داستان زمین
ورق بزنید!

در آخرین نشست سیتاک که در روزهای شاد و هوای فرحبخش اردی‌بهشت برگزار شد درباره روزگارانی صحبت کردم که کربن‌دی‌اکسید برای بقای حیات بر زمین ضروری بود و اکسیژن مهم‌ترین آلاینده‌ای بود که زندگی را تهدید می‌کرد.

اینجا، سه پرده کوتاه از نقالی نه‌چندان هنرمندانه من را با روایتی نامتعارف از داستان زمین و زندگی و انقراض ببینید! اما اصل داستان (و سخنرانی‌های بسیار جذاب‌تر دوستانم) را بهتر است در کانال سیتاک در آپارات تماشا کنید؛ داستانی که قرار است شما را از نگرانی درباره ادامه حیات بر سیاره زمین نجات دهد و مژدگانی این خبر خوب، نوید انقراض قریب‌الوقوع انسان‌هاست.

شاید پس از شنیدن چنین حکایتی، شما هم مثل من به کم‌شدن شرّ آفت بشری از بساط سبز زمین امیدوار شوید و افق نگاهتان طوری تغییر کند که این ابیات مشهور اقبال لاهوری در گوشتان با طنین دیگری معنا دهد:

گمان مبر که به پایان رسید کار مغان/ هزار بادهٔ ناخورده در رگ تاک است/ چمن خوش است ولیکن چو غنچه نتوان زیست/ قبای زندگیش از دم صبا چاک است

https://www.instagram.com/p/Ba_EulahXME/

با یخ‌بندانی آشنا شوید که دو میلیارد سال پیش حیات را تا مرز انقراض پیش برد! یخبندانی بسیار فجیع‌تر از عصر یخبندان مشهوری که ده‌هزارسال پیش به پایان رسید و فکرمی‌کنید متهم اصلی این یخبندان فجیع که بود؟

با خطرناک‌ترین موجودات تاریخ زمین آشنا شوید: باکتری‌های فتوسنتزگری که گازی سمی به نام اکسیژن تولید کردند، اغلب میکروب‌های پیش از خود را کشتند ولی عاقبت زندگی خودش را با این گاز سمی وفق داد و بقا یافت!

نوشداروی سوزان

آخرین شماره نشریه #شهر_کتاب زمستان گذشته منتشر شد و سوگ آن ماند برای ما. امروز آن داغ تازه شد. شهر کتاب برنده رتبه نخست «درست‌نویسی در حوزه افزایش سواد علمی جامعه» شد؛ اما شهر کتاب درگذشته و این نوشدارو مردگان را برنخواهد خیزاند؛ بلکه افسوسی است دوباره برای سوزاندن ما. ما حتی دندان‌های پیش‌کشی فرهنگستان را هم نشمردیم، خودشان برای ما شمردند: کمترین نصیب از خلعتی عروس فرهنگستان برای «افزایش سواد علمی جامعه» مانده و حوزه‌های دیگر (ورزش، اخبار عمومی، سراسری، فرهنگی-اجتماعی) سهمی محترم‌تر برده‌اند. احترام «خبرگزاری عمومی» موسوم به «مهر» هم، گویا از همه واجب‌تر بوده.
دردسر ندهم، ما هم به همین مناسبت ماءالشعیری نوشیدیم، چنان‌چه حافظ می‌فرماید «به عُجب علم نتوان شد ز اسباب طرب محروم/ بیا ساقی که جاهل را هنی‌تر می‌رسد روزی». البته نباید پنداشت که دشمنی دوستان با «علم» و عُجب رنگ‌پریده آن بوده؛ که اگر نام نامزدهای دیگر جایزه «افزایش سواد علمی جامعه» را ببینید، خواهید دانست منظور از «افزایش سواد علمی»، «ارتقای دانش عمومی» بوده که در پیشگاه سروران دانشمند، کم‌قدرترین است.

https://www.instagram.com/p/BbCwG6zhjLa/

بیست روباتی که بر اساس ساختار بدن جانوران ساخته‌شده‌اند

پیش از این در پالئوگرام نمونه‌ای دیگر از روبات بایونیک ساخته‌شده بر اساس ساختار پای دایناسورهای دونده را دیده بودیم:
https://news.1rj.ru/str/paleogram/230

آزمایشگاه دکتر ویتمر در دانشگاه اوهایو مرکز پژوهش درباره آناتومی جمجمه مهره‌داران است. این ویدیو را لاری ویتمر با پایه دوربین جدیدش ضبط کرده و در پایان آن کله خودش هم میان جمجمه دایناسورها دیده می‌شود

ئیُونز!

می‌خوام براتون قصه‌ای بگم...
قصه زندگی روی زمین از آغاز تا آخرین عصر یخ‌بندان: سرگذشت همه ما!
PBS Digital Studios
ئیونز را هر هفته با ترجمه عرفان خسروی در پالئوگرام دنبال کنید!
t.me/paleogram

ئیُونز!
با حجم و کیفیت کم‌تر!

