🧠 چرا بچه ها به روان درمانی نیاز ندارند؟
🔻 بگذارید با خطرات خودکشی شروع کنیم. وقتی یک بچه ی پنج ساله یک چاقو زیر گلوی خود میگیرد و میگوید میخواهد خودش را بکشد، روان درمانی و خانواده درمانی بطور متفاوتی با آن برخورد میکنند. یک روان درمانگر ممکن است تصور کند که این بچه یک ناهنجاری مثل افسردگی دارد. در طرف مقابل اما یک رواشناس خانواده ممکن است از خود بپرسد "چه چیز در خانواده یا محیط و اطرافیان به این بچه این استرس را وارد کرده تا او ار به این مرحله رسانده است."
🔻 پس مشاور خانواده کل زندگی شخص را مورد برسی قرار میدهد نه اینکه فقط دنبال نشانه ای برای افسردگی بگردد. او پس از اینکه با پسر و والدینش حرف زد، متوجه میشود که والدین چند ماه است با هم مشاجره داشته اند و تصمیم به طلاق گرفته اند.
🔻بچه بطور خصوصی به مشاور میگوید که او نگران والدینش هست. او میترسد که جدا شوند، یا وقتی پدرش سر مادرش داد میزند. مشاور پس از چند هفته با پیگیری مشکل را حل میکند و پسر بچه به حالت نرمال بازمیگردد بدون نیاز به هیچ گونه دارو.
🔻البته من نمونه ها زیادی مشابه این داشتم و این داستان یکی از آنها بود که من به این صورت مشکل را حل کردم. وقتی یک بچه در این سن و سال یک همچنین مشکل بزرگی دارد این 100% مربوط به محیط اطراف و خانواده ی اوست و درمان با دارو کمکی نمیکند. هر چند حل مشکل از طریقی که من پیشنهاد کردم به مراتب سخت تر از دارو تجویز کردن است ولی راه این است.
🔻والدین بچه بگو مگو دارند؟ بچه مورد آزار است؟ خشونت در خانه فراگیر است؟ در مدرسه بچه های دیگر اذیتش میکنند؟ یکی از والدینش مریضه؟ توی فقر زندگی میکنه؟ بازی های کامپیوتری یا برنامه های تلویزیونی نامناسب را برای بیشتر از 4 ساعت در روز نگاه میکنه؟ آیا توی کلاس از همه کوچکتر است و نمیتواند دوست پیدا کند؟ معلم اذیتش میکند؟ اینها فراوان ترین دلایل ناهنجاری در کودکان کم سن است.
🔻 پس دلایل ناهنجاری های احساسی اغلب فیزیولوژیکی یا ژنتیکی نیست و نیاز به دارو ندارد. حتی کوچکترین دوز داروهای روان درمانی برای درمان این بچه ها نیازی نیست. متاسفانه اکثر روانپزشکان دوره ی مشاور خانواده ندیده اند و با این واقعیت آشنا نیستند و ممکن است سعی کنند با تجویز دارو مشکل را حل کنند.
🔻 اخیرا یک دکتر اطفال از من برای درمان یک دختر 5 ساله کمک خواست که والدینش تقاضای داروی ضد افسردگی برای او کرده بودند. این بچه افسرده ترین بچه ای بوده که تا حالا ویزیت کردم. دلیلش را که یافتم مشخص شد عمویش بدون اینکه والدین بدانند از او سو استفاده ی جنسی کرده! من آنها را قانع کردم و خوشبختانه قبول کردند و بدون تجویز دارو با بازی درمانی، خانواده درمانی و عذر خواهی عمویش از بچه در مقابل پدر و مادر مشکل حل شد.
🔻 همچنین عقیده دارم تغییر سبک زندگی کمک میکند ولی کافی نیست. مثلا کاهش استفاده از شکر و رنگ های مجاز و نگهدارنده ها میتواند کمک کند که بچه ها آرامش بیشتری بیابند. به علاوه ی اضافه کردن امگا3 به غدای بچه ها. ولی اگر مشکل بچه ها ناشی از استرس های اجتماعی باشد این راه حل ها نیز کار نخواهند کرد.
