واکسینه کردن بیش از یک چهارم جمعیت در اسرائیل و بیش از سه چهارم بالای ۶۰ ساله ها/ کاهش ۳۳٪ در ابتلا در سنین بالای ۶۰ سال

هنوز تعداد موارد روزانه کوید-۱۹ در اسرائیل افزایشی است اما مطرح شده است که بعد از دو هفته از دریافت دوز اول واکسن فایزر، این موارد در سن بالای ۶۰ سال روند کاهشی پیدا کرده است. از طرفی شهرهای با واکسیناسیون بیشتر نیز میزان بیماران شدید کمتری داشته اند.

دوز اول واکسن در اسرائیل به بیش از ۲۵٪ از جمعیت شامل بیش از سه چهارم بالای ۶۰ ساله ها زده شده است. هنوز اما حدود دو درصد دوز دوم را دریافت کرده اند.

اسرائیل کشور کوچکی با جمعیت حدود ۹ میلیون نفر (تقریبا اندازه نیویورک) می‌باشد.

۲۰۰ هزار بالای ۶۰ ساله که واکسن دریافت کرده اند با ۲۰۰ هزار که هنوز واکسن دریافت نکرده اند، از نظر مثبت شدن تست کوید-۱۹ (با و بدون علامت) بررسی شده اند. تا روز چهاردهم تفاوت کمی بین دو گروه بوده است اما بعد از آن ۳۳٪ کاهش عفونت (به شکل معناداری) در واکسینه شده ها دیده شده است. هنوز البته برای قضاوت احتمالا زود است و باید نتایج مطالعه به شکل کامل منتشر شود.

از حدود ۱/۷ میلیون نفر واکسینه شده (الان البته نزدیک به ۱/۹۵ میلیون نفر واکسینه شده اند)، تنها ۱۱۲۷ نفر یا ۰/۰۶ درصد دچار عوارض (ضعف و سردرد و سرگیجه و تب و درد و تورم محل تزریق) شده اند. ۱۵ نفر نیز نیاز به بستری بعد از تزریق داشته اند که اکثرا به علت بیماری زمینه ای بوده است.

بالاخره روند عفونت کوید-۱۹ روازنه در ایرلند و انگلستان (با وجود strain جدید)، نزولی شده است

همانطور که در مورد دیگر ویروسهای کرونا مثل سارس و مرس دیده شده است، ایمنی ناشی از ابتلا به کوید-۱۹ و یا واکسیناسیون آن احتمالا می‌تواند طولانی مدت باشد و این درمقاله ای در مجله ی PNAS دیده شده است که تیتر IgG برای بیش از ۴ ماه بعد از شروع علائم باقی می‌ماند.

در مطالعه SIREN یا SARS-CoV-2 Immunity and Reinfection Evaluation بیش از ۲۰ هزار پرسنل بهداشتی درمانی در انگلستان (۶۶۱۴ با سابقه کوید و تقریبا ۱۴ هزار بدون کوید)، مشخص شده است که ایمنی ناشی از ابتلای قبلی کوید-۱۹ تا ۸۳٪ و برای حداقل پنج ماه از ابتلای مجدد جلوگیری می‌کند.
در طول پنج ماه ۴۴ مورد عفونت مجدد (شامل 42 possible and 2 probable) دیده شده که ۷۰ درصد بدون علامت بوده اند و در بین ۱۴ هزار بدون عفونت قبلی نیز ۳۱۸ نفر تست مثبت دیده شده است.

عفونت مجدد نادر بوده است (کمتر از یک درصد)اما این به آن معنا نیست که شما بتوانید بعد از ابتلا بدون ماسک بمانید چرا که شما همچنان می‌توانید ناقل باشید

در ضرورت تامل بر موضوع واکسیناسیون کرونا در ایران

✍ پیمان سلامتی

موسسه بلومبرگ در پژوهشی به رتبه بندی پنجاه و سه کشور دنیا از نظر امکان دستیابی مردم به واکسن کرونا پرداخته است. در این لیست ایران همتراز با کشورهایی همچون عراق، بنگلادش و نیجریه در قعر جدول قرار دارد.
در همین ایام با تصمیم جدید دولتمردان در ممنوعیت ورود واکسنهای آمریکایی و انگلیسی مواجه هستیم.

💠 معتقدم تبعات این اقدام به خوبی بررسی نشده و در آینده نه چندان دور با بحرانی اجتماعی مواجه خواهیم شد.