قصه زندگی روی زمین از آغاز تا آخرین عصر یخ‌بندان: سرگذشت همه ما!
PBS Digital Studios
ئیونز را هر هفته با ترجمه عرفان خسروی در پالئوگرام دنبال کنید!
t.me/paleogram

نخستین شماره نیچر و آن‌چه ما هرگز از طبیعت ندانستیم

پنج‌شنبه چهارم نوامبر سال ۱۸۶۹ نخستین شماره نشریه‌ای منتشر شد که اکنون، اگر نگوییم معتبرترین نشریه علمی، دست‌کم یکی از دو نشریه بسیار معتبر علمی جهان است. نام این نشریه را معمولا ترجمه نمی‌کنیم، گرچه در فارسی معنایی شناسا دارد: طبیعت...

... آن‌چه که ما از علم ندانستیم، به تحقیق همان انگیزه‌ای است که یک و نیم سده پیش باعث شد نام مهم‌ترین نشریه علمی امروز دنیا را طبیعت نهند.

http://telegra.ph/Paleogram-11-04

ئیُونز!

می‌خوام براتون قصه‌ای بگم...
قصه زندگی روی زمین از آغاز تا آخرین عصر یخ‌بندان: سرگذشت همه ما!
PBS Digital Studios
ئیونز را هر هفته با ترجمه عرفان خسروی در پالئوگرام دنبال کنید!

https://www.instagram.com/p/BbJaabmBbNi/

🐀🐋🦌🦎🐒 احتمالا همه ما تا به حال درباره "نظریه تکامل" شنیده‌ایم و چیزهایی درباره آن می‌دانیم، اما آیا یکی از چالش برانگیزترین نظریات علمی را درست درک کرده‌ایم؟

ویدیو بعدی را ببینید:

@Sitalk

✅ تکامل چی نیست؟

در سومین نشست علمی سیتاک، دکتر عطا کالیراد، دکتری زیست شناسی تکاملی، درباره بدفهمی های ما از نظریه تکامل گفت. اون در صحبت خود با عنوان "تکامل چی نیست؟" از سه برداشت اشتباه رایج از نظریه تکامل صحبت کرد.

این اشتباهات عبارتند از:

1- تکامل به معنی بهتر و کامل تر شدن است.
2- تکامل فرآیندی صرفا تصادفی است.
3- فسیل ها تنها شواهد موجود برای نظریه تکامل اند.

@Sitalk

ویدیو زیر را ببینید تا ماجرا برایتان بیشتر روشن شود:

https://www.aparat.com/v/YJAw4

ئیُونز!
The Trouble With Trilobites
حکایت پیدایش، تکامل و انقراض ترای‌لوبایت‌ها
ئیُونز را هر هفته با ترجمه عرفان خسروی در پالئوگرام دنبال کنید!
t.me/paleogram

همکاری چگونه تکامل یافت؟

کانال «دانش همگانی» به کوشش سپنتا نوروزیان، یکی از بهترین، گزیده‌ترین و پیراسته‌ترین کانال‌های مروج علم در فضای تلگرام فارسی است؛ به‌علاوه جناب نوروزیان عزیز بارها به نشر مطالب پالئوگرام یاری رسانده و اخیرا هم، از راهنمایی و تجربه ایشان در تهیه ویدیوهای علمی با زیرنویس فارسی بهره‌مند شدم.

آخرین ویدیوی «دانش همگانی» به موضوع جذاب تکامل همیاری و همکاری در جانداران اختصاص دارد:

https://news.1rj.ru/str/daneshhamegani/159

سایه‌سار فضل و شرافت

حسین جان شهرابی که مفتی ملت اصحاب تخیل‌باز است، در تُرعه ارزنده و ژرف و ارجمندش، تأملات علمی تخیلی و فانتزی، من را و مقاله‌ای را که چندی پیش درباره جانورنامه نگاشته‌بودم، به مهربانی و لطف نواخته است.
حق این است که بگویم، حسین هرچه فروتنی کند از بزرگی و بزرگواری اوست. او چه در پژوهیدن جانورنامه، چه در متن‌شناسی و چه در ذوق و علم و ادب، بر من اشراف و فضل و تقدم دارد؛ مردی که سواد قلمش روشنی چشم دانش و ضوء چراغ ترجمه است. دو سال و نیم پیش ازو خواستم «ملاحظات زبانی-تاریخی‌»اش را درباره جانورنامه قلمی‌کند که می‌دانستم پیش از من و بیش از من آن رساله مرموز عهد ناصری را کاویده، تا به شهر کتاب بسپاریم و در معیت مرقومات جناب عبدالرضا شهبازی* و مکتوبات دکتر امیرمحمد گمینی و مسطورات من، بشود نخستین پرونده صفحات علم در شهر کتاب. مقاله اخیر من درباره جانورنامه رهین رشحه قلم حسین در آن مقاله اولی است و این نیلوفر تحقیق، در سایه‌سار شکرریزِ آن کِلک بلند آسمان‌گیر چرخیده؛ که ظلّ‌اش بلند و جهان‌گیر باد!

