مارپیچ‌های غیرطلایی
چرا صدف نوتیلوس مارپیچ طلایی نیست؟

عرفان خسروی، شرق ۳۴۱۷، پنج‌شنبه، ۱۲ اردی‌بهشت ۱۳۹۸، صصـ۸-۹

مطلب این هفته من در ستون «انتخاب طبیعی» شرق به تفسیر زیستی این حقیقت می‌پردازد که پیچ صدف نوتیلوس و آمونیت و حلزون و کلم رومی، از مارپیچ طلایی پیروی نمی‌کند.
اتفاق را، در همین صفحه روزنامه، دوست گرامی، آقای سپنتا نوروزیان، ترجمه مستند کوتاه «ریاضیات در طبیعت» را از قول جان آدام، استاد ریاضیات دانشگاه Old Dominion، نقل کرده‌اند که درباره مصادیق تجلی ریاضیات در طبیعت صحبت می‌کند و از جمله به نسبت طلایی در مارپیچ نوتیلوس می‌پردازد. این دو مطلب ظاهرا متناقض هستند، اما حقیقت یکسانی در هر دو نهفته است و آن این‌که برای شناخت طبیعت، ریاضیات دقیق‌ترین رویکردها را دارد.

#کتاب_جمعه
قسمت دوم

🎧 عرفان خسروی
📕معرفی کتاب نخستین مردم جهان
◻️نوشته جرالد ایمز و روز وایلر (۱۹۵۸)
◻️ترجمه احمد بطحایی، انتشارات سخن، با همکاری مؤسسه فرانکلین، ۱۳۳۷

با ادای احترام خدمت استاد #منوچهر_انور

t.me/Razikmag/3780

🔴 سیاوش یالپانیان، کارشناس تنوع زیستی «رازیک» به سوال‌های شما پاسخ می‌دهد: همه چیز درباره یک شیر جنجالی!

◽️چند روزی‌ست که شیرهای سنگی باغ وحش ارم، تنها شیرهای ایرانی این باغ وحش نیستند، هیرمان یا کامران شیر نری است که از باغ وحش بریستول انگلستان به باغ‌ وحش ارم تهران منتقل شده است.

◽️شیر ایرانی ( Panthera leo persica) یکی از ده گربه‌سانی‌ست که در زیا (fauna، مجموعه گونه‌های جانوری یک منطقه) جانوران ایران قرار دارند، که از آنها ببر مازندران و شیر ایرانی سالهاست که از طبیعت ایران حذف شده‌اند. ببرهای مازندران به طور کامل منقرض شده - مگر اینکه طبق نظر برخی متخصصان، جمعیت ببر مازندران را بخشی از جمعیت ببر سیبری تلقی کنیم- و هیچ فرد زنده‌ای از آنها بر روی کره‌ی زمین وجود ندارد. بر خلاف شیرهای ایران که اگرچه دیگر در طبیعت ایران حضور ندارند، با اینحال جمعیت کوچکی از آنها در جنگل گیر هندوستان زندگی می‌کنند.

◽️شیر در فرهنگ ایران و البته بسیاری دیگر از کشورها، نماد ملی مهمی است، و از این جهت انتقال شیر به باغ وحش ارم، فقدان این سمبل را جبران می‌نماید. اما از جنبه‌های دیگر، یعنی مواردی چون احیا نسل شیرهای ایران، حفاظت از این گونه و مواردی از این دست چه‌طور؟ با هم چند سوال را مرور ‌کنیم:

⁉️ آیا واقعا شیر ایرانی منقرض شده است؟
✅پاسخ این پرسش منفی‌ست. شیر ایرانی در رده‌ی حفاظتی (EW) قرار دارد، یعنی منقرض شده در طبیعت. پس مفهوم احیای نسل که در رابطه با گونه‌های کاملا منقرض شده صادق بوده و بر پایه روش‌های ژنتیکی قرار دارد، درین رابطه منتفی‌ست.

