از گیتی تا کیهان
پنجشنبه دهم اسفند ۱۳۹۶
ری، مرکز نجوم آستان شاه‌عبدالعظیم

به دستور آقای دکتر اربابی، من هم با افتخار در این همایش درباره «چیستی و تاریخ مختصر حیات» صحبت خواهم کرد و در خدمت هم‌آیندگان گرامی خواهم بود.

https://www.instagram.com/p/BfY5tCjhkyF/

یهویی قرار شد
همین امروز
با خانم مصطفی‌زاده تماس بگیرید!

https://www.instagram.com/p/BfnmIjxhN1v/

موتور جستجو
کارگردان: سیاوش صفاریان‌پور
قسمت نخست این مجموعه علم‌وفناوریِ شبکه آموزش، به معرفی موضوعات اصلی برنامه می‌پردازد. من هم اندکی درباره سنگواره جینگو و نومولیت‌ها و تغییرات تکاملی توضیح دادم.

به سی‌و‌چهارمین «همایش علوم و فنون دبیرستان علامه‌حلی‌تهران» دعوت شده‌اید
زمان ۱۶ تا ۱۸ اسفند ۱۳۹۶
ساعت ۹ الی ۱۷

در این همایش بنده نیز گزارشی از «اکتشاف دایناسورها در ایران» ارائه خواهم کرد. ساعت سخنرانی من:
چهارشنبه ۱۶ اسفند، ساعت ۱۴:۳۰ بعدازظهر:

نخستین بقایای دایناسورها در ایران، ردپاهایی بودند که اوایل دهه پنجاه خورشیدی از نزدیکی کرمان گزارش شدند، اما تا اوایل دهه هشتاد خورشیدی، هیچ آثاری از دندان یا استخوان‌های دایناسورها در ایران پیدا نشد. نخستین قطعات استخوان و دندان دایناسورها طی پی‌جویی‌هایی در سال ۸۱ کشف شدند. این پی‌جویی‌ها در سال‌های بعد نیز همچنان ادامه داشته است. همه نمونه‌های گزارش‌شده تا امروز از رسوبات ژوراسیک بوده‌اند. تحلیل یافته‌های مختلف از دایناسورهای ایران در کنار یافته‌های چینه‌شناسی و سنگواره‌های گیاهی ژوراسیک ایران نشان‌دهنده شواهدی از کوتولگی ناشی از جزیره‌نشینی در دایناسورهای ژوراسیک ایران است.
https://www.instagram.com/p/Bf2nyQAhVRF/

@helliseminar
@helli_seminar
@hellischool

⁣⁣⁣⁣⁣✅ ویژه‌نامه نوروزی و شماره 200 مجله «دانستنیها» منتشر شد.

📌ضمیمه نوروزی «ندانستنیها»
📌تقویم مناسبت‌های علمی سال 1397
📌پرونده ویژه 200

🎨 طرح:‌ مرتضی آذرخيل
#جلد
@Danestanihamag

⁣⁣⁣⁣⁣✅ ویژه‌نامه نوروزی و شماره 200 مجله «دانستنیها» منتشر شد.
➕ضمیمه نوروزی «ندانستنیها»
➕تقویم مناسبت‌های علمی سال 1397

🎬 طراحی تیزر: حسین فروتن
@Danestanihamag

⁠⁣⁣⁣#دانستنيها200
🔖يادداشت‌های ويژه‌نامه نوروزی و شماره 200 «دانستنیها» را بخوانید.

📌خیاط در کوزه
عرفان خسروی|دبیر علمی «دانستنیها»

◽حساب سال‌ها از دستم در رفته؛ فقط همین در خاطرم مانده که بالاخره به شماره‌ي دویست رسیدیم. اگر ضرب و تقسیم را غلط نکرده باشم، به قرار هشت سال شیرین در دانستنیها سپری شد. قبل از دانستنیها، هشت سال دیگر هم جسته و گریخته در جاهای دیگر بودم؛ از همه مهم‌ترینشان دانشمند بود که وقتی هجده‌ساله بودم، پایم به آن‌جا باز شد و نزدیک دو سال پیوسته همان‌جا نوشتم. اما واقعیت این است که با دانستنیها فعالیت حرفه‌ای را به عنوان «روزنامه‌نگار علم» آغاز کردم؛ پیش از آن، شاید درباره‌ی بخش‌هایی از علم که مورد علاقه‌ام بود، چیزکی می‌نوشتم، اما غرق دنیاهای دیگری بودم و به روزنامه‌نگاری کاری نداشتم. این حرفه از وقتی برای من دغدغه شد که به دانستنیها آمدم و فهمیدم خیلی کارها هست، غیر نوشتن که محتوای نشریه‌ای را شکل می‌دهد.

