مگابایت، ۲۰ دقیقه
https://news.1rj.ru/str/paleogram/264

آیا کوه‌ها زمانی زیر آب بودند؟
https://www.instagram.com/p/BWyKx8pB-nR/

یکی از بهترین خاطره‌های ترویج علمی زندگی‌ام در برنامه چرخ و به لطف سیاوش صفاریان‌پور رقم خورد که طی چهار هفته پیاپی در آبان و آذر ۹۴ در کنار دکتر مجید میرزایی و دکتر شاهین زمان میهمان چرخ بودم و درباره دیرینه‌شناسی صحبت کردیم. بعد از این چهار برنامه دفعات دیگری هم میهمان چرخ شدم و موضوع صحبت باز هم پیرامون دیرینه‌شناسی یا جانورشناسی بود؛ اما آن چهار برنامه پیاپی آغازین مجموعه‌ای بود با هویت یگانه و خط سیری روایی ملهم از برنامه‌ریزی سیاوش که در نقطه مشخصی آغاز می‌شد، پس از طی مسیری به نقطه‌ عطف می‌رسید و سرانجام، پایانی نتیجه‌بخش می‌پذیرفت. نقطه عطف این مجموعه نیز مستندی بود ده دقیقه‌ای که برای ساخت آن با سیاوش و مجید به معدنی متروک در البرز سفر کردیم و آن روز از مجید و سیاوش بسیار آموختم.
سیاوش هنرمندی خوش‌سلیقه و کارآزموده و همه‌فن‌حریف است، اما از همه مهم‌تر آدم صبوری است؛ چنانکه همه هنرهایش را به کار گرفت تا از چوب خشکی مثل من، بازی بگیرد، ولی بی‌هنری بی‌حد من باعث شد تا نتیجه ده-دوازده‌باری که طبق نظمی مشخص، جمله‌هایی را می‌گفتم و سنگ‌هایی را برمی‌داشتم و به سویی دیگر نگاه می‌کردم و چکش را می‌انداختم و گفتنی‌ها را به پایان‌می‌بردم، مطلوب درنیاید. من سعی می‌کردم، ولی هربار جایی از کارم می‌لنگید، باری بیش از حد شل حرف می‌زدم، بار دیگر لحنم سریع و تند می‌شد، حمله دیگر سایه‌ای از زبان تاریخی بر فام گفته‌هایم می‌افتاد و دفعه‌ بعد، همه چیز خوب بود جز تپقی که به‌هرحال آمدنی بود. سرانجام سیاوش آخرین حربه‌اش را برای یاددادن چیزی که بلد نبودم، به کار بست و گفت: فکر کن اگر دیوید اتنبورو بود و می‌خواست این را بگوید، چه می‌گفت؛ بعد خودش اتنبورو شد، رفت و روی صخره نشست و جمله‌هایی را که می‌خواستم بگویم، آن‌طور گفت که باید. این دفعه فهمیدم، رفتم، گفتم، گرفتیم و شد.
بعد هم طی دو روز تدوین فشرده در کنار منصور نیک‌خواه، از آن‌چه ضبط آن بام تا شامی به طول انجامیده بود این ده دقیقه عالی درآمد و در تمام این مدت، ندیدم که خستگی خمی به ابروی سیاوش بیاورد.

پیوند به این مستند و بقیه قسمت‌های این برنامه طی چهار هفته‌ای که در کنار سیاوش درباره سنگواره‌ها و دیرینه‌شناسی صحبت کردیم:

goo.gl/nNSFe1
t.me/paleogram/478

مستند کوتاهی از سیاوش صفاریان‌پور درباره دیرینه‌شناسی
#چرخ
تدوین: منصور نیکخواه
با حضور مجید میرزایی عطاآبادی و عرفان خسروی

t.me/paleogram/477

«حماسه سوسک حمام» یا چرا «ستاد مبارزه با چرندیات» چرند می‌گوید؟

عرفان خسروی | منتشرشده در مجله دانستنیها، ۱۰ خرداد ۱۳۹۳، بازنویسی‌شده برای بازنشر در کانال پالئوگرام