⁉️ امکان‌ حضور شیر در طبیعت ایران وجود دارد؟
✅ متاسفانه باید گفت پاسخ به این سوال نیز منفی‌ست، در حال حاضر وضعیت بسیاری از گوشتخواران ایران که از لحاظ جثه و مساحت قلمرو در رتبه‌هایی پایین‌تری نسبت به شیر قرار دارند، مناسب نبوده، و بعید است طی سال‌های آینده هم بهبودی در وضعیت آنها ایجاد شود.

⁉️ آیا جمعیت موسوم به شیر ایرانی، واقعا زیرگونه‌ای مجزا بوده است؟
✅ پاسخ به این سوال و قضاوت درباره ماهیت مجزای شیر ایرانی هم پیچیدگی‌هایی دارد که حل آن به عهده رشته سیستماتیک جانوری است. برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند شیر ایرانی در کنار شیرهای شمال آفریقا، زیرگونه واحدی تشکیل می‌دهند. البته این موضوع هیچ از اهمیت شیر ایرانی کم نمی‌کند.

⁉️طی سال‌های گذشته چند پژوهش علمی در رابطه با ریخت‌شناسی شیر ایرانی انجا شده؟ چند مطالعه در رابطه با بازمعرفی شیر به منطقه‌ای در ایران ترتیب داده شده؟ کدامیک‌ از زیستگاه‌ها در رابطه با ظرفیت‌برد مورد بررسی قرار گرفته، تا زمینه حضور شیر را طی سال‌های آینده فراهم کند؟ و سوالات دیگری از این دست.
✅ آنچه به نظر می‌آید این است که این اتفاق تنها یک داد و ستد بین دو باغ وحش بوده و در قالب پروژه‌های باز معرفی جای نمی‌گیرد،‌ و البته چنین انتظاری نیز نمی‌باید داشت، چرا که اصولا باغ‌وحش‌ها متخصصینی دارند که دانش‌شان در زمینه نگهداری از جانوران در باغ‌وحش است و نه مطالعات میدانی در طبیعت‌بکر. و البته برای هر باغ‌وحش می‌توان برنامه‌های تبلیغاتی هیجان‌انگیزی ترتیب داد و به این ترتیب رونق آن را در زمانی که فیلم‌های ناگواری از شرایط نگهداری حیوانات در آنها دست به دست می‌شود و احساسات عمومی نسبت به مشکلات جانوران در باغ‌وحش‌ها جریحه‌دار شده است، تضمین کرد. آنچه ناگوار است این است که دیدن شیر در طبیعت ایران در شرایط فعلی تنها در حد یک رویایی شیرین باقی خواهد ماند.

▪️این پست را برای دوستانتان هم بفرستید تا درباره ماجرای این شیر جنجالی بیشتر بدانند!

📷 عکس: حمید املشی، ایسنا

#رازیک_طبیعت #سیاوش_یالپانیان #شیر_ایرانی

https://bit.ly/2IVsWZ7

#کتاب_جمعه
قسمت دوم

🎧 عرفان خسروی
📕معرفی کتاب نخستین مردم جهان
◻️نوشته جرالد ایمز و روز وایلر (۱۹۵۸)
◻️ترجمه احمد بطحایی، انتشارات سخن، با همکاری مؤسسه فرانکلین، ۱۳۳۷

نسخه #معکوس را از IGTV رازیک تماشا کنید!

با ادای احترام خدمت استاد #منوچهر_انور

https://www.instagram.com/tv/BxAezt3nBkF/

حیات چیست؟
آیا کتاب‌های درسی در تعریف حیات شکست‌خورده‌اند؟
عرفان خسروی، دانشمند ۶۶۵، اسفند ۱۳۹۷، صصـ۸۰-۸۱

جستجو برای زندگی را از کجا شروع کنیم؟
زیست‌شناسی با طعم ریاضی‌فیزیک در خدمت اخترزیست‌شناسی
عرفان خسروی
نجوم ۲۳۲، آبان ۱۳۹۲، صصـ۳۸-۴۳

🔴 عرفان خسروی از خبر جدیدی درباره تیرانوسور جدیدی که سال‌ها پیش کشف شده می‌گوید؛ سوسکی‌تیرانوس را بیشتر بشناسید.
https://bit.ly/2H2c7YU