◽برای روزنامه‌نگار حرفه‌ای، دانستن حساب و کتاب اندازه‌ي متن شرط اول قدم است و نیز، شناخت لحن و بیان، کاربرد تصویر و داده‌نما و جزئیاتی مثل تقسیم محتوا در مقدمه، عنوان‌های میانی و متن‌های داخل قاب؛ اما شاید مهم‌ترین مهارت کار ما، تعاون و تعامل است. از قضا پای من در این فقره‌ی آخری، یعنی حسن سلوک با همکارانم، بیش از بقیه می‌لنگد. به‌خصوص وقتی که مسئولیت‌هایی به جز نوشتن پذیرفتم. آن زمان «ذوالفقار دانشی» دبیرتحریریه‌ي دانستنیها بود، ولی به علت سفری که در پیش داشت، ما را تنها گذاشت و پس از او، دبیری تحریریه‌ي دانستنیها به من و خانم زهرا صالحی واگذار شد. در آن دوران نه تنها در کار صفحه‌آرایی دخالت می‌کردم، بلکه نوشته‌های همه را پیش از صفحه‌بندی بازخوانی می‌کردم و کوچک‌ترین اشکال یا خطایی را با صدای بلند برای دیگران اعلام می‌کردم؛ بگذریم ‌که خیلی از آن اشکالات تنها به سلیقه‌ي آن روزهای من معیوب می‌نمود. بعد از مدتی برایم معلوم شد که مشغله‌ي پایان‌نامه با مشغولیت مرتب در دفتر مجله ناسازگار است؛ بنابراین از بار مسئولیت اجرایی کناره گرفتم، ولی همچنان به بازخوانی متن‌ها و محتوای علمی ادامه دادم. طی این مدت کوشیدم کمتر موجب ایذای دوستانم شوم و بیشتر شبیه ویراستار حرفه‌ای عمل کنم. در کم‌آزاری چندان موفق نبودم و نیز مرتکب چند خطای حرفه‌ای شدم. یکی از فجیع‌ترین این ارتکابات همین اواخر بود و چنان سخت که اگر خودم در کار کسی دیگر می‌دیدم، غوغایی می‌شد. قرار بود برای بخش زوم مطلبی مفصل بنویسم، ولی کارها ماند تا نیمه‌شبی پیش از موعد تحویل. من از ترس بدنامی به بدقولی، شبی بیدار ماندم و تا صبح مشغول نوشتن شدم درحالی‌که بی‌خوابی حواسم را کدر کرده بود. نمی‌دانم چطور شد که نام کوچک «استاد مرتضی مطهری» را «مصطفی» نوشتم. خوشبختانه عصر همان ‌روز، آقای فیضی‌خواه عزیز که چشم ما و مسئول بخش نظارت هستند، آبروی من را خریدند و اشتباه بنده را تصحیح کردند. خیلی ممنونم.

@Danestanihamag

⁣🔖چه گونه‌ای از موجودات، «دانستنیها» را آماده چاپ می‌کنند؟

◽روایت تولید یک شماره «دانستنیها»
◽معرفی طنازانه اعضای تحریریه و فنی «دانستنیها»