💠 موسسه بین المللی Institute for Health Metrics and Evaluation برآورد کرده که در صورت اعمال واکسیناسیون سریع در جهان تا اول April (سیزدهم فروردین) از حدود 56,000 مرگ جلوگیری خواهد شد.
تردیدی نیست که به جهت حفظ نفوس مردم، تامین معیشت شهروندان، سلامت اجتماعی-روانی هموطنان به ویژه کودکان و ... مهار هر چه سریعتر همه گیری عقلا واجب است.
ضمن تقدیر از خدمات ارزشمند دانشمندان ایرانی برای تولید واکسن ملی، از آنجا که به اعتراف مسئولین این مهم تا تابستان سال آینده محقق نخواهد شد ضرورت تهیه واکسن از سایر منابع تا آن زمان بر همگان آشکار است.

💠 در عین حال، بد نیست که بدانیم در اسرائیل تاکنون حدود یک چهارم جمعیت و بیش از سه چهارم بالای ۶۰ ساله ها واکسینه شده اند.
همچنین سایر کشورهای برتر از نظر درصد جمعیتی که واکسن دریافت کرده اند عبارتند از: امارات عربی متحده 15%، بحرین 6%، انگلیس 5% و آمریکا 3%
در این جدول روسیه با 1% و چین با واکسیناسیون 0.6% در رتبه های چهادهم و شانزدهم جهانی قرار دارند.

💠 در کنار اینها متاسفانه هموطنان ما تا این تاریخ از دریافت واکسن محروم بوده و چند روز قبل بود که تازه ریاست محترم جمهور از تصویب کلیات سند ملی واکسیناسیون کشوری خبر داد.
علاوه بر اینها، طبق اظهارات رئیس مرکز اطلاع رسانی وزارت بهداشت، تاکنون هیچ محموله‌ای از واکسن کرونا به مقصد ایران بارگیری نشده و احتمالا اولین واکسن‌های کرونا که به ایران می‌رسد از مسیر خرید مستقیم از یک کشور خارجی است که آن هم هنوز قطعی نشده است.

💠 قبل از این بود که رئیس کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا اعلام کرده بود:
"واکسن سازهای دنیا هم اعلام کردند زودتر از دو الی سه ماه به ما واکسن نخواهند داد از این رو اگر درخواست هم داشته باشیم سه ماه طول می‌کشد که به ما واکسن بدهند."

💠 در همین راستا تجربه تلخ محرومیت هموطنان از دریافت واکسن آنفلوانزا به علت تاخیر ناشی از موانع اداری، مالی، تحریمها و ... در ماههای گذشته پیش چشم ماست.

💠 از سوی دیگر، باید توجه داشت که سالهاست که غولهای تجاری دنیا فارغ از جناح بندی های سیاسی کشورهای مبدا، بازار را شکل داده و معمولا ترکیبی چند ملیتی دارند.
به همین ترتیب، از ده واکسن برتر از نظر کارایی (efficacy) ، آمریکایی ها در چهار واکسن، چینی ها سه واکسن، روسها دو واکسن و انگلیسی ها در یک واکسن مشارکت داشته و نکته قابل تامل بالاتر بودن کارایی واکسن غربی ها در مقایسه با شرقی هاست.
علاوه بر این، واکسنهای چینی و روسی هیچکدام مرحله سوم بالینی را نگذرانده و قبل از تکمیل فرایند پژوهشی به جهت تعجیل در بازار وارد شده، احتمال عوارض بالاتری دارند و بعید است که به زودی قادر به اخذ تائیدیه سازمان جهانی بهداشت بشوند.

💠 با توجه به آنکه اخیرا جمعی از پزشکان و اعضای هیئت علمی در نامه ای نسبت به ناشناخته بودن عوارض استفاده از تکنولوژی های پیشرفته همچون mRNA در بعضی از واکسنهای غربی ابراز نگرانی کرده اند به عنوان یک متخصص در حوزه پیشگیری لازم می دانم توجه این دوستان را به ناچیز بودن این احتمال جلب نمایم.
ضمن آنکه توجه داشته باشیم که در حال حاضر با الگو برداری از همین فن آوری، برخی از شرکتهای دانش بنیان مورد حمایت دولت مشغول طراحی واکسنهای بومی هستند.