◽️‏این هم خبری که چند روزه منتظرش بودیم.
تیرانوسور جدیدی که سال‌ها پیش کشف شده و با عنوان غیررسمی سیلوروسور ِ زونی شناخته می‌شد، بالاخره توصیف شد و سوسکی‌تیرانوس نام گرفت.
اهمیت آن از لحاظ درک جغرافیای دیرینه‌زیستی و تکامل خانواده تیرانوسوریدها در آمریکای شمالی بسیار زیاد است.
https://t.co/WRf1gcqF03‎

◽️‏سوسکی در زبان قبیله زونی به معنی کایوتی است.
سوسکی‌تیرانوس یعنی کایوتی زورگو
https://t.co/TI27m4wyn8‎

◽️‏این دایناسور خویشاوند نزدیک تیرانوسورهای غول‌آسای انتهای کرتاسه‌ست. خویشاوندان دورترشان میلیون‌ها سال قبل می‌زیستند، بنابراین حلقه واصل در تکامل تیرانوسورهاست.

◽️برخی از ویژگی‌های کالبدشناختی تیرانوسورهای غول‌آسای متأخر (مثل پرچ‌شدگی استخوان‌های کف‌پا) در سوسکی‌تیرانوس دیده می‌شود.

◽️به علاوه زیای ِ (fauna یا مجموعه تنوع جانوری) دایناسوری کشف شده در سازند «تپه مورنو» از عصر تورونیَن هم حد واصل زیای غرب آمریکای شمالی در کرتاسه پیشین و پسین است، هم مشابهت زیادی با زیای دایناسوری هم‌عصر در سازند «بیسکتی» ناحیه قیزیل‌قوم ازبکستان دارد.
‏
◽️تصویرسازی استادانه آندری اتوچین از سوسکی‌تیرانوس و زونی‌سراتوپْس
https://t.co/SxdylnVQGh‎

◽️قسمت‌های یافت‌شده از پوزه این تیرانوسور با رنگ سرخ در نمای فرضی کل جمجمه مشخص شده‌اند. تناسبات این استخوان‌ها کشیدگی پوزه این دایناسور را نشان می‌دهد. درست پنج سال پیش در همین روز، خبر توصیف تیرانوسور پوزه‌دراز دیگری به نام شیانژوسورِس (Qianzhousaurus، نقاشی بازسازی‌شده) منتشرشد.
https://twitter.com/Erfan_khosravi/status/1125644026558984192
.
#عرفان_خسروی

شترها از کجا آمده‌اند؟

آیا می‌دانستید ویژگی‌های بیابانی شترها احتمالا در یکی از سردترین بیابان‌های جهان، یعنی قطب شمال، تکامل یافته است؟

این نوشته جالب و نتیجه‌گیری جالب‌تر از آن را در ترعه دوست گرامی‌ام، آقای دکتر مصطفی کلامی مطالعه کنید!

https://news.1rj.ru/str/KalamiHeris/405

اتن‌برو و واژه‌های غریب

دو روز پیش، سر دیوید اَتِن‌برو، خاتم مستندهای حیات وحش، ۹۳ساله شد.

این قطعه‌ای‌ست از مستند «اتن‌برو و اژدهای دریا» (Attenborough and the Sea Dragon, 2018) که او به دیدار سنگواره‌های ایکتیوسور (خزندگان دلفین‌مانند) در موزه اشتوتگارت، با تلفظ نام این جانوران به صورت /ایخ‌تیوسور/ ما را شگفت‌زده‌می‌کند. تلفظ واج /خ/ برای زائر برتانیایی ساده نیست، ولی می‌کوشد این واج را به صورت کاملا دمیده و متمایز از /ک/ به زبان بیاورد.

در اصرار مدقانه او، پای ریشه‌شناسی یونانی این واژه در میان است که برگرفته از دو واژه «ἰχθύς» /ایخثوس/ به معنی ماهی و «σαῦρος» /ساؤرُس/ به معنی سوسمار است. اَتن‌برو می‌کوشد واژه‌ای را طوری به زبان آورد که هیچ انگلیسی‌زبان دیگری آن را چنین تلفظ نمی‌کند.