🔻برای بچه ها همانقدر که مشکل احساسی میتواند مضر و کشنده باشد، داروهای روان درمانی نیز خطرناک است. یک دختر چهار ساله بنام "ربکا" از ماساچوست به خاطر تجویز داروهای روان درمانی درگذشت. پدر و مادرش به قتل متهم شدند و روانپزشک هم به سهل انگاری. همچنین تحقیقات نشان داده خردسالانی که داروی ضد افسردگی مصرف میکنند احتمال خودکشی شان بیشتر از سایرین است.
🔻 بسیار دیده ام روانپزشکانی که با دارو سعی در حل مشکل کودک داشته اند و بعد سالها آن را ادامه داده اند و حتی بعدا برای رفع مشکلات ناشی از عوارض جانبی همان داروها مجبور شده اند داروهای جدید تجویز کنند. البته ممکن است ما را به ضد روان درمانی بودن متهم کنند ولی ضدیت ما درمان غیر مسئولانه است، ما قبول داریم که برخی مشکلات روانی نیاز به دارو دارند ولی با تشخیص درست میتوان علت بیماری را درمان کرد و نه فقط نشانه های آن را.
تلگرام | اینستاگرام 🧠🔌
🔻 بگذارید با خطرات خودکشی شروع کنیم. وقتی یک بچه ی پنج ساله یک چاقو زیر گلوی خود میگیرد و میگوید میخواهد خودش را بکشد، روان درمانی و خانواده درمانی بطور متفاوتی با آن برخورد میکنند. یک روان درمانگر ممکن است تصور کند که این بچه یک ناهنجاری مثل افسردگی دارد. در طرف مقابل اما یک رواشناس خانواده ممکن است از خود بپرسد "چه چیز در خانواده یا محیط و اطرافیان به این بچه این استرس را وارد کرده تا او ار به این مرحله رسانده است."
🔻 پس مشاور خانواده کل زندگی شخص را مورد برسی قرار میدهد نه اینکه فقط دنبال نشانه ای برای افسردگی بگردد. او پس از اینکه با پسر و والدینش حرف زد، متوجه میشود که والدین چند ماه است با هم مشاجره داشته اند و تصمیم به طلاق گرفته اند.
🔻بچه بطور خصوصی به مشاور میگوید که او نگران والدینش هست. او میترسد که جدا شوند، یا وقتی پدرش سر مادرش داد میزند. مشاور پس از چند هفته با پیگیری مشکل را حل میکند و پسر بچه به حالت نرمال بازمیگردد بدون نیاز به هیچ گونه دارو.
🔻البته من نمونه ها زیادی مشابه این داشتم و این داستان یکی از آنها بود که من به این صورت مشکل را حل کردم. وقتی یک بچه در این سن و سال یک همچنین مشکل بزرگی دارد این 100% مربوط به محیط اطراف و خانواده ی اوست و درمان با دارو کمکی نمیکند. هر چند حل مشکل از طریقی که من پیشنهاد کردم به مراتب سخت تر از دارو تجویز کردن است ولی راه این است.
🔻والدین بچه بگو مگو دارند؟ بچه مورد آزار است؟ خشونت در خانه فراگیر است؟ در مدرسه بچه های دیگر اذیتش میکنند؟ یکی از والدینش مریضه؟ توی فقر زندگی میکنه؟ بازی های کامپیوتری یا برنامه های تلویزیونی نامناسب را برای بیشتر از 4 ساعت در روز نگاه میکنه؟ آیا توی کلاس از همه کوچکتر است و نمیتواند دوست پیدا کند؟ معلم اذیتش میکند؟ اینها فراوان ترین دلایل ناهنجاری در کودکان کم سن است.
🔻 پس دلایل ناهنجاری های احساسی اغلب فیزیولوژیکی یا ژنتیکی نیست و نیاز به دارو ندارد. حتی کوچکترین دوز داروهای روان درمانی برای درمان این بچه ها نیازی نیست. متاسفانه اکثر روانپزشکان دوره ی مشاور خانواده ندیده اند و با این واقعیت آشنا نیستند و ممکن است سعی کنند با تجویز دارو مشکل را حل کنند.
🔻 اخیرا یک دکتر اطفال از من برای درمان یک دختر 5 ساله کمک خواست که والدینش تقاضای داروی ضد افسردگی برای او کرده بودند. این بچه افسرده ترین بچه ای بوده که تا حالا ویزیت کردم. دلیلش را که یافتم مشخص شد عمویش بدون اینکه والدین بدانند از او سو استفاده ی جنسی کرده! من آنها را قانع کردم و خوشبختانه قبول کردند و بدون تجویز دارو با بازی درمانی، خانواده درمانی و عذر خواهی عمویش از بچه در مقابل پدر و مادر مشکل حل شد.