💠 جان کلام آنکه، به نظر می رسد در قضیه واکسیناسیون ملی نیاز به تامل و کارشناسی بیشتری داریم. حال که دستیابی به واکسن داخلی به زودی میسر نیست، باید یک بار دیگر انتخابهای پیش رو را مرور کنیم.
در جایی که در اقتصاد نوین جهانی موضوع محل تاسیس یک شرکت دیگر اهمیت چندانی ندارد، ضمن توجه به رقابت سهمگین بین المللی کشورها برای تامین واکسن شهروندان خود، باید بدانیم که کمپانی های چینی و روسی امکان تولید و ارایه سریع واکسنهایی با بالاترین کیفیت را برای یک و نیم میلیارد جمعیت خود ندارند، پس در این آشفته بازار چگونه می توان سلامت آحاد ایرانیان را به عملکرد مبهم آنها پیوند زد؟

💠 در یک سناریوی کاملا محتمل، چند ماه دیگر که برنامه واکسیناسیون ملی آغاز شود برخی از کشورها به ایمنی جمعی ناشی از واکسیناسیون رسیده اند در آن زمان مرگهای ناشی از کرونا را چگونه برای جامعه توجیه خواهیم کرد؟ آیندگان در مورد ما چه قضاوت می کنند؟

❇ instagram.com/dr.psalamati

ترایال ریکاوری نشان داد:

استفاده از پلاسمای غنی از آنتی بادی در بیماران کوید-۱۹ تاثیری روی مرگ ۲۸ روزه بیماران ندارد.

این نتیجه بررسی روی ۱۰۴۰۶ بیمار و ۱۸۷۳ مرگ می باشد. میزان مرگ در هر گروه (مداخله و درمان استاندارد) 18% و بدون تفاوت آماری معنادار بوده است. پیگیری بیماران هنوز ادامه دارد و باید منتظر نتایج نهایی به خصوص آنالیز زیر گروهی ماند که به زودی منتشر می شود.

همین دو روز قبل بود که مطالعه گذشته نگر نیوانگلند از تاثیرگذاری پلاسمای با تیتر بالای IgG در بیماران غیر اینتوبه سخت گفته بود ولی ریکاوری بزگترین ترایال در این زمینه است.

مطالعه کوچک دیگری در نیوانگلند نیز نشان داده بود که زریق تیتر بالای پلاسمای غنی از آنتی بادی علیه کوید-۱۹، در اوایل بیماری خفیف کرونا (۷۲ ساعت بعد از شروع علام خفیف) و در افراد مسن توانسته تا از پیشرفت به سمت شدید شدن بیماری بکاهد (کاهش خطر نسبی ۴۸٪).

ریکاوری قبلا موثر بودن دگزامتازون و بی اثر بودن هیدروکسی کلروکین و آزیترومایسین در درمان کوید19 را نشان داده بود.
بررسی داروهای REGN-CoV2, tocilizumab, aspirin و colchicine در این ترایال ادامه دارد.

فعلا ارتباط قطعی بین این ۲۳ مرگ‌ و واکسن فایزر وجود ندارد. ما مطمئن نیستیم و این می‌تواند فقط یک اتفاق تصادفی همزمان با واکسن باشد. این را مدیر آژانس دارویی نروژ در مصاحبه با BMJ گفته است. او همچنین گفته است که ما از این بابت نگران نیستیم، زیرا این موارد بسیار نادر است و در بیماران بسیار ضعیف و مسن با بیماری بسیار جدی زمینه ای رخ داده است.

تا به حال ۲۳ مرگ در مدت کوتاهی بعد از تزریق واکسن کرونای فایزر در نروژ مشاهده شده است و آژانس دارویی نروژ ۱۳ مورد از آنها را تا به حال بررسی کرده و نتیجه گیری کرده است که عوارض معمولی مثل تب و تهوع و اسهال ممکن است در نهایت در مرگ این ۱۳ فرد دخالت داشته باشد. این عوارض معمول واکسنها که برای افراد جوان و سالم خطرناک نیست ممکن است بیماری زمینه ای افراد مسن را تشدید کرده و منجر به مرگ آنها شده باشد. فعلا واکسیناسیون در نروژ مطابق قبل ادامه می‌یابد و تحقیق و بررسی بیشتری روی افراد مسن و با بیماری زمینه ای انجام می‌شود. در این موارد با این افراد و خانواده هایشان در مورد مزایا و خطرات احتمالی واکسن صحبت می‌شود تا در مورد دریافت آن تصمیم بگیرند. نروژ تا به حال فقط حدود ۶۰ هزار نفر را واکسینه کرده است.

