مستند کوتاهی از سیاوش صفاریان‌پور درباره دیرینه‌شناسی
#چرخ
تدوین: منصور نیکخواه
با حضور مجید میرزایی عطاآبادی و عرفان خسروی
نسخه IGTV
https://www.instagram.com/tv/BkR7tiVhCNE/

کوکو مرد

یاد این عموزاده مهربان و سخنگوی انسان‌ها جاوید!

https://www.instagram.com/p/BkUQxMHn990/

کاشفان فروتن لبخند

کوکو که همیشه رابین ویلیامز را دوست داشت، وقتی او را می‌بیند، از رابین می‌خواهد او را قلقلک دهد، خودش هم رابین را قلقلک می‌دهد و هر دو از ته دل می‌خندند.

زیبایی‌شناسی ماقبل_پلاستیک

پیش از آنکه دنیای ما به تسخیر #پلاستیک درآید، زیباترین مصنوعات بشر، دست‌ساز بودند و جلای فلزی، سنگی، چوبی یا چرمی داشتند. حالا مدت‌هاست که آن دنیا به خاطره‌ها پیوسته و پلاستیک از در و دیوار ما بالا می‌رود.

نهایت اصالت امروزی یا در زیورآلات سنگی و طلایی باقی مانده که اغلب بدل است، یا در #کیچ‌های چوب‌نما و نماهای طرح رومی معمارنمایی‌های بی‌هویتی که سرتاپا بدل‌اندوده‌اند و دروغ‌آجین. زندگی حالا مشحون از پلاستیک است.

در چنین دنیای زشتی، آخرین تکه‌های کوچک زیبایی را شاید بتوان در طبیعت یافت. خارهای بیابان برای دیده بامعرفت، هزاربار زیباتر است از چمن‌های سرسبز اما آب‌دزد شهری که تشنه است.

بیایید بامعرفت باشیم! اگر دنیایی #بی_پلاستیک می‌خواهیم، لازم است شستشو را از چشم‌هایمان آغاز کنیم تا ببینیم و بدانیم #پلاستیک_زشت_است!

من #خار_بیابان را دوست دارم و سنگ و سنگواره را. باید از علم و هنر و طبیعت یاری بگیریم، مگر جنبشی نورمانتیک همه‌گیر شود و به #زیبایی_شناسی_طبیعی رجعت کنیم!

زیبایی‌شناسی طبیعی نه طلایی است، نه پلاستیکی. بیابان طبیعی در این معیار زیباتر است از فضای سبز تصنعی. سنگ و صخار وحشی زیباتر است از روکارهای جلادیده‌ای که از کوه‌ها دزدیده‌اند. چینه‌های کاه‌گلی دهات زیباتر است از معماری بی‌هویت شهری که ساختمان‌های بی‌شال و کلاه قی می‌کند. تنوع و ناجوری زیباتر است از یک‌دستی و یک‌رنگی قیچی‌خورده. اگر هم در زیبایی‌شناسی طبیعی تراشی هست، نه بدلی ریخته در قالبی پیش‌ساخته که ظرافت دست صنعت‌گری است، هر بار به آفرینش تراشی یکتا. بیابان‌های برشته، کوه‌های خشک، رودهای وحشی فصلی، حشرات گزنده و البته سنگواره‌ها نماد بر حق این‌چنین زیبایی‌شناختی هستند.

این چهار #آمونیت هماتیتی‌شده از دو سرده #Phylloceras و #Beudanticeras اند که با هنر ِ دستان و بینش ِ ذهن ِ درخشان ِ یابنده‌شان، حسین آقای کوهکن این چنین زیبنده و دلفریب شده‌اند. بامعرفت باشیم!