🔻 همچنین عقیده دارم تغییر سبک زندگی کمک میکند ولی کافی نیست. مثلا کاهش استفاده از شکر و رنگ های مجاز و نگهدارنده ها میتواند کمک کند که بچه ها آرامش بیشتری بیابند. به علاوه ی اضافه کردن امگا3 به غدای بچه ها. ولی اگر مشکل بچه ها ناشی از استرس های اجتماعی باشد این راه حل ها نیز کار نخواهند کرد.
🔻برای بچه ها همانقدر که مشکل احساسی میتواند مضر و کشنده باشد، داروهای روان درمانی نیز خطرناک است. یک دختر چهار ساله بنام "ربکا" از ماساچوست به خاطر تجویز داروهای روان درمانی درگذشت. پدر و مادرش به قتل متهم شدند و روانپزشک هم به سهل انگاری. همچنین تحقیقات نشان داده خردسالانی که داروی ضد افسردگی مصرف میکنند احتمال خودکشی شان بیشتر از سایرین است.
🔻 بسیار دیده ام روانپزشکانی که با دارو سعی در حل مشکل کودک داشته اند و بعد سالها آن را ادامه داده اند و حتی بعدا برای رفع مشکلات ناشی از عوارض جانبی همان داروها مجبور شده اند داروهای جدید تجویز کنند. البته ممکن است ما را به ضد روان درمانی بودن متهم کنند ولی ضدیت ما درمان غیر مسئولانه است، ما قبول داریم که برخی مشکلات روانی نیاز به دارو دارند ولی با تشخیص درست میتوان علت بیماری را درمان کرد و نه فقط نشانه های آن را.
تلگرام | اینستاگرام 🧠🔌
🧠 هر فرد بر اساس سیستم ایمنی خود واکنش های متفاوتی به استرس خواهد داشت
🔻زندگی پر از چالش های کوچک و بزرگی است و همه ما به نوعی انها را تجربه میکنیم. وقتی نگاهی به فرایند تکامل نیز می اندازیم متوجه میشویم که انسان برای نجات از بحران و خطر های پیش رو نیازمند یک سیستم دفاعی در بدن بوده که بتواند در چنین شرایط یا فرار کند و یا با ان بجنگد و همه اینها نیازمند ان بوده که سیستم سمپاتیک فعال شود و در ادامه با ترشح هورمون هایی از قبیل کورتیزول به جنگ و یا مقابله با خطر ها بپردازد.
🔻این پاسخ طبیعی را " پاسخ جنگ یا گریز"(fight or flight response) میگویند .در حقیقت می توان گفت این پاسخ طبیعی زمانیکه استرس کوتاه مدت می باشد باعث افزایش سیستم ایمنی بدن می شود و وقتیکه استرس طولانی مدت (ماه ها تا سال ها) میشود باعث کاهش سیستم ایمنی میشود.
🔻پس یقینا در شرایطی که بک بحران وجود دارد سیستم سمپاتیکی که درست نقطه مقابل پاراسمپاتیکی می باشد میتواند در افزایش سیستم ایمنی کمک کننده باشد.
⁉️در نظر بگیرید اگر فردی در شرایط بحرانی به جای احساس نگرانی (سیستم سمپاتیکی) به سمت ارامش(سیستم پاراسمپاتیکی) برود چه اتفاقی خواهد افتاد؟
🔻نکات لازم برای کاهش اسیب را نادیده خواهد گرفت و احتمال آسیب بیشتر خواهد بود.
⁉️ولی سوال مهمتری باقی می ماند که ایا این نوع تقسیم بندی استرس در همه یکسان می باشد؟ ایا شرایط استرس یکسان آثار یکسانی در فرد دیابتی و فرد سالم دارد؟
🔻به طور حتم میتوان گفت هر فرد بر اساس سیستم ایمنی خود واکنش های متفاوتی به استرس خواهد داشت و حتی تعریف استرس حاد و مزمن در این افراد متفاوت خواهد بود.