📌در شماره 200 «دانستنیها» بخوانید.
@Danestanihamag

نکته‌ای در معنای نام آرکیوپ‌تریکس
«بال ِ کهن» یا «پر ِ کهن»؟

در بسیاری متن‌های فارسی نام آرکیوپ‌تریکس* را «بال قدیمی» یا به لفظی ذوق‌مندانه‌تر، «کهن‌بال» معنی کرده‌اند. حتی در اغلب متن‌های انگلیسی هم معنی این نام را «بال نخستین*» نگاشته‌اند. اما این معنی دقیق نیست و اغلب نویسندگان فارسی‌زبان و انگلیسی‌زبان در آن به خطا رفته‌اند.
این نام در آغاز به سنگواره پر جداافتاده‌ای اطلاق شد که به سال هزار و هشتصد و شصت در نهشته‌های آهکی سولن‌هوفن پیدا شد و هرمان فون مایر* آن را گزارش و نام‌گذاری کرد. مسمای این نام، قدمت آن پر بود که هم‌اکنون در موزه تاریخ طبیعی برلین نگهداری می‌شود و در زمان توصیف، هنوز اثری از بال صاحبش پیدا نشده بود. چند ماه بعد نخستین سنگواره حاوی استخوان‌های آرکیوپ‌تریکس در همان نواحی به دست آمد؛ نمونه‌ای که اینک در موزه تاریخ طبیعی لندن نشسته و بعدها این نمونه را به جای آن پر جداافتاده، به عنوان «نمونه نوعی»* آرکیوپ‌تریکس درنظرگرفتند.
این نام از دو جزء یونانی /آرخایوس/* به معنی قدیمی و /پْ‌تروکْس/* شده ساخته شده است که این دومی در واژه‌نامه‌های یونانی در نُه معنی مختلف به کار رفته: پر، بال، باله، پرواز، پارو، زره، سلاح، لاله گوش و کتف. نگاهی به ریشه‌شناسی این واژه یونانی و مقایسه آن با واژگان هم‌معنی و احتمالا همریشه در زبان‌های مختلف هندواروپایی، نشان می‌دهد معنای «پر» و «بال» از باستان در این زبان‌ها ملتزم بوده‌اند؛ گویا ریشه فرضی هندواروپایی /پث/* هم به معنای پرواز بوده، هم پر و هم بال. هر دو واژه فارسی «پر» و «بال» (و مشتقات آن‌ها)، واژه ارمنی /تر/*، واژه اسلاوی /پرو/، واژه انگلیسی /فذر/*، واژه آلمانی /فدر/* و واژه لاتین /پنا/* همگی مشتق از همان ریشه هندواروپایی اند.
جزاینکه در اغلب این موارد، معنای اصلی «پر» است و «بال» معنای دوم یا استعاری است، حکایتی هست که نشان می‌دهد در یونانی نیز، واژه /پْ‌تر/ بیشتر ناظر به پر است تا بال. می‌گویند افلاطون در کشاکش جدل، انسان را /زئون دی‌پون/ (جانور دوپا) نامید. ناگهان مرغی به میان معرکه دوید و افلاطون گفته‌اش را دقیق‌تر کرد: /زئون دی‌پون اپْ‌ترون/* که یعنی «جانور دوپای بی‌پر».
از کجا می‌دانیم منظور افلاطون از /اپْ‌ترون/ بی‌بال نبوده؟ از ترجمه لاتین آن: /انیمال بی‌پس ایم‌پلومه/* و واژه لاتین /پلومه/* فقط یعنی پر.

* Archaeopteryx
* First wing, old wing
* Herman von Meyer
* Type specimen
* ἀρχαῖος
* πτέρυξ
* *peth₂
* թեր
* перо́
* Feather
* Feder
* Penna
* ζῷον δίπουν ἄπτερον
* Animal bipes implume
* Plume

https://www.instagram.com/p/BhOOdxHBwfp/

عیدانه محمدرضا دوست‌محمدی (کاریکاتوریست) و احسان عمادی (طنزنویس) به همکارانشان در دانستنیها. البته هر دوشان، به خصوص احسان برای من به طور ویژه مایه گذاشته‌اند. دست‌مریزاد!

https://www.instagram.com/p/BhOcvigBJgP/

🇮🇷: @darvishnameh

✅ ساعت ۲۱ امشب - ۱۸ فروردین - یک گفتگوی دوستانه، ساده، اما متفاوت را در شبکه آموزش تماشا کنید!