https://www.instagram.com/p/BknmFXcBfdi/

گوسان سنگ‌ها

سنگواره‌ها از دیرباز مورد توجه نیاکان ما بودند و به خواص جادویی یا درمانی آن‌ها باور داشتند.
سیاهه خواصی که در فرهنگ‌ها و اقوام مختلف برای سنگواره‌هایی مثل آمونیت‌ها قائل‌ بوده‌اند، کتابی مفصل خواهد شد، اصلا همین که پلینی کبیر نام این سنگواره‌های مارپیچی را از نام آمون/عمون برگرفت، شاهد دیگری بر این ماجراست. عمون در اصل خدایی مصری با شاخ‌های بلند و قائم و کلاه‌مانند بود، اما نزد یونانیان، همتای زئوس بود و از ترکیب صفات هر دو، خدایی فره‌مند آفریده شد به نام زئوس-آمون که معابدی در تبس و اسپارت داشت و در مگالوپولیس کاملا به شکل خدایی میش‌سار درآمد. نام آمونیت وامدار همین نسخه یونانی‌شده از خدای مصری است که اسکندر خود را فرزند او می‌دانست. طلسم اسکندر نیز سنگواره آمونیتی بود که به یاد پدر مقدسش در فتوحات همراه داشت.
در فارس، سنگ سفره که آن را برای برکت در سفره‌ها می‌گذارند، چیزی نیست جز سنگواره نوعی صدف دوکفه‌ای به نام پکتن. افسانه‌ای در برخی مناطق زاگرس رایج است که کاروانی با بار گندم و جو، بارگاه مقدسی را ریشخند می‌کنند و به پادافره، سنگ می‌شوند. شاهد هم بار غلات سنگ‌شده ایشان است که در میان صخره‌ها پاشیده و چهره کوه‌ها را گندم‌اندوده کرده. این سنگ‌های گندم‌گون‌ در اصل سنگواره‌های نومولیت اند؛ نوعی صدف تک‌یاخته که بی‌ذره‌بین به چشم می‌آید و اغلب به اندازه دانه جو یا بزرگ‌تر است.
امروز نه افسانه اسکندر آمون‌زاد خریداری دارد، نه کاروان غله‌ای که سنگ شد، اما سنگواره‌ها همچنان برای ما اعجاب‌آور و شگفت‌انگیز اند. احساسات جادوپرست ما همچنان به قوت باقی است و تنها به جای افسانه‌سرایی‌های ساده‌دلانه پیشینیان، افسانه‌های روزآمدی ساخته‌ایم، هزاربار پیچیده‌تر از داستان خدایان باستان.
کار یکی چون من، زدودن آن افسانه‌های سابق و سرایش قصه‌های تازه است؛ قصه‌هایی که به‌قدر کافی پیچیدگی دارند تا به حقیقت پهلو زنند. من گوسان ِ اوسانه‌های ِ سنگی ام.

عکس: موزه علوم و فناوری ایران، تابستان ۱۳۹۶، برای پدر و پسری که به شگفتی در طلسم سنگ‌ها می‌نگرند، قصه می‌گویم.

https://www.instagram.com/p/BkriSDCB82M/

فرق آهو با گوزن چیست؟
سیاوش یالپانیان

چند جانور شاخدار در ایران داریم
که البته اگر آدم‌هایی را که از اتفاقات پیش‌آمده در مقطع حساس کنونی شاخ دراورده‌اند فاکتور بگیریم، جمعا می‌شوند هشت گونه.
و این وسط، حال #گوزن و #آهو کمی قاراشمیش است.
مردمان این ملک گویی به هر جانوری که شاخ دارد یا بز می‌گویند یا گوزن، و هر چهارپای سر به زیرِ ریمل مالیده‌یِ چشم شهلایی را آهو...
نکن برادر من!
دست بردار خانم محترم!
این دوتا با هم فرق دارند...
شاخ گوزن، مثل درخت شاخه شاخه است،
پاییز می‌افتد
بله!
می‌افتد، عین ناخن که سیاه شده باشد،
خب شما جای گوزن 😆
دوست داری یک زمستان سرد و بی علف، یک چیزی اندازه‌ی چلچراغ بالای کله‌ات باشد؟
تازه توپُر هم هست.
شاخ آهو ولی، راست، بدون انشعاب رفته بالا
به جایش گره زیاد دارد، عین زندگی خودمان
اصلا هم نمی‌افتد
همانجور سرتق
تا آخر زندگی بالای سرش هست
تو خالی هم هست، اما سفت و سخت.
بچه‌های #زنجان و #خراسان و #کرمان و #یزد و #خوزستان_آب_ندارد آهو می‌بینند
بچه‌های #مازندران و #گیلان، گوزن، یا همان مرال.
گوزن با سرویده (Cervidae) اینا، هم‌خانواده‌ست
آهو با گاو (Bovidae) اینا.
طفلک آهو...
#حیات_وحش
#جانوران_ایران
#پستانداران_ایران
#پستانداران
#جانورشناسی
#جانوران_شگفت_انگیز

https://www.instagram.com/p/Bkrg_AvFBHh/

پرونده المپیاد زیست‌شناسی
شرق، ۱۴ تیر ۹۷
مصاحبه با دکتر محمد کرام‌الدینی
و یادداشت‌هایی دیگر از دکتر عباس عباسی، پیام گنجگلی، مه‌گل مشکاتی، عبدالرضا راعی، حمیدرضا نوحی و عرفان خسروی
t.me/paleogram/771

آسیب‌شناسی المپیاد زیست‌شناسی
چه کنیم که المپیادمان به‌ز کنکورمان باشد؟
عرفان خسروی
شرق، ۱۴ تیر ۹۷

https://www.instagram.com/p/Bk2AS94BA85/

در حاشیه مصاحبه با دکتر محمد کرام‌الدینی
و همراه با یادداشت‌هایی دیگر از دکتر عباس عباسی، پیام گنجگلی، مه‌گل مشکاتی، عبدالرضا راعی و حمیدرضا نوحی

http://www.sharghdaily.ir/fa/Main/Detail/190762

t.me/paleogram/770

⁠⁣⁣🔖یادداشت ⁣عرفان خسروی به مناسبت بیست‌وپنجمین سالگرد اکران پارک ژوراسیک را بخوانید.

