دقیقه‌هایی از درس زیست‌شناسی تکاملی (دوره المپیاد زیست‌شناسی) درباره آناتومی آرکیوپ‌تریکس* که به بحثی پیرامون تلفظ نام این دایناسور منتهی شد
* Archaeopteryx
۳۰ دی ۱۳۹۱
فرزانگان یک تهران

آرکیوپ‌تریکس
با طعم تاریخ و جغرافی و فرهنگ

واژه‌ها مهم اند، بسیار مهم.
ریشه و معنی و تلفظ و تبار آن‌ها مهم است. مهم است بدانیم واژه‌ای بیگانه که در بافتار ِ انگلیسی‌زبان ِ درس ِ زیست‌شناسی ِ تکاملی می‌آموزیم، ریشه در زبان لاتین دارد یا یونانی. دانستن همین‌ها مثل چراغی، اندکی پیش راه را روشن‌تر می‌کند و کمینه، سبب می‌شود واژه‌ها به جای مشتی واج و واکه مبهم، روحی بیابند از جنس تاریخ و جغرافی و فرهنگ.
تاریخ و جغرافی و فرهنگ پیشینیان ماست که زیست‌شناسی امروز را ساخته؛ پس می‌ارزد اگر شاگردان دبیرستانی‌ام را وابدارم تلفظ هر واژه‌ای را درست بیاموزند و سعی کنند چیزکی از ریشه و معنا و تبار آن در سر داشته باشند؛ پس می‌ارزد اگر به آن‌ها تأکید کنم فرق میان واژه‌های یونانی و لاتین را بفهمند، آن هم در دوره‌ای که خیلی‌ها فرق میان انگلیسی و لاتین را هم نمی‌دانند؛ پس می‌ارزد اگر تلفظ واژه‌ای اشتباه شد، پنج دقیقه وقت ِ مبارک ِ درس ِ زیست‌شناسی ِ تکاملی را صرف آموزاندن درست تلفظی کنم که در پس آن تاریخ و جغرافی و فرهنگی نشسته.
به لطف همین تاریخ و جغرافی و فرهنگ است که حتی بعد از گذشتن خر شاگردانم از پل المپیاد، اغلب درگیر همین وسواس می‌مانند و هرگز املاء واژه‌های دشوار و نامأنوس زیست‌شناسی/آناتومی/پزشکی را اشتباه نمی‌کنند. خودش فایده کمی نیست!

واژه‌هایی از ریشه گوشت و خون
سفری به گوشه‌وکنار دنیای عجیب نام‌گذاری موجودات زنده
عرفان خسروی
دانستنیها ۱۸۹
۱۵ مهر ۱۳۹۶
صص ۴۲-۴۵
t.me/paleogram/542

در ستایش تلفظ‌های شاذ
برخی اصطلاحات علمی که بهتر است معمولی تلفظ نکنیم
عرفان خسروی
دانستنیها ۱۹۶
۲۳ دی ۱۳۹۶
ص ۱۱
t.me/paleogram/685

دایناسور ماهی‌گیر
ماجرای پرپیچ‌وخم سنگواره‌ای که سال‌ها پیش از مغولستان قاچاق شد ولی عاقبت به دست دیرینه‌شناسان رسید
عرفان خسروی
دانستنیها ۱۹۴
۲۵ آذر ۱۳۹۶
صص ۲۶-۲۷
t.me/paleogram/686

درک مفاهیم تکامل در زیست‌شناسی پیش از هر چیز، لذت بخش است، و برای من دلیل دیگری نیاز نیست تا به یادگیری و فهم بیشتر این مفاهیم بپردازم. اما تکامل فقط در محدوده‌ی کنجکاوی و لذت علمی باقی نمی‌ماند، بلکه فواید و استفاده‌های عملی فراوانی در زندگی انسان دارد. شاید خیلی از کسانی که از موضع انکار به این نظریه نگاه می‌کنند، از وجود این فواید و اهمیت کاربرد نظریه‌ی تکامل در حوزه‌های گوناگون تحقیقاتی اطلاعی نداشته باشند. از پزشکی تا کشاورزی و محیط زیست، دانشمندان بر مبنای اصول اولیه‌ی داروینی به طرح فرضیه و انجام آزمایشات می‌پردازند تا جواب پرسش‌های خود را بیابند.

در این ویدئو به اهمیت تکامل از همین دیدگاه، یعنی فواید عملی در زندگی انسان نگاهی خواهیم داشت.