🔹 بازپخش: ساعت یک بامداد روز بعد

#موتور_جستجو
#سیاوش_صفاریان_پور
#عرفان_خسروی

موتور جستجو
نخستین گل و زایش زمین در فصل بهار

سیاوش صفاریان‌پور
محمد درویش
عرفان خسروی

#حفاظت_از_محیط_زیست
#تنوع_زیستی
#گیاهان
#گیاهخواران
#خرس_سیاه
#یوز_آسیایی
#کرگدن
#دایناسورها
#پروتوسراتوپس

تغییرات اقلیمی از دید دیرینه‌شناسی

اگر به موضوع تغییرات اقلیمی علاقه دارید، برنامه امشب موتور جستجو را از دست ندهید! شبکه آموزش، ساعت بیست و یک (تکرار ساعت یک بامداد).

هفته پیش فرصتی دست داد تا در برنامه موتور جستجو خدمت دوست عزیزم، دکتر آرش شریفی باشیم و درباره تغییرات اقلیمی از دید دیرینه‌شناسی صحبت کنیم. اول قرار بود تنها نیمی از زمان برنامه به موضوع بحث ما اختصاص داشته باشد، اما جذابیت موضوع به قدری زیاد بود که آقای صفاریان‌پور تصمیم گرفت صحبت ما ادامه پیدا کند و البته برای نخستین بار بود که می‌دیدم دوستان پشت صحنه نیز حسابی از نکاتی که میهمان برنامه مطرح می‌کند، لذت می‌برند. بنابراین امیدواریم که در برنامه‌های آینده نیز باز در خدمت آرش باشیم و به جنبه‌های بیشتری از دیرینه‌شناسی و دیرینه‌اقلیم‌شناسی بپردازیم.

آرش یکی از چهار یا پنج دیرینه‌اقلیم‌شناسانی است که در تمام جهان در زمینه تغییرات اقلیمی دوره زمین‌شناسی منتهی به دوره معاصر تخصص دارند و می‌توانند با کمک داده‌های دیرینه‌اقلیم به ما نشان دهند تغییرات اقلیمی معاصر محصول انسان است و طبیعی نیست.

اما شاید جذاب‌ترین فراز گفته‌های آرش به همخوانی ادوار تغییرات اقلیمی با تغییرات عمده سیاسی طی تاریخ چندهزارساله خاورمیانه و بخش‌های دیگر جهان می‌پرداخت. نموداری که در تصویر می‌بینید برگرفته از پژوهش او در همین زمینه است که در برنامه درباره آن صحبت کردیم. به‌علاوه، خلاصه‌ای از این پژوهش و البته نسخه‌ای مفصل‌تر‌ از همین نمودار در قالب پرونده‌ای در دانستنیها نیز منتشر شده است.

دانستنیها، شماره ۱۷۱، ۲۵ دی ماه ۹۵، صص ۵۲-۵۵

https://www.instagram.com/p/BhmKRYwhVhe/

پرونده‌ای مفصل درباره گرمایش جهانی و عواقب باورنکردنی آن
دانستنیها، ۱۷۱، ۲۵ دی ۹۵، صص ۳۶-۶۳

با مطالبی از محمدرضا (پژمان) نوروزی، آرش شریفی و پوریا ناظمی
t.me/paleogram

موتور جستجو
تغییرات اقلیمی و دیرینه‌اقلیم‌شناسی

سیاوش صفاریان‌پور
آرش شریفی
عرفان خسروی

#تغییرات_اقلیمی
#دیرینه_اقلیم
#پلئیستوسن
#اقلیم_شناسی

⁣⁣⁣⁣✅ شماره 202 مجله «دانستنیها» منتشر شد.

