🟢 نگاه سیستمی به شعر حافظ

دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند
گل آدم بسرشتند و به پیمانه زدند

🔸بیت بالا از نقطه نظری مربوط به ساختار خلقت انسان است و رفتاری که از این ساختار نشات می‌گیرد. به تعبیر دکتر سروش، حافظ خلقت را بدون نقص و خلل نمی‌بیند و در خصوص انسان نیز می‌گوید که مستعد خطاست و می‌گوید که "معصوم" مفعول است؛ یعنی اینکه معصوم توسط یک وجود بیرونی حفاظت می‌شود. حافظ می‌گوید که ملائک گل خلقت آدمی را با "می" آمیخته‌اند. بنابراین مستی و خطاکاری در ذات (ساختار) انسان هست. مطابق قانون مورفی هر خطای ممکن رخ خواهد داد.

🔸بنابراین اساسا حافظ سهل‌گیر است و معتقد است که نباید به انسان در گناهان فقهی سخت گرفت:

دیده بدبین بپوشان ای کریم عیب‌پوش
زین دلیری‌ها که من در کنج خلوت می‌کنم

و بر این اساس تاکیدش متوجه بحثهای اخلاقی است.

🔸به طور خاص، او به شدت با ریاکاری مشکل دارد. ریاکاری هم البته از نتایج ساختار نظام مذهبی حاکم در زمان حافظ است:

واعظان کاین جمله در محراب و منبر می‌کنند
چون به خلوت می‌روند آن کار دیگر می‌کنند

حافظا می خور و رندی کن و خوش باش ولی
دام تزویر مکن چون دگران قرآن را

و چقدر این نوع نگاه، نیاز این روزها و شبهای جامعه ایران است‌.

فرزاد دهقانیان
دوازدهم فروردین ۱۴۰۳

#ویرایش و بازنشر
.
@systemdiary

يادگيري دو حلقه اي

🟢یادگیری دوحلقه ای: ماري جوانا و ماهواره

1️⃣در این شکل در حلقه اول یادگیری، با دریافت بازخور از نتیجه تصمیمات در دنیای واقعی یادگیری رخ می دهد و تصمیم گیرنده در اصلاح تصميم خود كوشش مي ورزد. تصمیمات ما در نتیجه بازخورهای اطلاعاتی و مبتني بر استفاده از قواعد و ساختارهای تصمیم گیری شکل می گیرند که این قواعد خود مطابق مدل کوه یخ از مدلهای ذهنی نشات می گیرد.
حلقه دوم یادگیری با اصلاح مدلهای ذهنی در نتیجه بازخورهای اطلاعاتی رخ می دهد که یادگیری عمیق تری است و می توان آن را شیفت پارادایمی دانست.

2️⃣دولت آلمان روز دوشنبه ۱ آوریل (۱۳ فروردین 1403) با وجود مخالفت‌های شدید شماری از سیاستمداران و انجمن‌های پزشکی، مصرف تفریحی ماری‌جوانا را قانونی اعلام کرد. در قانون جدید، بزرگسالان بالای ۱۸ سال مجاز به حمل ۲۵ گرم ماری‌جوانای خشک و پرورش حداکثر سه بوته گیاه آن در خانه هستند.به این ترتیب آلمان بزرگترین کشور اتحادیه اروپا لقب می‌گیرد که قوانین پیشرو در خصوص ماری‌جوانا را تصویب می‌کند. دولت آلمان استدلال می‌کند که قانونی‌سازی به مهار بازار سیاه رو به رشد این ماده محبوب کمک می‌کند [+].

اگر مدل ذهنی در خصوص غیرقانونی بودن ماری جوانا بدون تغییر باقی بماند، تنها یادگیری که رخ خواهد داد یادگیری حلقه اول است که به تصمیم گیرنده می آموزد که چگونه راهکارهای نوین دستگیری و مجازات توزیع کنندگان و مصرف کنندگان ماری جوانا را بیاموزد. اما زمانی که بازخورهای اطلاعاتی در طی زمان بی نتیجه بودن این روشها (رشد مصرف و تشکیل بازار سیاه و عدم امكان نظارت و حتي از دست دادن درآمد مالياتي دولتها) را نشان می دهند، حلقه دوم یادگیری فعال شده و پيش فرض غیرقانونی بودن ماری جوانا را از اساس به چالش می کشد و حال فرایند یادگیری در مسیر ساختارها و قواعد تصمیم گیری جدیدی فعال می شود:

به عنوان گام بعدی اصلاحات قانونی، از اول ژوئیه، آلمان قصد دارد انجمن‌های کشت قانونی ماری‌جوانا را برای عضویت افراد و دسترسی قانونی به این ماده راه اندازی کند.این «باشگاه‌های ماری‌جوانا» هر کدام تا ۵۰۰ عضو خواهند داشت و مجاز خواهند بود حداکثر ۵۰ گرم ماری‌جوانای خشک را در ماه به هر عضو بفروشند. تنها راه قانونی برای به دست آوردن ماری‌جوانا، کشت خانگی یا عضویت در این باشگاه‌ها است که هر دو گزینه برای افرادی که حداقل ۶ ماه در آلمان اقامت داشته‌اند (جلوگيري از گردشگري مواد مخدر)، در نظر گرفته شده است.

3️⃣شايد از سياستگذار ايراني در يك نظام ايدئولوژيك، اتخاذ چنين تصميمات متهورانه اي در خصوص موارد ممنوعه، دور از انتظار و اولويت باشد اما مي توان توصيه كرد كه با انجام تمرينهاي ساده تر گام در مسير يادگيري نهد. به عنوان يك نمونه مي توان پيشنهاد كرد كه قانونگذار ايراني قانون ممنوعیت بکارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره مصوب بهمن ماه 1373 را بازنگري كند. شايد متولدين دهه 80 به بعد با توجه به استفاده فراوان و آشكار ماهواره در خانوارهاي ايراني حتي اطلاع نداشته باشند كه چنين قانوني وجود دارد:

‌ماده ۱ - به موجب این قانون ورود، توزیع و استفاده از تجهیزات دریافت از ماهواره جز در مواردی که قانون تعیین کرده است ممنوع می‌باشد.
‌ماده ۲ - وزارت کشور موظف است با استفاده از نیروهای انتظامی و یا نیروی مقاومت بسیج در اسرع وقت نسبت به جمع‌آوری تجهیزات دریافت‌از ماهواره اقدام نماید....

✅اصلاح مدل ذهني به ما مي آموزد كه گام گذاشتن در مسير تصويب قوانين مشابه قانون ممنوعيت ماهواره كه خلاف عرف، منطق، تكنولوژي، علم و البته قواعد سيستمي است، شرط بندي روي اسب بازنده است.

⬅️اطلاعاتی درباره مصرف "گُل" در ایران که 4 الی 5 برابر غلیظ تر از ماری جوانا است

فرزاد دهقانيان
شانزدهم فروردين 1403

🔸🔸🔸
@systemdiary

☕️اقتصاد هنجارهای آشکار اجتماعی

1⃣علی بلوکباشی در کتاب «قهوه‌خانه و قهوه‌خانه‌نشینی در ایران» آورده است: «از زمان دیدار شاردن فرانسوی از ایران در قرن ۱۷ تا زمان آمدن جان ملکم سفیر انگلیس به ایران در قرن ۱۹ و در زمان فتحعلی شاه قاجار نوشیدن چای در قهوه‌خانه‌ها معمول نبوده است.»
احتمالا باید ذائقه‌پذیربودن دم‌کرده گیاه چای در بین ایرانیان و ورود ساده‌تر این گیاه از سرزمین‌های آسیای شرقی به ایران و در دسترس‌بودن ارزان آن به شیوه چای‌نوشی میان مردم کمک کرده باشد؛ در حالی که ورود دانه قهوه با دشواری‌هایی روبرو بوده و طعم تلخ و تند و تیز آن به دهان مردم گوارا نمی‌نشسته و خواب را هم از تن خسته آنان می‌گرفته. از آن به بعد قهوه‌نوشی در قهوه‌خانه‌ها بر می‌افتد و جایش را به چای‌نوشی می‌دهد اما نام این مکان همچنان قهوه‌خانه باقی می‌ماند. در آغاز، نوشیدن چای به قشرهای مرفه و خانواده‌های رجال و درباری ایران اختصاص داشت. به تدریج و پس از افزایش واردات چای و توسعه کشت و تولید آن در ایران چای‌نوشی از عادات روزانه مردم ایران شد [+].

2⃣ارزش دلاري و مقدار واردات قهوه ايران از سال 97 تا اواخر 1402 در اين شكل آمده است.