🔻پس به این نتیجه میرسیم در شرایط بحران واکنش افراد بر اساس سیستم ایمنی شان میتواند متفاوت باشد به گونه ایکه در یک فرد شرایط استرسی می تواند سیستم ایمنی را تضعیف و با در فردی می تواند سیستم ایمنی را تقویت کند.
🔻در شرایط نرمال در شرایط بحران که یک استرس حاد می باشد سیستم سمپاتیکی ، میتواند سیستم ایمنی را تقویت کند و او را در مقابل خطرات از نطر فیزیکی و بیولوژیکی محافظت کند.
منبع
تلگرام | اینستاگرام 🧠🔌
🔻زندگی پر از چالش های کوچک و بزرگی است و همه ما به نوعی انها را تجربه میکنیم. وقتی نگاهی به فرایند تکامل نیز می اندازیم متوجه میشویم که انسان برای نجات از بحران و خطر های پیش رو نیازمند یک سیستم دفاعی در بدن بوده که بتواند در چنین شرایط یا فرار کند و یا با ان بجنگد و همه اینها نیازمند ان بوده که سیستم سمپاتیک فعال شود و در ادامه با ترشح هورمون هایی از قبیل کورتیزول به جنگ و یا مقابله با خطر ها بپردازد.
🔻این پاسخ طبیعی را " پاسخ جنگ یا گریز"(fight or flight response) میگویند .در حقیقت می توان گفت این پاسخ طبیعی زمانیکه استرس کوتاه مدت می باشد باعث افزایش سیستم ایمنی بدن می شود و وقتیکه استرس طولانی مدت (ماه ها تا سال ها) میشود باعث کاهش سیستم ایمنی میشود.
🔻پس یقینا در شرایطی که بک بحران وجود دارد سیستم سمپاتیکی که درست نقطه مقابل پاراسمپاتیکی می باشد میتواند در افزایش سیستم ایمنی کمک کننده باشد.
⁉️در نظر بگیرید اگر فردی در شرایط بحرانی به جای احساس نگرانی (سیستم سمپاتیکی) به سمت ارامش(سیستم پاراسمپاتیکی) برود چه اتفاقی خواهد افتاد؟
🔻نکات لازم برای کاهش اسیب را نادیده خواهد گرفت و احتمال آسیب بیشتر خواهد بود.
⁉️ولی سوال مهمتری باقی می ماند که ایا این نوع تقسیم بندی استرس در همه یکسان می باشد؟ ایا شرایط استرس یکسان آثار یکسانی در فرد دیابتی و فرد سالم دارد؟
🔻به طور حتم میتوان گفت هر فرد بر اساس سیستم ایمنی خود واکنش های متفاوتی به استرس خواهد داشت و حتی تعریف استرس حاد و مزمن در این افراد متفاوت خواهد بود.
🔻پس به این نتیجه میرسیم در شرایط بحران واکنش افراد بر اساس سیستم ایمنی شان میتواند متفاوت باشد به گونه ایکه در یک فرد شرایط استرسی می تواند سیستم ایمنی را تضعیف و با در فردی می تواند سیستم ایمنی را تقویت کند.
🔻در شرایط نرمال در شرایط بحران که یک استرس حاد می باشد سیستم سمپاتیکی ، میتواند سیستم ایمنی را تقویت کند و او را در مقابل خطرات از نطر فیزیکی و بیولوژیکی محافظت کند.
منبع
تلگرام | اینستاگرام 🧠🔌
PubMed Central (PMC)
Psychological Stress and the Human Immune System: A Meta-Analytic Study of 30 Years of Inquiry
The present report meta-analyzes more than 300 empirical articles describing a relationship between psychological stress and parameters of the immune system in human participants. Acute stressors (lasting minutes) were associated with potentially ...