نیز، او در قسمت سوم از فصل دوم مجموعه غرائب طبیعی (Natural Curiosities) به سال ۲۰۱۴، منقار طوطی‌مانند ده‌پای غول‌پیکری را که در معده وال عنبر پیدا شده، در دست می‌گیرد و می‌گوید: «این منقار گرچه ظاهرا شبیه منقار طوطی به نظر می‌سد، اما متعلق به جانوری کاملا متفاوت است: نوعی /کفالوپود/».

تلفظ رایج نامی که اَتن‌برو آن را /کفالوپود/ گفت، در فرانسه و انگلیسی، /سفالوپود/ است، اما برگرفته از دو واژه یونانی «κεφαλή» (کفاله) به معنی «کله» و «ποδός» (پُدُس) به معنی «پا» است، اتن‌برو، با دقتی فقیهانه، درپی تلفظ شاذ، نامعمول، اما اصیل‌تر می‌رود و خود را به مرده‌ریگ افلاطون و ارسطو در یونان تا پلینی کبیر در روم باستان وصل‌می‌کند.

البته که این گزینش فقاهت‌بار نوعی وسواس پیرانه نیست. در قسمتی از مستند جستجوی باغ وحش (Zoo Quest) به سال ۱۹۶۱م/۱۳۴۰ش، اَتن‌برو ِ ۳۵ ساله به جستجوی قطعات تخم فیل‌مرغ، پرنده غول‌پیکر و منقرض‌شده ماداگاسکار می‌رود و در شرح تاریخچه جستجوی تخم فیل‌مرغ، وقتی به تصورات دریانوردان مسلمان درباره ماهیت این تخم‌ها می‌رسد، می‌گوید آن‌ها فکر می‌کردند این‌ها تکه‌هایی از تخم «رُخ» است و دقت می‌کند، نام «رخ» را خلاف هم‌وطنان خود /رُک/ تلفظ نکند، بلکه با وسواسی فاضلانه بگوید /رُخ/.

بی‌شک، پافشاری بر این دقائق و بسیاری دیگر، یکی از دلایل جایگاه ممتاز اتن‌برو و درسی برای نسل‌های بی‌ترتیب و بی‌وسواس کنونی است.

برگرفته از:
اتن‌برو و واژه‌های غریب، عرفان خسروی، دانستنیها ۲۰۴، ۲۹ اردی‌بهشت ۹۷، صص‍۱۰-۱۱

https://www.instagram.com/p/BxQUxKan1Si/

اتن‌برو و واژه‌های غریب
عرفان خسروی
دانستنیها ۲۰۴، ۲۹ اردی‌بهشت ۹۷، صصـ۱۰-۱۱

#کتاب_جمعه
قسمت سوم

🎧 عرفان خسروی
📕معرفی کتاب آموختنیها ۱: جانورشناسی، آشنایی با سلسله حیوانات
◻️نوشته آر ویل برنت، هاروی آی فیشر و هربرت اس. زیم (۱۹۷۵)
◻️ترجمه دکتر محمود بهزاد و فروغ رمضانی، انتشارات انجمن ملی حفاظت منابع طبیعی و محیط انسانی، با همکاری مؤسسه فرانکلین، ۱۳۵۴

t.me/Razikmag/3785

#کتاب_جمعه
قسمت سوم

🎧 عرفان خسروی
📕معرفی کتاب آموختنیها ۱: جانورشناسی، آشنایی با سلسله حیوانات
◻️نوشته آر ویل برنت، هاروی آی فیشر و هربرت اس. زیم (۱۹۷۵)
◻️ترجمه دکتر محمود بهزاد و فروغ رمضانی، انتشارات انجمن ملی حفاظت منابع طبیعی و محیط انسانی، با همکاری مؤسسه فرانکلین، ۱۳۵۴

نسخه #معکوس را از IGTV رازیک تماشا کنید!

https://www.instagram.com/tv/BxSoKVDnYWg/

پادکست کتاب جمعه درباره کتاب‌های قدیمی علمی‌ست که هر جمعه قسمتی جدید و ده دقیقه‌ای از آن منتشرمی‌شود.