http://telegra.ph/Paleogram-07-21

محمد کرام‌الدینی
در دنیای علم امروز وضعیت چنان است که حتی اگر کسی اشاره‌ای به «ژن‌های خوب» بکند، به او آن خواهد رسید که به جیمز واتسون رسید:
جیمز واتسون را همهٔ کسانی که چند کلاس درس خوانده‌اند، می‌شناسند. او یکی از کاشفان مولکول DNA است که برای این کشف جوایز بسیاری از جمله جایزهٔ نوبل را گرفته است. بی‌گمان می‌توان جیمز واتسون را یکی ار تأثیرگذارترین افراد جامعهٔ بشری دانست.
اما سال ۲۰۰۷ سال خوبی برای این دانشمند برجسته نبود. او به علت جمله‌ای که در مصاحبه با هفته‌نامهٔ بریتانیایی ساندی تایمز بر زبان رانده بود، مورد غضب جامعهٔ علمی قرار گرفت، کار و درآمد خود را از دست داد، سخنرانی‌های او یکی پس از دیگری لغو شد و مجبور به خانه‌نشینی شد. اگر چه او سپس برای گفتن این جمله عذرخواهی کرد، اما این عذرخواهی سودی نبخشید، به گونه‌ای که در سال ۲۰۱۴ مجبور شد جایزهٔ نوبل خود را به حراج بگذارد. آن جمله چنین بود:
«... افریقا آیندهٔ روشنی ندارد؛ چون ما فکر می‌کنیم آن‌ها هم از نظر هوشی در سطح ما هستند. البته این رویای خوبی است که فکر کنیم همه انسان‌ها مانند هم هستند؛ اما رویای خوب و شیرین با واقعیت تفاوت دارد... اصلاً هر کس که کارمند سیاه پوست داشته باشد، حرف مرا تأیید می‌کند...»!
در جامعهٔ علمی جهان وضعیت چنین است؛ در جامعهٔ ما وضعیت چگونه است؟ در چند روز آینده مشخص خواهد شد.

لیوبا، بچه ماموت بداقبال

لیوبا بچه ماموتی بود که ۴۲ هزار سال پیش در یک ماهگی مرد و تاکنون سالم‌ترین نمونه کشف‌شده از ماموت‌های پشمالو بوده‌است.
کت‌اسکن کامل بدن لیوبا که اخیرا انجام شده، نشان می‌دهد خرطوم، نای و شش این بچه ماموت انباشته از رسوبات است.
محتمل‌ترین فرضیه برای علت مرگ لیوبا این است که یخ زیر پای لیوبا شکسته که منجر به سقوط او درون آب‌های سرد و تاریک و گل‌آلوده شده و بر اثر خفگی با گل مرده است. این اسکن‌ها به علاوه ردی از کانی‌های غنی از آهن روی صورت و درون شش لیوبا نشان می‌دهند؛ کانی‌هایی که در محیط‌های کم‌اکسیژن مثل بستر دریاچه‌ها رسوب می‌کنند.
به‌ندرت می‌توان پرده از راز مرگ سنگواره‌ها برداشت، به‌خصوص اگر صاحب سنگواره جانوری باشد که اکنون منقرض شده‌است. در مورد لیوبا این امکان به لطف حفظ‌شدگی خوب و با کمک روش‌های مطالعه غیرتخریبی (کت‌اسکن) پیدا شد.
طول تصویر: ۶۵ سانتی‌متر