📌چرا پارک ژوراسیک مهم است؟
عرفان خسروی، دبير علمی «دانستنیها»

◽ اواخر بهار سال ۱۹۹۳ (۱۳۷۲) فیلم پارک ژوراسیک اکران شد؛ فیلمی که بیشتر دوستداران دانش دیرینه‌شناسی آن را تأثیرگذارترین اتفاق زندگی خود می‌دانند. پارک ژوراسیک براساس رمانی با همین نام ساخته شد و پرمایه‌ترین پی‌رنگ‌های رمان و فیلم پارک ژوراسیک، این بود که ظاهر و رفتار دایناسورها بسیار به پرندگان شبیه است. برای نمونه یکی از به‌یادماندنی‌ترین صحنه‌های این فیلم، نمایشی از گله‌ی دایناسورهای شترمرغی است که با حرکاتی شبیه پرندگان امروزی، مشغول دویدن و گریز از دست خطری هستند که آن‌ها را تعقیب می‌کند. چند لحظه بعد این خطر از راه می‌رسد: تیرانوسورِس گرسنه‌ای که ناگهان از میان کمین بیرون می‌آید و یکی از اورنیتومایموسورها را به نیش می‌کشد.

◽ اورنیتومایموسورها (Ornithomimosauria) گروهی از دایناسورهای همه‌چیزخوار بودند که از نسل دایناسورهای شکارچی (Theropoda) تکامل یافتند، اما سرهای کوچک و منقار بی‌دندان، گردن دراز، شکم‌های بزرگ حاوی سنگدان و دانه‌های گیاهی و پاهای کشیده‌شان نشان می‌دهد مثل شترمرغ‌های امروزی از الیاف و دانه‌های گیاهی و حیوانات کوچک تغذیه می‌کردند. اورنیتومایموسور خاصی که در پارک ژوراسیک نمایش داده می‌شود، گالی‌مایموس (Gallimimus) نام دارد. کشف سنگواره‌های پرداری از این دایناسورها نشان داده جوجه‌های نابالغ آن‌ها بدنی پوشیده از کرک‌پر و پوش‌پر داشتند، ولی در افراد بالغ، شاه‌پرهای پرنده‌مانندی روی دست‌ها رشد می‌کرده که احتمالا صفت ثانویه‌ی جنسی برای جفت‌یابی بوده است. بیشتر این اطلاعات درباره‌ی رفتار و ویژگی‌های اورنیتومایموسورها، بعد از سال ۱۹۹۸ (۱۳۷۷) به دست آمده، ولی مایکل کرایتون، نویسنده‌ی رمان پارک ژوراسیک، با تیزبینی خاص خود، سراغ انقلابی‌ترین روایت از رفتار و ظاهر دایناسورها رفت. روایتی که آن زمان، به‌خصوص در کتابی مثل Dinosaur Heresies دیده می‌شد. این کتاب را که پر از بازبینی‌های جسورانه نسبت به فرضیات سنتی درباره‌ي دایناسورها و رفتار آن‌ها بود، باب باکر (Robert T. Bakker)، دیرینه‌شناس مشهور آمریکایی در سال ۱۹۸۶ (۱۳۶۵) منتشر کرد و چند سال بعد، بازتاب آن در پارک ژوراسیک کرایتون پیدا شد. طی سال‌های بعد، شواهد بیشتر و بیشتری در حمایت از نظریات باکر و افکار اولیه‌ی پشت پارک ژوراسیک به دست آمد.

◽ همین رویکرد به صورت جدی‌تر و جذاب‌تری در رمان دنیای گمشده کرایتون نیز که ادامه‌ی پارک ژوراسیک بود، دنبال شد، هر چند بازتاب کمرنگی در اقتباس سینمایی این کتاب داشت. اعتبار علمی پارک ژوراسیک همین‌جا پایان می‌یابد، زیرا دنباله‌های بعدی این فیلم‌ها، نه تنها هیچ نسبتی با رویکرد علمی رمان پارک ژوراسیک نداشتند، بلکه رویکردی کاملا واپس‌گرا نسبت به اکتشافات علمی سال‌های اخیر دارند.