🔸در پویایی‌شناسی سیستمها چنین رفتارهایی را می‌توان مبتنی بر مدل انتشار باس (Bass Diffusion Model) شبیه‌سازی کرد. تعدادی پذیرندگان/مصرف‌کنندگان (adopters) اولیه داریم که عمدتا به دلیل تغییر شیوه زندگی به‌خصوص در بین نسل جوان و تغییر ساعات کار و استرس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های محیط کار و همچنین ماهیت شادی‌‌آور قهوه به نوشیدن آن گرایش پیدا کرده‌اند.

🔸پذیرندگان اولیه از طریق تبلیغات دهان به دهان (word of mouth) یک محصول، مد یا نوآوری را اشاعه داده و پذیرندگان بالقوه (potential adopters) را به مصرف‌کننده تبدیل می‌کنند. نرخ تماس افراد (contact rate)، اثرات شبکه و سرعت انتشار را تقویت می‌کند.

🔸دیمون سنتولا در کتاب "تغییر: رخدادهای بزرگ چگونه فراگیر می‌شود؟" به تاثیر نوع شبکه در سرعت انتشار و استحکام یک هنجار با دقت بیشتری پرداخته است.

🔸مطابق شکل پایه‌ای مدل باس، تعداد پذیرندگان به صورت s شکل رشد خواهد کرد و در نهایت تمامی پذیرندگان بالقوه، بالفعل خواهند شد. اگر واردات قهوه را نماینده مصرف قهوه در نظر بگیریم، منحنی در مرحله رشد نمایی خود مطابق رشد S شکل است.

3⃣بیدل دهلوی شراب را نماد هوس‌ها و تمایلات زودگذر می‌داند و قهوه را در مقابل آن قرار می‌دهد.

نمی‌تپد دل خون‌گشته در غبار هوس
سراغ قهوه به جام شراب دشوار است

فرزاد دهقانیان
بیستم فروردین ۱۴۰۳

🔹🔹
@systemdiary

🟢نگاه سیستمی به مغز: لوب‌ پیشانی نوجوانتان باشید

1️⃣عملكرد سيستم مغز انسان شامل عملكرد هر يك از لوبهاي مغز به تنهايي و در تعامل با يكديگر است. لوب‌ پیشانی (Frontal lobe) محل چیزهایی است که گاه کارکرد اجرایی مغز نامیده می‌شوند. آن‌ها مسئول برنامه‌ریزی، خودآگاهی و قضاوت هستند. در حالت مطلوب، وظیفۀ آن‌ها کنترل تکانه‌هایی است که ریشه در بخش‌های دیگر مغز دارد. در ایام نوجوانی مغز هنوز مشغول ایجاد پیوندهایی میان بخش‌های مختلف خود است. از قرار معلوم، این پیوندها ابتدا در پشت مغز شکل می‌گیرند و لوب‌ پیشانی یکی از آخرین مناطقی هستند که به هم متصل می‌شوند. لوب‌های پیشانی تا زمانی که افراد به دهۀ سوم یا حتی چهارم زندگی‌شان نرسند به عملكرد مطلوب خود نمي رسند.

2️⃣فرانسیس جنسن، نویسنده و عصب‌شناس، خودش مادر است. او در کتاب مغز نوجوان: راهنمای نجات‌بخش یک عصب‌شناس برای تربیت نوجوانان و جوانان، راهنمای والدگری‌ای را همراه با آخرین مطالعات ام‌آرآی عرضه کرده است. به‌ گفتۀ او نوجوانان دچار نقص مغزی هستند، چیزی شبیه نقص شمع‌های ماشین.

🔸او می‌نویسد در نوجوانان، لوب پیشانی به‌طور کامل به تمام سیلندرها جرقه‌زنی نمی‌کند، بنابراین ما نباید از داستان‌های هرروزه‌ای که دربارۀ خبط‌های غم‌انگیزشان می‌شنویم و می‌خوانیم حیرت کنیم.
اینجاست که والدین وارد عمل می‌شوند. جنسن می‌نویسد "شما باید لوب‌های پیشانی نوجوانتان باشید، تا زمانی که مغزهایشان کاملاً سیم‌کشی شود." ظاهراً منظورش این است که در بیشتر اوقات تحکم داشته باشید.

🔸جنسن داستان يكي از پسرانش را كه ماشين دوج خانوادگي شان را به دليل اشتباه در محاسبه لحظه پيچيدن به چپ، داغان كرده است نقل مي كند. البته خوانندگان با دانستن اينكه در نهايت پسرش از دانشگاه‌ هاروارد فارغ التحصیل شده آرامش خاطر مي يابند.