به روز رسانی:

اطلاعات تکمیلی از آژانس دارویی نروژ:

نروژ هم اکنون در حال واکسیناسیون افراد با بیماری زمینه ای جدی در مراکز نگهداری و خانه سالمندان می باشد. در این مراکز به طور متوسط به صورت هفتگی ۴۰۰ نفر فوت می‌کنند.

برزیل هم دادگانی ملی دارد که می‌تواند ۲۵۴۲۳۸ نفر از بیماران کوید-۱۹ خود با تست پی سی آر مثبت و بستری در بیمارستان را در یکی از مجلات خانواده لنست گزارش کند.
مرگ و میر کلی در بیمارستان برای ۹۱٪ از این افراد ۳۸٪ گزارش شده است. مرگ بیماران بستری در ICU و بیماران تحت تهویه مکانیکی به ترتیب ۵۹٪ و ۸۰٪ بوده است.
مرگ و میر در زیر ۶۰ ساله ها هم بالا بوده است.

آمار کورونا در دنیا تا به امروز:

تعداد موارد قطعی تشخیص داده شده: ۹۳/۴ میلیون نفر

تعداد موارد مرگ ناشی از کوید-۱۹: ۲ میلیون نفر

در حالی که ۵۰۰ هزار مرگ اولی در ۶ ماه رخ داده بود، ۵۰۰ هزار مرگ آخری تنها در ۶ هفته رخ داده است.

برای رسیدن موارد کرونا از ۱۰ به ۲۰ میلیون نفر، ۶ هفته ولی برای رسیدن از ۸۰ به ۹۰ میلیون نفر تنها ۲ هفته زمان لازم بوده است.

توییت دکتر جهانپور

‏کارآزمايي بالینی فاز 1/2 سومین ⁧ #واکسن_ایرانی⁩ کرونا متعلق به مؤسسه سرم و واکسن سازی رازی، دقایقی پیش با تصویب کمیته ملی اخلاق، کلید خورد.

جزئیات مصوبه اخلاق در پژوهش نخستین واکسن ایرانی آنفلوآنز

🔹فانا: ارزیابی اثر ایمنی‌زایی و بی‌خطری واکسن آنفولانزای فصلی چهار ظرفیتی، ساخته شده با نام Fluguard توسط شرکت نیواد فارمد سلامت، در مقایسه با واکسن آنفولانزای فصلی با نام Vaxigrip، به عنوان محصول مرجع، ساخته شده توسط شرکت سانوفی فرانسه در داوطلبان سالم با سن 18 تا 49 سال، مطالعه بالینی فاز 3 تصادفی، دو سوکور، دوبازویی، موازی، کنترل فعال، non-inferiority

🔹محقق اصلی: مصطفی قانعی

🔴یک سوال: آیا با توجه به سمت مصطفی قانعی به عنوان دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و حمایت مالی این ستاد از پروژه تولید واکسن ایرانی آنفلوآنزا و اینکه خود وی به عنوان محقق اصلی این پروژه انتخاب شده است، یک نوع تعارض منافع در این زمینه رخ نداده است؟ اگر مسوولان در این زمینه شفاف‌سازی کنید، خوب است
@phanair

مدتی است بیماری کرونا دوباره در کشور چین شیوع پیدا کرده و قرنطینه کامل چند شهر هم شروع شده است، بر اساس آمار رسمی پس از ۸ ماه هم روز ۱۴ ژانویه یک مورد مرگ ناشی از بیماری کرونا در این کشور ثبت شد.

(آخرین مورد مرگ ناشی از کرونا در
کشور چین مربوط به ۱۷ می برابر با ۲۷ اردیبهشت ماه بوده است)

تصویر زیر، مشخصات سه واریانت جدید از ویروس بیماری کوید-۱۹ را نشان می دهد.

هر کدام از اینها جهش ها و حذفهای مختلفی را شامل می‌شوند.

✅ واریانت B.1.1.7 (با نامهای دیگر 20I/501Y.V1 و VOC 202012/01 و تشخیص داده شده در انگلستان برای بار اول)

یکی از جهش ها در واریانت B.1.1.7 جهش در محل receptor binding domain از نوع N501Y است که سرعت انتقال ویروس را بیشتر کرده است فعلا شواهدی که نشان دهد این واریانت روی شدت بیماری و یا روی تاثیرگذاری واکسن اثری دارد، وجود ندارد.