با کانال دانش همگانی همراه باشید.

@daneshhamegani

آیا نظریه‌ی تکامل واقعا مهم است؟ (فواید عملی تکامل در زندگی انسان)

ترجمه: سپنتا نوروزیان

@daneshhamegani

نمونه برلین از آرکیوپ‌تریکس

The Berlin Specimen of Archaeopteryx lithographica (MB.Av.101)

https://www.instagram.com/p/Be8MLuJBcPS/

از گیتی تا کیهان
پنجشنبه دهم اسفند ۱۳۹۶
ری، مرکز نجوم آستان شاه‌عبدالعظیم

به دستور آقای دکتر اربابی، من هم با افتخار در این همایش درباره «چیستی و تاریخ مختصر حیات» صحبت خواهم کرد و در خدمت هم‌آیندگان گرامی خواهم بود.

https://www.instagram.com/p/BfY5tCjhkyF/

یهویی قرار شد
همین امروز
با خانم مصطفی‌زاده تماس بگیرید!

https://www.instagram.com/p/BfnmIjxhN1v/

موتور جستجو
کارگردان: سیاوش صفاریان‌پور
قسمت نخست این مجموعه علم‌وفناوریِ شبکه آموزش، به معرفی موضوعات اصلی برنامه می‌پردازد. من هم اندکی درباره سنگواره جینگو و نومولیت‌ها و تغییرات تکاملی توضیح دادم.

به سی‌و‌چهارمین «همایش علوم و فنون دبیرستان علامه‌حلی‌تهران» دعوت شده‌اید
زمان ۱۶ تا ۱۸ اسفند ۱۳۹۶
ساعت ۹ الی ۱۷

در این همایش بنده نیز گزارشی از «اکتشاف دایناسورها در ایران» ارائه خواهم کرد. ساعت سخنرانی من:
چهارشنبه ۱۶ اسفند، ساعت ۱۴:۳۰ بعدازظهر:

نخستین بقایای دایناسورها در ایران، ردپاهایی بودند که اوایل دهه پنجاه خورشیدی از نزدیکی کرمان گزارش شدند، اما تا اوایل دهه هشتاد خورشیدی، هیچ آثاری از دندان یا استخوان‌های دایناسورها در ایران پیدا نشد. نخستین قطعات استخوان و دندان دایناسورها طی پی‌جویی‌هایی در سال ۸۱ کشف شدند. این پی‌جویی‌ها در سال‌های بعد نیز همچنان ادامه داشته است. همه نمونه‌های گزارش‌شده تا امروز از رسوبات ژوراسیک بوده‌اند. تحلیل یافته‌های مختلف از دایناسورهای ایران در کنار یافته‌های چینه‌شناسی و سنگواره‌های گیاهی ژوراسیک ایران نشان‌دهنده شواهدی از کوتولگی ناشی از جزیره‌نشینی در دایناسورهای ژوراسیک ایران است.
https://www.instagram.com/p/Bf2nyQAhVRF/

@helliseminar
@helli_seminar
@hellischool

⁣⁣⁣⁣⁣✅ ویژه‌نامه نوروزی و شماره 200 مجله «دانستنیها» منتشر شد.

📌ضمیمه نوروزی «ندانستنیها»
📌تقویم مناسبت‌های علمی سال 1397
📌پرونده ویژه 200

🎨 طرح:‌ مرتضی آذرخيل
#جلد
@Danestanihamag

⁣⁣⁣⁣⁣✅ ویژه‌نامه نوروزی و شماره 200 مجله «دانستنیها» منتشر شد.
➕ضمیمه نوروزی «ندانستنیها»
➕تقویم مناسبت‌های علمی سال 1397

🎬 طراحی تیزر: حسین فروتن
@Danestanihamag

⁠⁣⁣⁣#دانستنيها200
🔖يادداشت‌های ويژه‌نامه نوروزی و شماره 200 «دانستنیها» را بخوانید.