3️⃣از نقطه‌نظری دیگر، لارنس اشتاينبرگ، استاد روان‌شناسی دانشگاه تمپل، می‌گوید در خلال کودکی، هستۀ آکومبنس (Nucleus Accumbens)، که گاه «مرکز لذت» نامیده می‌شود، رشد می‌کند و در مغز نوجوان به بزرگ‌ترین اندازه‌اش می‌رسد. سپس کوچک و کوچک‌تر می‌شود. این گسترش مرکز لذت هماهنگ با دیگر تغییرات رشد قوای حسی اتفاق می‌افتد. وقتی کودکان به سن بلوغ می‌رسند، مغز آن‌ها گیرنده‌های دوپامین بیشتری تولید می‌کند. دوپامین، که ناقل عصبی است، چند نقش در سیستم عصبی انسان ایفا می‌کند، که جذاب‌ترین آن‌ها پیام‌رسانیِ لذت است. و همین امر به‌نوبۀ خود توضیح می‌دهد که چرا نوجوانان کارهای بسیار احمقانه‌ای انجام می‌دهند. دلیلش این نیست که آن‌ها در سنجش خطر نسبت به بزرگ‌سالان‌ ناپخته‌تر هستند، بلکه دقیقاً به این دلیل است که پاداش‌های بالقوه برای آن‌ها بی‌نهایت بزرگ‌تر به نظر می‌رسند و از نقطه‌نظر عصب‌شناختی، حقیقتاً بزرگ‌ترند. اشتاینبرگ می‌نویسد این تصور کاملاً اشتباه است که نوجوانان چون اطلاعات و دانش چندانی ندارند تن به ریسک می‌دهند.

🔸بررسی‌های تصویربرداری مغز نشانگر این است که تحت نظر بودن از سوی دوستان مراکز پاداش نوجوان را فعال می‌کند. اشتاینرگ معتقد است که این امر آن‌ها را وامی‌دارد به‌دنبال پاداش‌های بیشتر باشند و باعث می‌شود کارهایی خطرناكي را در حضور ديگران انجام دهند.

🔸رفتار مجرمانۀ نوجوانان نیز در اکثر مواقع از آزمودن رفتار پرخطر حاصل می‌شود، نه از نقصان اخلاقی ریشه‌دار که نمایانگر شخصیت بد است. منحني سن-جرم هم همين موضوع را تاييد مي كند.

✅اگر در دوران نوجوانی این موضوع را می‌دانستیم، می‌توانستیم در جواب اعتراض بزرگسالان به رفتارهایمان بگوییم : مشکل من نیست، مشکل از ساختار لوب پیشانی مغزم است و ساختار سیستم رفتار سیستم را به وجود می‌آورد ؛) و البته اگر تا آن لحظه تنبیه بدنی نشده بودیم قطعا بعد این جمله ضربتی نوش می‌کردیم.

✅حافظ هم به تجربه به این خطاکاری ساختاری در انسان رسیده است و او را به صورت "سجاده شراب‌آلوده" توصیف می‌کند.

⬅️این فرسته، برگرفته از مقاله‌ای است با عنوان در مغز نوجوانان چه می‌گذرد که در فصلنامه ترجمان ترجمه و چاپ شده است. مطالعه مقاله کامل اکیدا به علاقمندان توصیه می‌شود.

فرزاد دهقانیان
بیست و چهارم فروردین ۱۴۰۳

@systemdiary

Don Quixote - Orson Welles -(1957-1972) - English Version - 1992

📽 دون‌کیشوت: It's delicious

🔹در برشی از نسخه انگلیسی فیلم (ناتمام) دون‌کیشوت به کارگردانی اورسون ولز، دون‌کیشوت (دون‌کی‌هوته در تلفظ انگلیسی فیلم) برای هدفی والا، تصمیم گرفته است تا از خوردن امتناع کند و به نوعی روزه‌دار است. همراهِ پلشت و گرسنه او، سانچو، مرغی را کباب کرده و او را ترغیب می‌کند که با او همراه شود. سانچو دو استدلال اصلی دارد. اول اینکه می‌توانی غذا بخوری چون کسی نمی‌بیند و دوم اینکه یک تکه بال روزه را باطل نمی‌کند و اینکه تو بدون غذا چیزی جز استخوان و پوست نیستی.