✅ واریانت B.1.351 (با نام دیگر 20H/501Y.V2 و در آفریقای جنوبی)

جهش N501Y در واریانت B.1.351 نیز دیده شده است. جهش E484K نیز در این واریانت دیده شده که گفته می‌ شود ممکن است روی خنثی سازی توسط آنتی‌بادی های پلی کلونال و مونوکلونال نیز اثر بگذارد. فعلا شواهدی که نشان دهد این واریانت روی شدت بیماری موثر باشد وجود ندارد.



✅ واریانت B.1.1.28 (با نام جدیدP.1 و در چهار مسافر از برزیل در توکیوی ژاپن)

واریانت P.1 نیز ۱۷ جهش و سه حذف دارد و جهش های E484K و N501Y را نیز دارد. شواهدی وجود دارد که برخی جهشهای این واریانت احتمالا می تواند روی توانایی آنتی بادی های تولید شده ناشی از عفونت قبلی (مانائوس برزیل) یا ناشی از واکسیناسیون برای تشخیص یا خنثی سازی ویروس اثر بگذارد.

برای جلوگیری از بروز واریانتهای جدید مقاوم به واکسن، باید واکسیناسیون با سرعت هر چه بیشتر انجام شود.

اینجا گزارش کاملتر را می‌توانید ببینید

کدام گروه سنی بیشترین احتمال آلوده شدن کوید-۱۹ را دارند؟

کدام گروه بیشترین احتمال آلوده کردن را دارند؟

احتمال آلوده کردن توسط افراد بدون علامت بیشتر است یا افراد علامت دار؟

در افراد علامت دار، بیشترین احتمال
آلودگی در زمان قبل از شروع علائم است یا بعد از شروع؟


مطالعه ی بزرگ مجله یThe Lancet Infectious Diseases در مورد انتقال خانگی (Household transmission) کوید-۱۹

✅ در مقایسه با دیگر گروههای سنی، افراد با سن ۶۰ سال و بالاتر بیشترین ریسک ابتلا به عفونت را داشته اند.

✅ ریسک ابتلا به عفونت در کودکان زیر یکسال، از کودکان ۲ تا ۵ سال (۲/۲ برابر) و از کودکان ۶تا ۱۲ سال (۱/۵۳ برابر) بیشتر است.

✅ در مقایسه با افراد بالای ۶۰ سال، افراد زیر ۲۰ سال، با احتمال بیشتری دیگران را آلوده می‌کنند.

✅ احتمال آلوده کردن توسط افراد علامت دار نسبت به افراد بدون علامت خیلی بیشتر است.

✅ آلوده کردن توسط افراد علامت دار، در زمان قبل از شروع علائم، با احتمال بیشتری نسبت به بعد از شروع علائم صورت می‌گیرد.

کوید-۱۹ چقدر می‌تواند روی کاهش امید به زندگی اثر گذار باشد؟

مدل مطرح شده در مقاله ی مجله ی PNAS برای آمریکا، کاهش ۱/۱۳ سال در ۲۰۲۰ را نشان می دهد که این مقدار برای سیاهپوستان و لاتینها ۳ تا ۴ برابر بیشتر از سفید پوستان است. نسبتی از کاهش امید به زندگی در ۲۰۲۰ می‌تواند فراتر از این سال نیز باقی بماند.

مقاله مهم مجله نیچر در مورد وضعیت سلولهای خاطره در سیستم ایمنی در پیگیری ۶/۲ ماهه ی ۸۷ بیمار کوید-۱۹:

هر چند آنتی بادی های IgG و IgM و به شکل کمتر IgA، ضد محلِ اتصال به گیرنده (RBD) در پروتئین اسپایک ویروس کوید-۱۹ به شکل قابل توجهی کاهش داشته است اما در طول این مدت، ایمنی همورال تکامل یافته و تعداد سلولهای بی خاطره تولید کننده آنتی بادی علیه RBD بدون تغییر بوده و آنتی بادی های تولید شده توسط این سلولها نیز قوی تر و مقاوم تر علیه جهش های RBD بوده است. در این پروژه همچنین در پیگیری ۴ ماهه، از نمونه روده ی۱۴ نفر بدون علامت، باقی مانده ژنوم ویروس و رد پای آن در هفت نفر دیده شده است و در نتیجه احتمالا تکامل ایمنی همورال و سلولهای خاطره در طول این مدت با پایدارماندن آنتی ژنهای ویروس مطابقت دارد.