📌خیاط در کوزه
عرفان خسروی|دبیر علمی «دانستنیها»

◽حساب سال‌ها از دستم در رفته؛ فقط همین در خاطرم مانده که بالاخره به شماره‌ي دویست رسیدیم. اگر ضرب و تقسیم را غلط نکرده باشم، به قرار هشت سال شیرین در دانستنیها سپری شد. قبل از دانستنیها، هشت سال دیگر هم جسته و گریخته در جاهای دیگر بودم؛ از همه مهم‌ترینشان دانشمند بود که وقتی هجده‌ساله بودم، پایم به آن‌جا باز شد و نزدیک دو سال پیوسته همان‌جا نوشتم. اما واقعیت این است که با دانستنیها فعالیت حرفه‌ای را به عنوان «روزنامه‌نگار علم» آغاز کردم؛ پیش از آن، شاید درباره‌ی بخش‌هایی از علم که مورد علاقه‌ام بود، چیزکی می‌نوشتم، اما غرق دنیاهای دیگری بودم و به روزنامه‌نگاری کاری نداشتم. این حرفه از وقتی برای من دغدغه شد که به دانستنیها آمدم و فهمیدم خیلی کارها هست، غیر نوشتن که محتوای نشریه‌ای را شکل می‌دهد.

◽برای روزنامه‌نگار حرفه‌ای، دانستن حساب و کتاب اندازه‌ي متن شرط اول قدم است و نیز، شناخت لحن و بیان، کاربرد تصویر و داده‌نما و جزئیاتی مثل تقسیم محتوا در مقدمه، عنوان‌های میانی و متن‌های داخل قاب؛ اما شاید مهم‌ترین مهارت کار ما، تعاون و تعامل است. از قضا پای من در این فقره‌ی آخری، یعنی حسن سلوک با همکارانم، بیش از بقیه می‌لنگد. به‌خصوص وقتی که مسئولیت‌هایی به جز نوشتن پذیرفتم. آن زمان «ذوالفقار دانشی» دبیرتحریریه‌ي دانستنیها بود، ولی به علت سفری که در پیش داشت، ما را تنها گذاشت و پس از او، دبیری تحریریه‌ي دانستنیها به من و خانم زهرا صالحی واگذار شد. در آن دوران نه تنها در کار صفحه‌آرایی دخالت می‌کردم، بلکه نوشته‌های همه را پیش از صفحه‌بندی بازخوانی می‌کردم و کوچک‌ترین اشکال یا خطایی را با صدای بلند برای دیگران اعلام می‌کردم؛ بگذریم ‌که خیلی از آن اشکالات تنها به سلیقه‌ي آن روزهای من معیوب می‌نمود. بعد از مدتی برایم معلوم شد که مشغله‌ي پایان‌نامه با مشغولیت مرتب در دفتر مجله ناسازگار است؛ بنابراین از بار مسئولیت اجرایی کناره گرفتم، ولی همچنان به بازخوانی متن‌ها و محتوای علمی ادامه دادم. طی این مدت کوشیدم کمتر موجب ایذای دوستانم شوم و بیشتر شبیه ویراستار حرفه‌ای عمل کنم. در کم‌آزاری چندان موفق نبودم و نیز مرتکب چند خطای حرفه‌ای شدم. یکی از فجیع‌ترین این ارتکابات همین اواخر بود و چنان سخت که اگر خودم در کار کسی دیگر می‌دیدم، غوغایی می‌شد. قرار بود برای بخش زوم مطلبی مفصل بنویسم، ولی کارها ماند تا نیمه‌شبی پیش از موعد تحویل. من از ترس بدنامی به بدقولی، شبی بیدار ماندم و تا صبح مشغول نوشتن شدم درحالی‌که بی‌خوابی حواسم را کدر کرده بود. نمی‌دانم چطور شد که نام کوچک «استاد مرتضی مطهری» را «مصطفی» نوشتم. خوشبختانه عصر همان ‌روز، آقای فیضی‌خواه عزیز که چشم ما و مسئول بخش نظارت هستند، آبروی من را خریدند و اشتباه بنده را تصحیح کردند. خیلی ممنونم.

@Danestanihamag

⁣🔖چه گونه‌ای از موجودات، «دانستنیها» را آماده چاپ می‌کنند؟

◽روایت تولید یک شماره «دانستنیها»
◽معرفی طنازانه اعضای تحریریه و فنی «دانستنیها»