#یادداشت
@Danestanihamag

بازگشت نظریه‌های فراموش‌شده
پرنده‌ها از دایناسورها فرگشت یافته‌اند یا برعکس!؟
عرفان خسروی | منتشرشده در دانستنیها، مجلد ۱۵۸، ۲۶ تیر ۱۳۹۵، ص. ۲۷

آشتی سنگ و شیشه و گل

بالاخره گذاشتیمش توی قفسه بلورها. چه خوشگل هم شده! آن ساختار گل‌مانندی که وسط این سنگواره می‌بینید، اندام تولیدمثلی گل‌مانندی بوده، مخصوص راسته‌ای منقرض‌شده از گیاهان دانه‌دار سیکادمانند به نام بنتّی‌تال‌ها.

این گل‌ها هم البته نقش اندام تولیدمثلی را ایفا می‌کردند؛ یعنی همان کاری که گل و میوه در گیاهان گل‌دار و مخروط در گیاهان بازدانه امروز به عهده دارند. برگ‌ها و قامت بنتّی‌تال‌ها شبیه سیکادهای امروزی بود؛ یعنی همان گیاهانی که گلدان‌های خانگی آن‌ها به نام «سیکاس» شهرت‌گرفته؛ منتها بنتّی‌تال‌ها اغلب درختان نخل‌آسای بلندی بودند که برگ‌هایشان غذای دایناسورها می‌شد و گل‌هایشان غذای حشره‌هایی مثل پروانه‌ها. آن‌ها سیکادوئیدهای نخل‌مانند گل‌داری بودند که غنچه‌هایشان یکصد میلیون سال پیش از نخستین گل‌های حقیقی بر زمین شکوفا شد.

#فسیل #سنگواره #گل #سیکاس #سیکاد

#Fossil_plant #paleobotany
#bennettitales #bennettitales_flower
#cycadeoidea #strobilus #strobili
#Central_Alborz #Jurassic_fossil #jurassic_forest #Jurassic_park #Williamsonia

https://www.instagram.com/p/Bk91TPJBcnD/

علت گذارهای فرگشتی (تکاملی) بزرگ در تاریخ حیات چه بوده است؟ چه نوع گذارها و تحولاتی را بزرگ می‌نامیم؟

ترجمه: سپنتا نوروزیان

https://news.1rj.ru/str/daneshhamegani/210

در پی نخجیر رمیده

خوش‌ترین لحظه‌های عمر من اوقاتی بوده که در بیابان‌ها گذراندم؛ لحظه‌هایی که در صید نخجیری بودم؛ نه از آن نخجیرها که عامیان در پی آن‌اند؛ بلکه از آن نخجیرها که هزاران‌هزار سال پیش رمیده و اکنون از آن‌ها جز اثری بر جای نیست. این‌ها بهترین ساعات من بودند و شیرین‌ترین دقایق من در صحرا، لحظه یافتن همان اثرهایی است که بر جای مانده. اثرهای پایی که به سوی آسمان می‌روند.

هر کبوتر می‌پرد زی جانبی
این کبوتر جانب بی‌جانبی

منگر اندر نقش زشت و خوب خویش
بنگر اندر عشق و درمطلوب خویش

منگر آنکه تو حقیری یا ضعیف
بنگر اندر همت خود، ای شریف

این طلب، مفتاح مطلوبات توست
این سپاه و نصرت رایات توست

دوست دارد یار این آشفتگی
کوشش بیهوده به از خفتگی.

مولای بلخ

#fossil_frenziness #fossil #iran_fossils #fossil_trackway #fossil_footprint #mammal_trackway #mammal_footprint

https://www.instagram.com/p/BlA6mEqBhBP/

⁣⁣⁣✅ شماره 208 مجله «دانستنیها» منتشر شد.

◾️برجسته‌ترین چهره‌های ترویج علم در تلویزیون
◾️چرا «2001؛ ادیسه فضایی» تاثیرگذارترین فیلم علمی-تخیلی تاریخ است؟

🎨 طرح: مرتضی آذرخیل
#جلد
@Danestanihamag

دخترهای رنگی‌پنگی

این دختری است که پانزده‌شانزده سال پیش پایش را توی کفش من کرد و به فرزندی پذیرفتمش. از وقتی طفلی دبستانی بود و شب‌ها توی پوتین می‌خوابید، از لولوی همسایه می‌ترسید و می‌گفت از ترس لولو رنگش پریده. آن وقت ازش فراوان عکاسی و طراحی کردم. دبیرستان که رفت، هوایی شد و اغلب با فُسّاق سینه‌چاکش بود؛ من هم خون دل می‌خوردم. وقتی هم مادر شد و بچه‌هایش را توی جاکفشی به دنیا آورد، خیلی از دست شوهرش ماجد پارسی‌غُر و مادرشوهرش شهره آغداش‌میو می‌نالید. یک روز هم رفت و دیگر نیامد.