اکنون به لطف شنوتو می‌توانید #کتاب_جمعه را در کست‌باکس بشنوید:
https://castbox.fm/va/2120890

نیز در
http://t.me/paleogram
http://t.me/Razikmag
http://instagram.com/razik.mag

نظریه تکامل و علم
در ایران

با حضور
امیرمحمد گمینی
عرفان خسروی

دوشنبه ۲۳ اردی‌بهشت ۱۳۹۸
ساعت ۲۲

شهر کتاب مرکزی
شریعتی، بالاتر از مطهری، نرسیده به بهشتی

https://twitter.com/Erfan_khosravi/status/1127589235010220033?s=19

نظریه تکامل و علم
در ایران
صوت نشست، شامل بخش پرسش و پاسخ

میزبان نشست: سپیده قادری

امیرمحمد گمینی
عرفان خسروی

دوشنبه ۲۳ اردی‌بهشت ۱۳۹۸
شهر کتاب مرکزی

t.me/hisofsci/480

تهدید بشر برای محیط زیست

وقتی صحبت از انقراض می‌شود، همه یاد انقراض دایناسورها در ۶۶ میلیون سال پیش می‌افتند که پنجمین انقراض بزرگ و دسته‌جمعی تاریخ حیات روی کره زمین بود. اگر شما هم جزء کسانی هستید که شاید فکر می‌کنید چنین اتفاق فاجعه‌باری بسیار دور است که در زمانه ما دوباره تکرار شود؛ خب، خبرها اشتباه به گوشتان رسیده است.

همین الان در آغاز ششمین انقراض بزرگ و فاجعه‌بار تاریخ زمین هستیم. صدای ناقوس انقراض ششم مدت‌هاست که بلند شده و همه گزارش‌ها، مقالات، برآوردها و بیانیه‌های پژوهشگران در این زمینه نشان می‌دهند تقریباً کار زمین از کار گذشته و روزنه امید می‌رود، که به زودی بسته شود. چند روز پیش از نوشتن این یادداشت، «بنیاد سیاست علمی بین‌الدولی خدمات زیست‌بوم و تنوع زیستی» (IPBES) گزارشی منتشرکرد (+) که می‌توان آن را فصل‌الخطاب کلیه هشدارهای پیشین شمرد، چرا که درتهیه این گزارش، از حدود 1۵۰ هزار مقاله علمی استفاده شده و ۱۴۵ متخصص از ۵۰ کشور در تهیه آن شرکت داشته‌اند.

باقی این مقاله را در مجله فرادرس مطالعه کنید:

تهدید بشر برای محیط زیست چقدر جدی است؟

#کتاب_جمعه
قسمت چهارم

🎧 عرفان خسروی
📕خوانش و نقد صفحه‌ای از کتاب نخستین روزهای جهان
◻️نوشته جرالد ایمز و روز وایلر (۱۹۵۸)
◻️ترجمه احمد بطحایی، انتشارات سخن، با همکاری مؤسسه فرانکلین، ۱۳۳۷
◻️با اشاره‌ای به کتاب پروانه‌های ایران: تبریز نوشته جواد هاشمی، به مناسب ورود پروانه Vanessa carudi به شهرهای ما

t.me/Razikmag/3788

عکس‌های نشست نظریه تکامل و علم در ایران، شهر کتاب

https://www.instagram.com/p/BxmUBt4lZL8/

تفاوت های جانداران خونگرم و خونسرد، به زبان ساده
عرفان خسروی

۱۰ دقیقه مطالعه

کتاب‌های مدرسه، کتاب‌های علمی، مستندهای راز بقا، خبرهای مربوط به دنیای حیات وحش و تقریبا هر رسانه دیگری که به زندگی جانداران مختلف می‌پردازد، احتمالا جایی هم به این موضوع اختصاص‌داده‌اند که فلان جانداران خونگرم هستند و برخی دیگر خونسرد؛ اما کم‌تر به مفهوم این دو عبارت یعنی خونگرم و خونسرد پرداخته‌اند.