وضعیت سلامت روان پرسنل ICU در دوران پاندمی کوید-۱۹

تقریبا نیمی از پرسنل ICU در انگلستان، یکی از موارد احتمالی افسردگی شدید (۶٪) اختلال استرس بعد از سانحه (۴۰٪)، اضطراب شدید (۱۱٪)، مشکلات مصرف الکل (۷٪)، افکار متعدد آسیب به خود یا این که بهتر بود می‌مردند (۱۳٪) را داشته اند.
در این مطالعه ۷۰۹ پرسنل شامل ۴۱٪ پزشک و ۴۹٪ پرستار و ... در ۹ ICU در ماه ژوئن و ژولای گذشته از طریق پرسشنامه اینترنتی بررسی شده اند و ۴۵٪ از آنها حداقل یکی از مشکلات ذکر شده را داشته اند.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های آفریقای جنوبی اعلام کرده است که جهشهای K417N & E484K باعث شده تا ویروس نسبت به آنتی‌بادی های خنثی‌کننده مقاوم شود. از ۴۴ نفر، ۹۰٪ کاهش ایمنی نسبت به واریانت جدید و ۴۸٪ فرار کامل از سیستم ایمنی داشته اند. هر چند پاسخ سلول تی نیز جزئی از ایمنی است و باید بررسی شود.

در مطالعه دیگر، آنتی بادی ها و سلولهای بی خاطره در ۲۰ فردی که واکسنهای مادرنا و فایزر را دریافت کرده بودند علیه واریانت جدید کد کننده ی E484K یا N501Y یا K417N:E484K:N501Y (واریانتی که اولین بار در آفریقای جنوبی دیده شده است) بررسی شده و در این بین کاهش فعالیت مختصر اما قابل توجه سیستم ایمنی در برابر آن دیده شده است.

از طرفی مقاله ای دیگر نیز بررسی کرده است که جهشهای محل غیر از پروتئین اسپایک نیز در فرار واریانت جدید از سیستم ایمنی نقش دارند.

این موارد نشان می‌دهد که احتمال عفونت مجدد با واریانتهای جدید وجود دارد. این احتمال حتی برای مواردی مثل مانائوس برزیل نیز که به ایمنی جمعی نزدیک شده بوده اند نیز مطرح شده و ناامید کننده است. پس همچنان باید شدیدا اقدامات پیشگیرانه را رعایت کرد. شاید لازم باشد واکسنهای mRNA به صورت دوره ای برای حفظ تاثیرگذاری بالینی به روز رسانی شوند یک مزیت این واکسنها فراهم شدن سریع آنها تا مرحله تزریق فقط در ۴۱ روز است.

مروری خوب و کوتاه بر واکسنهایی از آمریکا و انگلستان و فرانسه توسط دکتر فائوچی و همکارنش در مجله Annals of Internal Medicine

۳۰ هزار نفر در کارآزمایی بالینی بزرگ ریکاوری در انگلستان وارد شده اند.

به دست آوردن نتایج از این ترایال مساوی با تغییر در گایدلاینهای درمانی دنیا برای کوید۱۹ بوده و هست.

این ترایال بود که نشان داد دگزامتازون می‌تواند مرگ بیماران کوید-۱۹ را کاهش دهد.

همچنین نشان داد که هیدروکسی کلروکین، آزیترومایسین، کلترا و پلاسمای غنی از آنتی بادی در درمان بیماران بستری کوید-۱۹ موثر نیست.

و فعلا در حال بررسی آسپرین، tocilizumab و آنتی بادی های مونوکلونال و colchicine و بعدا احتمالا داروهای دیگر می باشد.


تمام یافته های علمی متکی بر انجام پژوهش است و کارآزمایی بالینی از بزرگترین ابزارها در این مسیر است. قضاوت باید بر اساس نحوه ی انجام آنها (میزان درستی روش شناسی و دقت و شفافیت داده ها و ...) باشد. این هم از دیگر تفاوت های علم و شبه علم است. دقت داریم که تنها جایگزین علم، علم بهتر است.