اسمش سپیده رئیس‌القطاط بود، گرچه آهیانه‌ای نارنجی داشت با خال‌های قهوه‌ای و دمی راه‌راه. معنی نام خانوادگی‌اش «سرور گربگان» بود و مسمایش همان کلاه سروری که بر سر داشت. قطاط جمع قطة است که از ریشه آشوری ܩܛܐ‎ گرفته شده و خود ܩܛܐ‎ نیز شاید برگرفته از κάττα یونانی یا cattus لاتین باشد. برخی هم عقیده دارند صورت‌های لاتین و یونانی این واژه، از ریشه‌ای سامی باشد، نه بالعکس.

امروز صحنه جالبی از گربه‌دختر دیگری در صفحه دکتر محمد کرام‌الدینی دیدم و یاد سپیده افتادم. گربه‌دختر دکتر کرام‌الدینی هم ماشاالله نوجوانی است رشیده و قریب‌البلوغ، ولیکن هنوز از پستان مادر شیر می‌خورد. روی آن صحنه موسیقی کوتاهی گذاشتم؛ اگر ورق بزنید، ببینید و بشنوید!

اما شاید بپرسید از کجا معلومم شد که این گوینده میومیو دختر است؟

گربه‌های سه‌رنگ یا اصطلاحا کالیکو اغلب ماده‌اند، یا به ندرت نرهای کلاین‌فلتر (XXY). ژن تعیین‌کننده رنگ موی گربه روی کروموزوم جنسی X است و دو آلل (نسخه) نارنجی و سیاه دارد.

طی تکوین فرد ماده در پستانداران جفت‌دار، یکی از دو کروموزوم X آن‌ها در نواحی مختلف پوست به صورت بختانه خاموش می‌شود، تا میزان فرآورده‌های پروتئینی کروموزوم X دوبرابر نشود.

نرها که فقط یک کروموزوم X دارند، طبعا واجد یکی از دو آلل نارنجی یا سیاه‌اند. رنگ سفید هم محصول عوامل بازدارنده‌ای است جز این دو آلل. پس نرها یا سیاهند، یا نارنجی، یا ترکیبی از سفید با هر یک از این دو رنگ. اما ماده‌ها می‌توانند ترکیبی از سه رنگ سفید و سیاه و نارنجی داشته باشند. نواحی سفید محصول همان عوامل بازدارنده از تجلی رنگ است، مناطق نارنجی محصول فعالیت کروموزوم حاوی آلل نارنجی و نواحی سیاه، حاصل تجلی آلل سیاه و خاموشی کروموزوم دیگر. آمیختگی و پراکندگی لکه‌های رنگی هم به زمان خاموش‌شدن بختانه کروموزوم X و نرخ مهاجرت یاخته‌های جنینی گربه بستگی دارد.

نخستین بار Murray Barr و E.G. Bertram در سال ۱۹۴۸ این سازوکار ژنتیک را بررسیدند.

https://www.instagram.com/p/BlH-XmsBtck/

⁠⁣🔖یادداشت ⁣عرفان خسروی در شماره 208 «دانستنیها» را بخوانید.

📌چطور درباره‌ی درستی یا نادرستی گفته‌های مروجان علم داوری کنیم؟
عرفان خسروی، دبير علمی «دانستنیها»

◽ مروجان علم با تخصص‌ها، توانایی‌ها و مهارت‌های مختلف مشغول کارند. برخی از آن‌ها متخصص‌هایی هستند که با مردم از علم سخن می‌گویند و برخی دیگر علاقه‌مندانی که گرچه تخصص علمی ندارند، اما به مردم کمک می‌کنند از داستان‌های علمی باخبر شوند. بین این دو، طیف گسترده ای از افراد قرار دارند؛ برای نمونه متخصص‌هایی که در زمینه‌های خارج از تخصص خود نیز مشغول ترویج علم هستند یا روزنامه‌نگارانی که در یک حوزه‌ی علمی نیز کمابیش تخصص پیدا می‌کنند و بر آن متمرکز می‌شوند. این تنوع فضای ترویج را بسیار جذاب و هیجان‌انگیز می‌کند، اما مشکل کوچکی هم به وجود می‌آورد: چطور کار مروجان علم را داوری کنیم؟