📌در شماره 200 «دانستنیها» بخوانید.
@Danestanihamag

نکته‌ای در معنای نام آرکیوپ‌تریکس
«بال ِ کهن» یا «پر ِ کهن»؟

در بسیاری متن‌های فارسی نام آرکیوپ‌تریکس* را «بال قدیمی» یا به لفظی ذوق‌مندانه‌تر، «کهن‌بال» معنی کرده‌اند. حتی در اغلب متن‌های انگلیسی هم معنی این نام را «بال نخستین*» نگاشته‌اند. اما این معنی دقیق نیست و اغلب نویسندگان فارسی‌زبان و انگلیسی‌زبان در آن به خطا رفته‌اند.
این نام در آغاز به سنگواره پر جداافتاده‌ای اطلاق شد که به سال هزار و هشتصد و شصت در نهشته‌های آهکی سولن‌هوفن پیدا شد و هرمان فون مایر* آن را گزارش و نام‌گذاری کرد. مسمای این نام، قدمت آن پر بود که هم‌اکنون در موزه تاریخ طبیعی برلین نگهداری می‌شود و در زمان توصیف، هنوز اثری از بال صاحبش پیدا نشده بود. چند ماه بعد نخستین سنگواره حاوی استخوان‌های آرکیوپ‌تریکس در همان نواحی به دست آمد؛ نمونه‌ای که اینک در موزه تاریخ طبیعی لندن نشسته و بعدها این نمونه را به جای آن پر جداافتاده، به عنوان «نمونه نوعی»* آرکیوپ‌تریکس درنظرگرفتند.
این نام از دو جزء یونانی /آرخایوس/* به معنی قدیمی و /پْ‌تروکْس/* شده ساخته شده است که این دومی در واژه‌نامه‌های یونانی در نُه معنی مختلف به کار رفته: پر، بال، باله، پرواز، پارو، زره، سلاح، لاله گوش و کتف. نگاهی به ریشه‌شناسی این واژه یونانی و مقایسه آن با واژگان هم‌معنی و احتمالا همریشه در زبان‌های مختلف هندواروپایی، نشان می‌دهد معنای «پر» و «بال» از باستان در این زبان‌ها ملتزم بوده‌اند؛ گویا ریشه فرضی هندواروپایی /پث/* هم به معنای پرواز بوده، هم پر و هم بال. هر دو واژه فارسی «پر» و «بال» (و مشتقات آن‌ها)، واژه ارمنی /تر/*، واژه اسلاوی /پرو/، واژه انگلیسی /فذر/*، واژه آلمانی /فدر/* و واژه لاتین /پنا/* همگی مشتق از همان ریشه هندواروپایی اند.
جزاینکه در اغلب این موارد، معنای اصلی «پر» است و «بال» معنای دوم یا استعاری است، حکایتی هست که نشان می‌دهد در یونانی نیز، واژه /پْ‌تر/ بیشتر ناظر به پر است تا بال. می‌گویند افلاطون در کشاکش جدل، انسان را /زئون دی‌پون/ (جانور دوپا) نامید. ناگهان مرغی به میان معرکه دوید و افلاطون گفته‌اش را دقیق‌تر کرد: /زئون دی‌پون اپْ‌ترون/* که یعنی «جانور دوپای بی‌پر».
از کجا می‌دانیم منظور افلاطون از /اپْ‌ترون/ بی‌بال نبوده؟ از ترجمه لاتین آن: /انیمال بی‌پس ایم‌پلومه/* و واژه لاتین /پلومه/* فقط یعنی پر.

* Archaeopteryx
* First wing, old wing
* Herman von Meyer
* Type specimen
* ἀρχαῖος
* πτέρυξ
* *peth₂
* թեր
* перо́
* Feather
* Feder
* Penna
* ζῷον δίπουν ἄπτερον
* Animal bipes implume
* Plume

https://www.instagram.com/p/BhOOdxHBwfp/

عیدانه محمدرضا دوست‌محمدی (کاریکاتوریست) و احسان عمادی (طنزنویس) به همکارانشان در دانستنیها. البته هر دوشان، به خصوص احسان برای من به طور ویژه مایه گذاشته‌اند. دست‌مریزاد!

https://www.instagram.com/p/BhOcvigBJgP/

🇮🇷: @darvishnameh

✅ ساعت ۲۱ امشب - ۱۸ فروردین - یک گفتگوی دوستانه، ساده، اما متفاوت را در شبکه آموزش تماشا کنید!

🔹 بازپخش: ساعت یک بامداد روز بعد

#موتور_جستجو
#سیاوش_صفاریان_پور
#عرفان_خسروی

موتور جستجو
نخستین گل و زایش زمین در فصل بهار

سیاوش صفاریان‌پور
محمد درویش
عرفان خسروی

#حفاظت_از_محیط_زیست
#تنوع_زیستی
#گیاهان
#گیاهخواران
#خرس_سیاه
#یوز_آسیایی
#کرگدن
#دایناسورها
#پروتوسراتوپس