This media is not supported in your browser
VIEW IN TELEGRAM
غذایی که میخورید چگونه روی مغزتان تاثیر میگذارد؟
جدیدترین درسهای TED
جدیدترین درسهای TED
⭕️Cultural neuroscience
علوم اعصاب فرهنگی یک علم بینرشتهای است که سازوکارهای نوروبیولوژیک را با توجه به ارزشها، اعمال و باورهای فرهنگی مورد بررسی قرار میدهد. این علم نظریههای رشتههای مختلف مانند انسانشناسی، روانشناسی فرهنگی، علوم اعصاب، ژنتیک و نوروژنتیک را درهم میآمیزد و بر این فرض استوار است که فرهنگ، چارچوبی را برای رفتارها و ارتباطات اجتماعی فراهم میآورد که منجر به شکلگیری ارزشها و هنجارهای اجتماعی شده و با تعامل با متغیرهای زیستی مانند ژنها، منجر به تغییر در عملکرد مغز میشود. این رشته علمی میکوشد تا برای تفاوتهای روانشناختی و رفتاری انسانها در فرهنگهای گوناگون توجیهات عصبی ارائه کند. با توجه به اینکه حدوداً 20 سال طول میکشد تا بخش عمدهای از مغز به بلوغ برسد تاثیر فرهنگ بر زیربناهای عصبی شناخت و رفتار انسان انکارناپذیر است. انسانها از بدو تولد در یک محیط پیچیده اجتماعی قرار میگیرند که شامل سایر انسانها، قوانین و باورهای اجتماعی میشود. بنابراین تعاملات اجتماعی ممکن است مغز افراد را طوری شکل دهند که هماهنگ با اقتضائات آن جامعه باشد. هدف نهایی علم اعصاب فرهنگی یافتن فرایندهای عصبی فرهنگوابسته و فرهنگنابستهای است که ادراک انسان از جهان، ارتباط او با دیگران و نحوه عملکرد او را هدایت میکنند.
تلگرام | اینستاگرام 🧠🔌
علوم اعصاب فرهنگی یک علم بینرشتهای است که سازوکارهای نوروبیولوژیک را با توجه به ارزشها، اعمال و باورهای فرهنگی مورد بررسی قرار میدهد. این علم نظریههای رشتههای مختلف مانند انسانشناسی، روانشناسی فرهنگی، علوم اعصاب، ژنتیک و نوروژنتیک را درهم میآمیزد و بر این فرض استوار است که فرهنگ، چارچوبی را برای رفتارها و ارتباطات اجتماعی فراهم میآورد که منجر به شکلگیری ارزشها و هنجارهای اجتماعی شده و با تعامل با متغیرهای زیستی مانند ژنها، منجر به تغییر در عملکرد مغز میشود. این رشته علمی میکوشد تا برای تفاوتهای روانشناختی و رفتاری انسانها در فرهنگهای گوناگون توجیهات عصبی ارائه کند. با توجه به اینکه حدوداً 20 سال طول میکشد تا بخش عمدهای از مغز به بلوغ برسد تاثیر فرهنگ بر زیربناهای عصبی شناخت و رفتار انسان انکارناپذیر است. انسانها از بدو تولد در یک محیط پیچیده اجتماعی قرار میگیرند که شامل سایر انسانها، قوانین و باورهای اجتماعی میشود. بنابراین تعاملات اجتماعی ممکن است مغز افراد را طوری شکل دهند که هماهنگ با اقتضائات آن جامعه باشد. هدف نهایی علم اعصاب فرهنگی یافتن فرایندهای عصبی فرهنگوابسته و فرهنگنابستهای است که ادراک انسان از جهان، ارتباط او با دیگران و نحوه عملکرد او را هدایت میکنند.
تلگرام | اینستاگرام 🧠🔌
🧠 تاثیرگذاری تاریخ تولد روی مغز!
🔻مدتهاست که ما با بررسی آمار بیماران میدانیم که نوزادان متولد شده در فصل بهار، بیشتر احتمال دارد که دچار روانپریشی یا شیزوفرنی بشوند، در حالی که متولدین تابستان، آدمهای حساستری هستند. اما آیا برای آن توجیهی علمی داریم؟
🔻 اسپیرو پانتازاتوس دانشمند علوم اعصاب در مرکز پزشکی دانشگاه کلمبیا ، روی این مسئله کار کرده است. پژوهش او دقیقا روی این موضوع بود که مشخص شود آیا فصل تولد باعث ایجاد تغییری در ساختارهای مغز میشود یا نه.
🔻بر اساس پژوهش های او، آن دسته از مردانی که در فصل پاییز و زمستان به دنیا میآیند، در قسمتی از مغز به نام شیار گیجگاهی فوقانی، میزان ماده خاکستری بیشتری نسبت به متولدین فصلها بهار و تابستان دارند.