◽ فراموش نباید کرد که علم مسیری است برای نزدیک‌شدن به حقیقت، نه خود حقیقت؛ بنابراین بیشتر اوقات روایت‌های مختلفی از «حقایق علمی» در دست است و نمی‌توان با استناد به آنچه که مروج علم بیان می‌کند، کیفیت کار او را سنجید. دانشمندان البته راه‌های دیگری برای داوری کارهای همدیگر دارند. همه‌ی حرف‌های علمی دانشمندان در قالب مقالات و کتاب‌هایی منتشر می‌شود که دانشمندان دیگری آن‌ها را داوری می‌کنند. این‌طوری تضمینی وجود دارد که کسی نتواند با سوءاستفاده از عنوان پژوهشگر و دانشمند، حرف‌های نیازموده و نادقیق بزند. فرایند داوری تضمین می‌کند وقتی مقاله‌ای پژوهشی در دست داریم، اجماعی از دانشمندان دیگر قبلا مو را از ماست آن بیرون کشیده‌اند. اما در فضای ترویج علم چنین فرایندی معنی ندارد، زیرا رسانه‌های مروج علم، تقریبا فاقد فرایند داوری علمی هستند و از آن مهم‌تر این‌که مخاطب مروجان علم، خود مردم هستند که ممکن است به هر خبر یا تحلیلی به راحتی اعتماد کنند، درحالی‌که مخاطب مقاله‌های تخصصی دانشمندان، دانشمندان دیگری هستند که می‌توانند حتی پس از انتشار درباره‌ی این مقاله‌ها داوری علمی انجام دهند. به نظر می‌رسد مسئله‌ی ترویج علم و داوری مروجان علم کار دشواری باشد و معیار دقیقی برای این موضوع در دست ما نباشد. اما درحقیقت یک معیار وجود دارد.

◽ اغلب مروجان علم تنها به بازنشر اخبار و تحلیل‌هایی می‌پردازند که پیش‌تر از فرایند داوری‌های علمی گذشته‌اند و به صورت مقاله یا کتاب پژوهشی انتشار یافته‌اند. فرقی نمی‌کند کسی که چنین خبرهایی را منتشر می‌کند، خودش چه میزان تخصص داشته باشد. اما گروه دیگری از مروج‌های علم هستند که گاهی اخبار و تحلیل‌های داوری‌نشده را بازنشر می‌کنند. مرز میان ترویج علم دقیق و نادقیق همین‌جاست که قبلا به نمونه‌هایی از آن‌ها اشاره کرده‌ام (دانستنیها، شماره‌ی ۱۰۵). باقی به کیفیت ،دقت و سلیقه‌ی رسانه‌ای مروجان علم بازمی‌گردد که باز هم در شماره‌های پیش (دانستنیها، شماره ۲۰۴) به آن اشاره کرده‌ام.

#یادداشت
@Danestanihamag

لطف جناب عبدالرضا شهبازی به بنده در ترعه ارزنده دیرینه‌نگار
https://news.1rj.ru/str/dirinenegar/436