کتاب‌های درسی و علمی به ما می‌گویند پستانداران و پرندگان خونگرم هستند ولی خزندگان، دوزیستان، ماهی‌ها و بقیه جانوران خونسردند. مفهوم خونگرم هم طبق این منابع، به ثابت‌ماندن دمای بدن و توانایی گرم‌کردن بدن باز می‌گردد. اما سوال‌های زیادی درباره خونگرمی یا خونسردی بسیاری از جانوران وجود دارد؛ دایناسورها مثال مشهوری هستند که سال‌هاست بر سر خونگرم بودن یا خونسرد بودن آن‌ها جدال‌های جدی در کار است. زیرا دنیای موجودات خونگرم و خونسرد هرگز به این سادگی از یکدیگر تفکیک نمی‌شوند. اگر می‌خواهید در این رابطه بیشتر بدانید و از این ناگفته‌ها آگاه‌تر شوید ادامه این مقاله را در مجله فرادرس بخوانید!

تفاوت های جانداران خونگرم و خونسرد — به زبان ساده

شیر بی دمّ و سر و‌ اِشکم
سوگ‌نامه‌ای برای حذف رده‌بندی از کتاب زیست‌شناسی و آزمایشگاه ۱
محمد کرام‌الدینی
رشد آموزش زیست‌شناسی ۷۶، سرمقاله، پاییز ۱۳۸۸، صص‍ ۲-۳

می‌گويند روزی چوپانی مشغول چرانيدن گوسفندان بود. جوانی آشنا كه دانشجوی زيست‌شناسی بود، از آنجا می‌گذشت و خواست كمی با چوپان گفت‌وگو كند. پيش آمد و سر سخن را باز كرد. چوپان گفت سؤالی از تو مي‌پرسم كه اگر به درستی پاسخ‌گويی، گوسفندی به تو می‌بخشم. پرسيد. دانشجو پاسخ را به درستی داد. چوپان گفت تو برنده شدی، حالا هر گوسفندی را كه می‌خواهی بردار و برو به سلامت. جوان چنين كرد و به چوپان خداحافظ گفت. چوپان پاسخ داد: خدا به همراهت، اما ای دانشجوی زيست‌شناسی، آن كه برداشتی گوسفند نيست، بلكه سگ گلّه است!
وقتی كه آن استاد محترم اين لطيفه را حكايت كرد، همه خنديدند و نگارنده اين سطور گرچه ندانست چند تن از حاضران به نكته‌ای كه استاد درون اين لطيفه طنزآلود پنهان كرده بود، پی‌بردند و در نهان اندوهگين شدند؛ اما به يادآورد آن روز را در چند سال پيش كه فصل نخست كتاب زيست‌شناسی و آزمايشگاه ۱ كه در آن سال «رده‌بندی و نام‌گذاری جانداران» عنوان داشت از صحنه درس و مدرسه رخت بربست و رفت؛ فصلی كه با هدف مطرح كردن اهميت نظام دادن به خرمن موجودات زنده‌ای كه آدمی شناسايی و نام‌گذاری‌كرده‌است طراحی و برنامه‌ريزی شده بود و نگارنده اين سطور برای تدوين آن روزهایی از عمر را صرف كرده بود. نگارنده هم‌چنين به ياد آورد كه از آن پس رده‌بندی جانداران تا چند سالی به عنوان منبعی برای مطالعه بيشتر در آن كتاب پايداری كرد و باقی ماند، اما سرانجام به كلّی از كتاب‌های درسی بيرون شد و با خروج خود گروهی را از كاهش محتوای كتاب شادمان كرد، اما گروهی ديگر را به اعتراض واداشت كه با اين شير بی دمّ و سر و اشِكَم ِ محتوا چه كنند!

t.me/Roshd_zist/563

#کتاب_جمعه
قسمت پنجم

🎧 عرفان خسروی
📕خوانش و نقد صفحه‌ای از کتاب نخستین روزهای جهان
◻️نوشته جرالد ایمز و روز وایلر (۱۹۵۸)
◻️ترجمه احمد بطحایی، انتشارات سخن، با همکاری مؤسسه فرانکلین، ۱۳۳۷
◻️اشاره و نقد برخی جزئیات علمی از قبیل تکامل پستانداران، تکامل پرندگان، سوخت‌وساز خون‌گرم و انقراض دایناسورها

https://news.1rj.ru/str/Razikmag/3791