🔻 جالب است که بر اساس پژوهشهای قبلی مشخص شده بود که میزان ماده خاکستری در همین قسمت، با شیزوفرنی ارتباط دارد و هر قدر میزان ماده خاکستری در این قسمت کمتر باشد، احتمال پیدایش شیزوفرنی بیشتر است. به عبارت دیگر تئوری فعلی این است که میزان نوری که یک جنین در حوالی تولد به چشمانش میخورد، با تأثیر بر ژنهایی که تحتتأثیر ریتم شبانهروزی قرار میگیرند، باعث تغییر در بروز و تعامل ژنهای مهم در تکامل میشوند.
🔻 جالب است که در مورد زنان، قضیه برعکس است، یعنی در زنان، آن دستهای که در تابستان به دنیا میآیند، ماده خاکستری بیشتر در شیار گیجگاهی فوقانی دارند. این امر هم منطبق با تحقیقات آماری است که بر اساس آنها زنانی که در فصل زمستان به دنیا میآیند، کمتر عاطفیتر و حساسترند.
🔻 در گام بعدی پژوهشگران کار جالبی کردند و این بار آنها تلاش کردند که ماه تولد یک شخص را با توجه به میزان ماده خاکستری در بخشهای مختلف مغز حدس بزنند. الگوریتم او در زنان میتوانست در ۳۵ درصد موارد، فصل تولد یک زن را درست حدس بزنند. این درصد، البته قابل توجه نیست، اما نسبت به یک حدس تصادفی، دقیقتر است.
🖇منبع:
🌐 https://www.wired.com/2014/03/season-birth-etched-brain/
🌐 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4545475/
تلگرام | اینستاگرام 🧠🔌
🔻مدتهاست که ما با بررسی آمار بیماران میدانیم که نوزادان متولد شده در فصل بهار، بیشتر احتمال دارد که دچار روانپریشی یا شیزوفرنی بشوند، در حالی که متولدین تابستان، آدمهای حساستری هستند. اما آیا برای آن توجیهی علمی داریم؟
🔻 اسپیرو پانتازاتوس دانشمند علوم اعصاب در مرکز پزشکی دانشگاه کلمبیا ، روی این مسئله کار کرده است. پژوهش او دقیقا روی این موضوع بود که مشخص شود آیا فصل تولد باعث ایجاد تغییری در ساختارهای مغز میشود یا نه.
🔻بر اساس پژوهش های او، آن دسته از مردانی که در فصل پاییز و زمستان به دنیا میآیند، در قسمتی از مغز به نام شیار گیجگاهی فوقانی، میزان ماده خاکستری بیشتری نسبت به متولدین فصلها بهار و تابستان دارند.
🔻 جالب است که بر اساس پژوهشهای قبلی مشخص شده بود که میزان ماده خاکستری در همین قسمت، با شیزوفرنی ارتباط دارد و هر قدر میزان ماده خاکستری در این قسمت کمتر باشد، احتمال پیدایش شیزوفرنی بیشتر است. به عبارت دیگر تئوری فعلی این است که میزان نوری که یک جنین در حوالی تولد به چشمانش میخورد، با تأثیر بر ژنهایی که تحتتأثیر ریتم شبانهروزی قرار میگیرند، باعث تغییر در بروز و تعامل ژنهای مهم در تکامل میشوند.
🔻 جالب است که در مورد زنان، قضیه برعکس است، یعنی در زنان، آن دستهای که در تابستان به دنیا میآیند، ماده خاکستری بیشتر در شیار گیجگاهی فوقانی دارند. این امر هم منطبق با تحقیقات آماری است که بر اساس آنها زنانی که در فصل زمستان به دنیا میآیند، کمتر عاطفیتر و حساسترند.
🔻 در گام بعدی پژوهشگران کار جالبی کردند و این بار آنها تلاش کردند که ماه تولد یک شخص را با توجه به میزان ماده خاکستری در بخشهای مختلف مغز حدس بزنند. الگوریتم او در زنان میتوانست در ۳۵ درصد موارد، فصل تولد یک زن را درست حدس بزنند. این درصد، البته قابل توجه نیست، اما نسبت به یک حدس تصادفی، دقیقتر است.
🖇منبع:
🌐 https://www.wired.com/2014/03/season-birth-etched-brain/
🌐 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4545475/
تلگرام | اینستاگرام 🧠🔌