چندین سال قبل، هنگامی که تازه شروع کرده بودم به مطالعۀ مباحث دیرینه‌شناسی و نوآموزی بیش نبودم، که همچنان هم هستم، ذیل مطلبی از عرفان خسروی عزیز، دیرینه‌شناس معاصر، که درباره‌ی دایناسوربودنِ پرندگان در فیسبوک نوشته بود ابراز تردید کردم.
عرفان لطف کرد و پاسخ روشنگر و قانع‌کننده‌ای نوشت که، دستکم برای خودم، می‌تواند سرمشقی باشد برای مواجهۀ صحیح و مودبانه با فردی که نظری مخالف دارد.
از آنجایی که این پاسخ سرشار از نکات ظریف و سودمند است آن را اینجا بازنشر می‌کنم.
-- 
جناب شهبازی عزیز، پرسشی که مطرح کرده‌اید، یکی از کلیدی‌ترین پرسش‌های مرتبط با مبحث سیستماتیک است و راه‌های مختلفی برای پاسخ اقناعی به آن وجود دارد که هیچ‌کدام چندان کوتاه نیست.
نخستین مرحلۀ استدلال من در مقابل استدلال شما این است که «تمایز پرندگان از دایناسورها» امری است غیرعینی. یعنی نمی‌توان گفت "چون ظاهر پرنده‌ها «خیلی» با بقیۀ دایناسورها متفاوت است، بنابراین آن‌ها از دایناسورها متمایز شده‌اند." در مرحلۀ بعد سعی می‌کنم با تکیه بر اطلاعات عینی جایگاه پرنده‌ها را در میان دایناسورها نشان دهم.
شما فرموده‌اید که پرندگان طی این هشتاد میلیون سال فرصت متمایزشدن از دایناسورها را داشته‌اند. خب، اولین سؤالی که پیش می‌آید این است که دایناسورها چه ویژگی‌هایی داشته‌اند؟ ویژگی‌هایی که در میان همۀ دایناسورها مشترک است، همگی در نیای مشترک دایناسورها (که حدود ۲۴۰ میلیون سال پیش زندگی می‌کرده) پیدا شده‌اند و به نسل‌ها و گونه‌های بعدی به ارث رسیده‌اند. این ویژگی‌ها شامل صفاتی می‌شوند از قبیل وجود یک زائدۀ مثلثی روی استخوان بازو (محل اتصال ماهیچۀ‌ سینه‌ای)، وجود یک زائدۀ بالارونده جلوی استخوان درشت‌نی و روی استخوان آستراگالوس (یکی از استخوان‌های مچ پا که زیر درشت‌نی قرار دارد)، وجود یک حفره در محل مفصل ران و لگن (مفصل استابولوم )... .  
این ویژگی‌ها در همۀ دایناسورها دیده می‌شود. ویژگی‌های دیگری هم هستند که هر کدام از زیرگروه‌های دیگر را از یکدیگر متمایز می‌کنند. مثلاً در تبار تروپودها (دایناسورهای عمدتاً شکارچی) طول زائدۀ روی استخوان استراگالوس بلندتر می‌شود و به یک‌ششم طول ساق می‌رسد. در حقیقت این که موجودات زنده با گذشت زمان نسبت به هم متفاوت شوند، جزئی از سرشت زندگی است. همۀ موجودات زنده با هم فرق دارند و این که زیرگروه‌های یک گروه بزرگ، با هم تفاوت داشته باشند، هیچ منافاتی با وحدت آن‌ها در یک گروه بزرگ‌تر ندارد.
پرنده‌ها هم با داشتن چند ویژگی نسبت به بقیۀ دایناسورها تفاوت دارند: کاهش تعداد مهره‌های دمی به کمتر از ۲۶ مهره، تحلیل‌رفتن سد استخوانی پشت چشم (که از اتصال استخوان‌های جوگال و پست‌اوربیتال به وجود می‌آمد)، برگشتن انگشت اول پاها به سمت عقب، متصل‌شدن استخوان‌های کوراکوئید و کتف به یکدیگر...
این ویژگی‌های برای تمایز پرندگان از دایناسورهای دیگر مهم هستند، اما هرکدام از گروه‌های دیگر دایناسورها هم ویژگی‌هایی برای تمایز از بقیۀ گروه‌ها دارند. به علاوه، تمام ویژگی‌های مشترک دایناسورها در میان پرندگان هم دیده می‌شود. به این ترتیب، پرندگان تنها یک زیرگروه معمولی از دایناسورها هستند، و البته یک زیرگروه بازمانده تا امروز.
در حقیقت اگر در دورۀ کرتاسه در جنگل‌ها و بیابان‌ها قدیم می‌زدیم، به سختی می‌توانستیم فرق میان جانورانی که جزو پرندگان طبقه‌بندی می‌شوند و اعضای بقیۀ زیرگروه‌های دایناسورها را متوجه شویم. کشف سنگواره‌های متعدد از دایناسورهای مختلف (حتی دایناسورهای گیاه‌خوار) به روشنی نشان داده وجود پَر یکی از ویژگی‌هایی بوده که احتمالاً در نیای مشترک دایناسورها پیدا شده و همه آن‌ها، دست‌کم به صورت جزئی، پردار بوده‌اند. دایناسورهای گوشتخوار (از جمله تیرانوسورس) پرهایی با الگوی بسیار مشابه پرندگان داشته‌اند و احتمالا به جز گروهی که به نام پرندگان رده‌بندی می‌شوند، گروه‌های دیگری از این دایناسورهای پردار توانسته‌اند طی دورۀ کرتاسه توانایی پرواز کسب کنند. دست کم می‌دانیم پریدن با کمک بال‌هایی پردار میان شاخه‌های درختان پیش از نیای مشترک پرندگان تکامل یافته و دایناسورهایی دیگر نیز که خویشاوندان نزدیک پرندگان محسوب می‌شوند، قادر به این کار بوده‌اند.
اگر بخواهم یک مابه‌ازای امروزی برای شما مثال بزنم می‌توانم این‌طور بگویم: فرض کنید در فاجعه‌ای نسل همۀ پستانداران منقرض می‌شود و تنها خفاش‌ها باقی می‌مانند. ۱۰۰ میلیون سال بعد، زیست‌شناسانِ تازه (که ممکن است از نسل هشت‌پاهای امروزی باشند) سنگواره‌های پستانداران امروزی را کشف می‌کنند و البته خفاش‌های آینده را به طور زنده مشاهده خواهند کرد. احتمالاً در آن زمان هم چند سالی طول می‌کشد تا اطلاعات کافی درباره ظاهر واقعی پستانداران از دل سنگواره‌ها استخراج شود و پس از مدتی هشت‌پاهای دیرینه‌شناس متوجه می‌شوند خفاش‌ها جزو پستانداران بوده‌ و هستند.