📌همه چیز درباره خرس‌های قهوه‌ای ایرانی
📌افسانه‌های تایتانیک
📌گفت‌وگو با طاها یاسری، فیزیکدان مطرح ایرانی

🎨 طرح:‌ مرتضی آذرخيل
#جلد
@Danestanihamag

به همه علاقه‌مندان مسائل زیست‌محیطی، طبیعت و دیرینه‌شناسی توصیه می‌کنم سخنرانی دکتر شریفی را از دست ندهند!
دیرینه‌شناسی حاذق که از مستندترین شواهد علمی درباره دیرینه‌اقلیم و تغییرات اقلیمی سخن می‌گوید

از این شماره در دانستنیها، پرونده‌هایی از سیاوش یالپانیان خواهیم خواند درباره حیات وحش ایران و عکس‌هایی که تاکنون از طبیعت ایران ندیده‌اید!

https://news.1rj.ru/str/danestanihamag/3179

از مفاید روسی
روس‌ها در بسیاری از رشته‌های علمی پیش‌رو بوده‌اند و هنوز هم بارقه‌هایی در علوم روسیه می‌درخشد که قابل اعتناست.
نخستین دیرینه‌شناسانی که به ایران آمدند و در سازند استخوانی مراغه کاوش کردند، روس بودند. بعدها دیگران هم آمدند ولی ما بعد از صدوخرده‌ای سال، هنوز بسیاری از گزارش‌های آن‌ها را بررسی نکردیم، چون فکر کردیم فرانسه و بعد انگلیسی برای ما کفایت می‌کند؛ اما برای کاوش در تاریخ دیرینه‌شناسی ایران باید روسی بخوانیم.
در دوره نوجوانی، امکان دسترسی به کتابخانه مرکزی هشتم اکتشاف نفت (در کوچه یغما) داشتم و انگلیسی را همان‌جا یاد گرفتم. هر هفته نیچر و هر ماه ساینتیفیک آمریکن به کتابخانه می‌آمد و بسیاری مجلات علمی دیگر هم بود که بی‌دردسر و منت می‌شد امانت گرفت و خواند. بعد از مدتی، به فهرست مأخذ انتهای مقالات پژوهشی نگاه می‌کردم و اگر برخی را می‌شد در همان کتابخانه جست، سراغش می‌رفتم. جستجوی جالبی بود و نتایجش هم جالب بود. مثلا فهمیدم بسیاری از مجلات تخصصی از دهه بیست و سی و چهل میلادی، در آرشیو کتابخانه مرکزی هشتم پیدا می‌شوند، به جز یکی دو سال: هفتاد و نه و هشتاد و یک میلادی، یعنی سال‌هایی که انقلاب شد و آغاز جنگ بود. داغ شماره‌های آن سال‌ها تا مدت‌ها بر دلم مانده بود تا این اواخر که به همت برادران روس و چینی، ما ملت تحریم‌زده هم توانستیم هرآن‌چه مقالات علمی است از اینترنت فراچنگ آوریم. اما نکته اصلی که در آن سال‌های آرشیوگردی فهمیدم، مربوط بود به مجلات روسی حوزه دیرینه‌شناسی. مهم‌ترین مجله روسی درباره دیرینه‌شناسی، «پالئونتولوگیچسکیئی ژورنال»* نام داشت که یعنی «مجله دیرینه‌شناسی». تا توانستم در بحر آن غوطه‌خوردم و فهمیدم بسیاری از مقالاتی که دیرینه‌شناسان آمریکایی در دهه‌های هشتاد میلادی و نزدیک به پایان جنگ سرد در مجلات تخصصی خودشان نوشتند، برگرفته از ایده‌های تحلیلی و عمدتا ریاضیاتی در همین پالئونتولوگیچسکیئی ژورنال بود. اگر کسی کرم کتاب (و مقاله) باشد، بهتر است به غیر انگلیسی، زبان‌های بیشتری بیاموزد. همین حرف‌هایی که درباره روسی عرض شد، می‌شود با کمی تغییر در مثال، درباره آلمانی (به‌خصوص آلمانی)، اسپانیایی، فرانسه و چینی هم گفت.
نکته‌ای فنی هم در عنوان همین مقاله تألیف جناب سرگئی کورزانف نهفته: نام علمی تاکسونومیک (در اینجا کارنوسورها*) حتما با خط لاتین نوشته می‌شود، حتی در میانه متنی به خط کریلیک. ما در ایران رسم ناصوابی داریم که این نام‌ها را فارسی می‌کنیم. بیایید مثل روس‌ها به نگارش نام‌های علمی وفادار باشیم!

Палеонтологический журнал
Carnosauria

https://www.instagram.com/p/Bh05LQIBGtK/