https://www.instagram.com/p/BW53H-Sg5dR/

داستان باخه مهربان
و تأملاتی درباره ارزش‌ها و ضدارزش‌ها در دنیای انسان‌ها

یکی از نادرست‌ترین باورهای رایج میان مردم که از نادانی عمیق نسبت به واقعیات طبیعی و خوی انسان‌محورانه ما سرچشمه می‌گیرد، این پندار است که جانوران، خصوص جانورانی که کمتر به ما شبیه هستند، بهره‌ای از «احساس» ندارند. سپس از همین باور ناحق نتیجه می‌گیریم که جانوران حقی چندان از زندگی در این جهان ندارند. در چهارچوب چنین باوری احساسات رقیق، ارزش هستند و متعلق به عالم انسانی و تنها احساسات درشت، یعنی خشم و نفرت و شهوت و حسادت و مانند این‌ها، صفت حیوانی می‌گیرند. ما خیال می‌کنیم انسانیت یعنی مهربانی و لطف و خوبی، زیرا حیوانات از این صفات بی‌بهره مانده‌اند.
اما واقعیت از نگاه علم چیز دیگری است: جانوران، هرآنچه دارند و ندارند، جز احساسات و هیجانات نیست و در عالم ما انسان‌ها نیز، هرآنچه احساسات هست و نیست، مرده‌ریگ ما از دنیای جانوران است. از خشم بگیرید تا مهربانی، از مهر مادری تا عطوفت نسبت به خردسالان، از میل به حیله‌گری تا تنفر از دروغ! همه این‌ها از همان سازوکاری در مغز ما پیروی می‌کنند که در مغز جانوران دیگر نیز هست. حتی بخش بزرگی از آنچه که ما «عقل» می‌نامیم، سازوکاری مبتنی بر همین احساسات و هیجانات دارد. چیزی که سربه‌سر مشترک میان عالم انسان و غیرانسان است، نه لزوما مبنای ارزش‌های اخلاقی می‌تواند باشد و نه ضداخلاق.
تنها چیزی که شاید و تنها شاید، برای ما انسان‌ها ویژه باشد، زبان است؛ زبانی که ابزار انتقال تجربه‌های ماست و نیز پایه‌ای برای حساب و کتاب‌های پیچیده‌تر از قبیل ریاضی و منطق و فلسفه و علم و اخلاق و قانون. ابزارهایی که برای زندگی بهره‌مندتر از دل زبان بیرون کشیده‌ایم و تصور می‌کنیم این‌ها لابد همیشه بر حق و راستی دلالت دارند.
منتها عریانی این ابزارهای زبانی چه زمانی آشکار می‌شود؟ وقتی که می‌بینیم زبان و ابزارهای برآمده از آن، یکسره دستخوش هدایت همان دنیای احساسات هستند. فلسفه‌های باطل و منطق‌های دروغ، اخلاق‌های خودمحور و قانون‌های ظالمانه، باورهای فاسد و علم‌های نادرست، همه در عالم واقع، محصول غالب و معمول دنیای ما انسان‌ها هستند. حتی اخلاق و قانون هم برای بهره بهینه ما از زندگی اجتماعی بافته‌شده‌اند. حقیقت این است که ما هم حیواناتی هستیم، مثل باقی، گاهی مهربان و رئوف، اما اغلب سنگدل و بی‌رحم. برای سنگدلی‌های خود نیز همیشه توجیه‌هایی داریم از قبیل خیر بزرگتر و مصلحت اهم.
پس اگر، حتی اخلاق، مبنایی ندارد به جز خیر و صلاحی که متوجه ماست، چرا باید نگران طبیعت و جانوران و دیگر ساکنان این سیاره باشیم؟
پاسخش در همین چند لحظه‌ای است که باخه‌ای دیگری را از وارونگی منتهی به مرگی تدریجی و دردناک، می‌رهاند. دنیای حیوانات، بی‌زبان و بی‌قانون و بی‌اخلاق، یکسره برپایه احساسات و هیجانات است و مبنای این احساسات و هیجانات نیز، انتخاب طبیعی است که طی چهار و نیم میلیارد سال، همه چیز را برای بقا سازگاری بخشیده است. حیوانات و ما، مهربانیم، تنها به این خاطر که انتخاب طبیعی این را برای ما برگزیده تا بخت بقای همه، کمی بیشتر شود.
هر اندازه که بیشتر طبیعت را مطالعه می‌کنیم، بیشتر به این حقیقت پی می‌بریم که ما هم مانند دیگر جانوران، دستخوش سازوکار احساساتیم و معلول نظام بقا و فنایی که امروز نامش را انتخاب طبیعی گذاشته‌ایم. به علاوه هر روز بیشتر از پیش متوجه خطری می‌شویم که خودمان برای زمین و ساکنان آن و البته برای بقای خودمان ساخته‌ایم. ما باید با همسایگان و خویشاوندان زبان‌بسته خود در زمین مهربان باشیم، نه صرفا به خاطر اخلاق، که به مصلحت بقای خودمان!