پرونده نقد آراء #سید_حسین_نصر، صفحه‌های اندیشه و علم، #روزنامه_شرق، ۲۸ تیر ۱۳۹۷، صص. ۸-۹، با مطالبی از امیرمحمد گمینی، محمدرضا توکلی صابری، عطا کالیراد و عرفان خسروی

www.instagram.com/p/BlZjIrfhwQa/

✒️
دایناسورها و پرهای آن‌ها
زیست‌شناسی تکاملی چه پاسخی برای زنون الئایی و جرج میوارت - و حسین نصر - دارد؟
عرفان خسروی، شرق، ۲۸ تیر ۱۳۹۷

https://www.instagram.com/p/BlZjIrfhwQa/

از پرونده نقد آراء #سید_حسین_نصر، صفحه اندیشه و علم، #روزنامه_شرق، ۲۸ تیر ۱۳۹۷، صص. ۸-۹، با مطالبی از امیرمحمد گمینی، محمدرضا توکلی صابری، عطا کالیراد و عرفان خسروی

http://www.sharghdaily.ir/fa/main/detail/191692

راز و نیاز

از بس بزرگ و سنگین است، هیچ جابجا نمی‌شود. کنج دیوار، کنار گلدان خوش‌نشسته و ما را نگاه می‌کند. ما آدمیان نام این فرزند ۱۱۰میلیون‌ساله تت‍[‍یس/‍وس] (Τηθύς/Tethys) را آکانتوئوپل‍[‍ای‍/‍ی‍]‍تس (Ἄκανθοὁπλίτης/Acanthohoplites) نهاده‌ایم که یعنی «بیدق خارپوش»؛ گرچه خلاف نامش، حالا سپر انداخته، گوشه‌گرفته و با آیون (Αἰών/ÆON)، خدای پیر ادوار و اعصار راز و نیاز می‌کند.

خارپوش پیر ما خسته است؛ زود ملول می‌شود، از هرچه جز آن موسیقی که یادآور موج‌های هماغوشی مادرش تتیس باشد و پدرش اُ[ک‍/ق‍]‍یانوس (Ὠκεανός/Oceanus). ما هم آنگاه که خستگی امان از ما بریده‌باشد، چای را می‌بریم کنار حضرت خارپوش‌اش، جرعه‌ای می‌نوشیم و نفسی با استاد جهان‌دیده تاریخ همنشین می‌شویم که گفته‌اند «المؤمن مرآة أخيه».

خارپوش ما پیش از آنکه در قعر آب‌های مادرش بخسبد و جاودانه شود، بارها دور دنیای آن زمان را گشته و از دندان اژدهاکان دریایی گریخته که وقتی فراوان بودند. خارپوش ما آن‌قدر فرصت گریز از ابدیت یافت که خلاف خواهران و برادرانش، بزرگ‌جثه و پروار شود و عاقبت سرنوشتی یافت، جز خردشدن میان سنگدان معده اژدها. خارپوش ما این قصه‌ها را هزار بار گفته و باز نامکرر است. اگر ملول نباشد و عبوس ننشیند، قصه‌های فراوان دیگری هم دارد؛ قصه مردن خودش، قصه مردن نسل اژدها که دشمن او و خویشان او بود، قصه مردن نسل خویشاوندانش که هرگز از انقراض اژدها کام نگرفتند، قصه مردن مادرش تتیس، قصه برآمدن کوه‌هایی که همچون خنجری از ژرفنای احشاء مادرش تتیس بیرون زدند و یکی‌شان شد کوه‌های کپه‌داغ؛ سلسله‌جبالی که برآمدنش خارپوش ما را نیز از قعر دریا به کف خاک آورد و بالاترش برد، تا نزدیک قله‌ای بلندتر از وحشی‌ترین خیال‌های خارپوش.

خارپوش ما یکجا نشسته و با موسیقی‌های همچون خودش، به جا مانده از ادوار ماضیه، راز و نیاز می‌کند.

هدیه رفیق جونی‌ام، پوریا واعظ‌نیا

پ.ن. طی صحبتی که دیروز و امروز با حسین آقای کوهکن داشتم، متوجه شدم که در تشخیص این آمونیت به خطا رفته‌ام و در انتشار این فرسته نیز، شتاب بیجا به خرج دادم. به نظر صائب ایشان که تجربه و دانشی بسیار گسترده‌تر و عمیق‌تر از دانش بنده درباره آمونیت‌ها دارند، این پیر خُم‌نشین، آکانتوئوپلایتس نیست، بلکه یوپاکی‌دیسکوس (Eupachydiscus) است. حق گفته‌اند که المؤمن مرآة أخيه.

#Acanthohoplites, #Aptian to Early #Albian, #Sanganeh_Formation, #Kopet_Dagh #Turkmen_Khorasan_Mountain_Range  #Iran
#Ammonite #Fossil #fossil_frenziness
#فسیل #سنگواره #کپه_داغ #سازند_سنگانه #خراسان

https://www.instagram.com/p/BlcIxWdBH-y/