چوبکاری حسین بر پای چوبین من
در تأملات علمی‌تخیلی و فانتزی:
t.me/PersianSFF/50

* جناب شهبازی این روزها در دیرینه‌نگار می‌نگارند:
t.me/dirinenegar

پرونده جانورنامه (و ورود نظریه تکامل به ایران) در نخستین شماره شهر کتاب، مرداد ۹۴
با مطالبی از
عرفان خسروی
حسین شهرابی
عبدالرضا شهبازی
و امیرمحمد گمینی
t.me/paleogram/599

انقلاب اکسیژن

حدود ۲/۴ میلیارد سال پیش، شکل تازه‌ای از زندگی در زمین شکوفا شد. قدمت زندگی البته بسیار بیشتر است و به حدود ۴/۲۸ میلیارد سال می‌رسد. از حدود ۳/۵ میلیارد سال پیش نیز، جاندارانی بر زمین زیسته بودند که آرام آرام اکسیژن تولید می‌کردند؛ اما اغلب آن اسلاف باستانی با شکلی از حیات که ۲/۴ میلیارد سال پیش غلبه می‌یافت و زمین را دگرگون می‌کرد، تفاوت داشتند. ۲/۴ میلیارد سال پیش میزان تولید اکسیژن به حدی افزایش یافت که اول آهن محلول در اقیانوس‌های زمین را ته‌نشین کرد، سپس بسیاری از یاخته‌های متقدّم را مسموم کرد و سوزاند و کشت و این نخستین انقراض گسترده‌ای بود که در زمین پدید آمد و با مرگ پیشینیانی که اغلب متان‌ساز بودند، تولید گاز متان کاهش یافت و سرانجام باقی‌مانده متانی هم که در جو زمین مانده بود، با اکسیژن ترکیب شد و شد کربن‌دی‌اکسید. اثر گلخانه‌ای کربن دی‌اکسید نیز بارها کمتر از متان است و چنین بود که زمین یخ‌بست و نخستین انقراض گسترده تاریخ زمین که ناشی از آلودگی فزاینده زمین به گازی سمی و مرگ‌آفرین بود، به یخ‌بندانی منتهی شد که زندگی زمینی را تا لبه نابودی پیش‌برد؛ هرچند زندگی به سختی مقاومت کرد، دوام آورد، تکامل یافت و خود را چنان با این سم تازه، یعنی اکسیژن، مطابقت داد که نسل تازه‌ای از جانداران سرسپرده اکسیژن بساط زمین را گستردند و به لطف موادی که آنتی‌اکسیدان می‌نامیم، خود را از گزند سوزش اکسیژن در امان داشتند.
برخی از همینان امروز با حیرت در این لوح ۲/۴ میلیارد ساله می‌نگرند؛ لوحی که حکایت نیاکانی غریب را بازمی‌گوید؛ نیاکانی که اکسیژن برای ایشان معنایی جز مرگ نداشت.

https://www.instagram.com/p/BbSFiAQhMGG/

زلزله چه‌قدر قدرت دارد؟
زمستان ۹۲ با دکتر مهدی زارع مصاحبه مفصلی داشتم:
این‌جا: goo.gl/ada6UZ
بخشی را که درباره بزرگای زلزله بود علی سیف‌اللهی و سلمان عبداللهی به داده‌نما تبدیل کردند.
t.me/paleogram

زلزله چه‌قدر قدرت دارد؟

دکتر مهدی زارع دانشمند زلزله‌شناس مشهور و محبوبی است؛ تعامل ایشان با روزنامه‌نگاران و مروجان علم مثال‌زدنی است و فعالیت‌های گسترده‌شان در عرصه ترویج علم، هم برای اهل ترویج آموزنده است و هم اصحاب دانشگاه. زمستان ۹۲، با دکتر مهدی زارع مصاحبه مفصلی داشتم که ۱۳ اردی‌بهشت ۹۳ در دانستنیها انتشار یافت.
بخشی از مصاحبه را که درباره بزرگای زلزله‌ها بود، علی سیف‌اللهی و سلمان رئیس‌عبداللهی به داده‌نما تبدیل کردند. به جز این‌ها، چند پرسش و پاسخ دیگر نیز طی مصاحبه مطرح شد که همگی در پرونده دانستنیها منتشر شدند، ولی پیش از این، متن آن‌ها در تارنمای دانستنیها منتشر نشده بود. این پرسش‌ها و پاسخ‌ها را می‌توانید در این‌جا بخوانید:

http://telegra.ph/Paleogram-11-12-2