#مهربان_باشیم
#حیوانات_را_میازاریم
#مارمولک_سمی_نیست
#حیوانات_جان_دارند

https://www.instagram.com/p/BW-WIrUhT8e/

اگر به جای «پارک ژوراسیک»، پارک دوره‌های زمین‌شناسی دیگر را می‌ساختند، چه شکلی از آب در می‌آمد؟
#طنز
#jurassicpark

دومین یادداشت دکتر محمد کرام‌الدینی درباره ماجرای «ژن خوب».

https://news.1rj.ru/str/karamudini/69

[این] پرنده‌ [...] نه با نخ از جایی آویزان شده است و نه بدون بال زدن قادر است در هوا معلق بماند.
وقتی تعداد فریم‌های دوربین در هر ثانیه را دقیقاً با تعداد و توالی بال‌زدن پرنده هماهنگ کنی چنین صحنه‌ای خلق خواهد شد و به پدیده‌ای بصری منجر می‌شود که به نام stroboscopic illusion  شناخته می‌شود.
@dirinenegar
https://news.1rj.ru/str/dirinenegar/307

#این_سنگواره_نیست

این #شبه_سنگواره یا #سنگواره_دروغین زیبا هنگامی شکل می‌گیرد که آب غنی از آهن و منگنز میان شکاف‌ها و لایه‌‌های سنگ‌ها (در این مورد سنگ توف) جریان می‌یابد و در مسیر خود بلورهایی شجری به‌جای می‌نهد.

https://www.instagram.com/p/BXEBD8kBzL-/

فضای مجازی در تسخیر زامبی‌های بی‌نام و نشانی است که با مهارتی همسنگ قصه‌های بورخس، دروغ می‌بافند. یکی همین که اسم پافین را «اسکول» و «طوطی دریایی» گذاشته‌اند و درباره‌اش دروغ‌های بی‌ربط و خنده‌دار ساخته‌اند.
مطلبی که سیاوش یالپانیان و من در شماره اخیر دانستنیها نوشته‌ایم، شاید پایان‌بخش این افسانه‌ها باشد.
«این پرنده اسکول نیست»

https://news.1rj.ru/str/danestanihamag/2098

خاطرات سفر علمی-آموزشی به همراه دوره چهل نفره المپیاد زیست‌شناسی
جمعه، ششم مرداد ۱۳۹۶

گرچه خودم هم از طایفه بچه‌های بازیگوش و دردسرسازم، اما در این سفر شرایط طوری بود که بیشتر مزاحم بازیگوشی بچه‌ها شدم و به عنوان سرپرست مسافرت، مدام در حال تذکر و تشر درباره انضباط و رعایت اخلاق زیستی بودم. زحمت اصلی در اصل به دوش دوستانی بود که خیلی از آن‌ها سال‌های پیش از بهترین شاگردان من و برگزیدگان همین دوره چهل نفره بودند.

در عکس‌ها برخی از جانورانی را می‌بینید که اغلبشان از دست علیرضا پیدا شدند و درباره آن‌ها مختصری برای بچه‌ها توضیح دادیم و البته همگی زنده و سالم به طبیعت بازگشتند. یکی، از همه جالب‌تر، مار کرمی‌شکل بود با ظاهر و اندازه‌ای شبیه کرم خاکی، اما نه به چشم تیزبین جانورشناسان.

گروه قهرمانان زیست‌شناسی کشور به جز اینکه در این سفر، کمی ماجراجویی علمی را بدون آسیب به طبیعت تمرین و تجربه کردند، تمام زباله‌هایی را هم که در محل مصفای صرف صبحانه از مسافران پیشین بر زمین جامانده بود، جمع کردند تا انشالله در آینده‌ای نزدیک شهرداری آن‌ها را به برق تبدیل کند.

پانویس: موسیقی روی تصاویر (مهربون باشید ای کوچولوها...) از خاطرات دوران کودکی نسل ماست؛ اثر کمال طراوتی به سال ۱۳۶۵.

https://www.instagram.com/p/BXPO8mfBPp6/