🔹دون کیشوت ابتدا تکه‌ای از مرغ را مزه می‌کند و می‌گوید: "خیلی خوبه ولی من نباید بخورم (It's glorious but I mustn't)." اما با وسوسه‌های بیشتر سانچو در نهایت تکه‌های بیشتری را خورده و می‌گوید: "It's delicious, it really is"

🔹تمام مسئله همین است: ساختاری که شفافیتی ندارد و در آن کسی تو را نمی‌بیند و این ساختار پر از وسوسه‌های واقعا خوشمزه است.

🔸شباهت ظاهری بازیگر دون کیشوت در فیلم با شیخ وایرال این روزهای ایران، کاملا تصادفی است.

لینک نسخه کامل فیلم

فرزاد دهقانیان
بیست و پنجم فروردین ۱۴۰۳

@systemdiary

🐺بازی گرگ‌ها

1⃣ تمام پستانداران اجتماعی، مثل گرگ‌ها، دلفینها و میمون‌ها در درون خود دارای رمزهای اخلاقی هستند که در مسیر تکاملی شکل گرفته تا همکاری گروهی را بهتر کند. برای مثال وقتی توله گرگها با هم بازی می‌کنند از مقررات "بازی عادلانه" پیروی می‌کنند. اگر یک توله رقیب خود را سخت گاز بگیرد یا بعد از این که رقیبش به علامت تسلیم به پشت روی زمین خوابیده را گاز بگیرد توله های دیگر با او بازی نخواهند کرد [۲۱ درس برای قرن ۲۱، یووال نوح هراری]. گرگها در طول زمان آموخته‌اند که رفتار عادلانه درون‌گروهی به بقای‌شان کمک می‌کند.

2⃣ مطابق قاعده انصاف، اگر یک جامعه به اندازه‌ی کافی عادلانه باشد، افراد آن جامعه از نظر اخلاقی وظیفه دارند که از قانون تبعیت کنند. در غیر این‌ صورت، چنین وظیفه‌ای از دوش افراد برداشته می‌شود. اگر این قاعده را نپذیریم، تمامی انقلابها غیرقانونی و غیراخلاقی خواهند بود.

3⃣ برای نوشتن شعری
که سیاسی نباشد
باید گوش سپرد به صدای پرندگان
و برای شنیدن صدای پرندگان
باید قطع شود صدای این جنگنده
[مروان مخول (شاعر فلسطینی)]

فرزاد دهقانیان
سی و یکم فروردین ۱۴۰۳
.
@systemdiary

❇️هندسه شبکه‌ها: فساد چای دبش و کارزار چای دبش

در فرسته مربوط به رشد مصرف قهوه به مدل انتشار باس و اثرات شبکه اشاره شد. دیمون سنتولا در کتاب "تغییر: رخدادهای اجتماعی چگونه فراگیر می‌شود؟" نقش هندسه شبکه‌ها را در فرایند انتشار یک پدیده، رخداد یا یک میم‌ (meme)، تشریح می‌کند.

1⃣هندسه شبکه‌هایی که ارتباطاتشان از نوع ضعیف است، شباهت زیادی به نمایش‌های آتش‌بازی دارد. هرکس در کانون انفجار خودش است و ارتباطات ضعیفش به طور اتفاقی در تمام جهت‌ها پخش می‌شود. در این شبکه‌ها اغلب افراد با دوستان یکدیگر در ارتباط نیستند. پراکنش افکار یا اطلاعاتی ساده مثل ازدواج محمدرضا گلزار یا فساد چای دبش در این‌گونه شبکه‌ها به سرعت همه‌گیر می‌شود. اما باورها و رفتارهای اعضای شبکه در چنین هندسه‌ای تغییر نمی‌کند.

2⃣ هندسه شبکه‌هایی که ارتباطات آنها قوی است بیشتر به تور ماهیگیری شبیه است. ظاهر این شبکه‌ها به شکل توالی در هم تنیده‌ای از ذوزنقه‌ها و مثلث‌هاست. در این الگو که اغلب به آن خوشه‌بندی شبکه می‌گویند، افراد با دوستان یکدیگر در ارتباط‌اند.
انتشار افکار و رفتارهای نوآورانه و درخواست‌های پیچیده‌ و سیاسی نیازمند هندسه ارتباطات قوی است. افراد برای انتشار چنین ایده‌هایی ابتدا صبر می‌کنند تا آن را از چندین تن از افراد حاضر در حلقه اجتماعی‌شان دریافت کنند، سپس به انتشار آن اقدام می‌کنند. این صبر استراتژیک برای غلبه بر احساس ترس و خطر و دریافت تایید کافی از اجتماعشان است. سرعت انتشار در این نوع شبکه کمتر است، اما تغییر در رفتارها نیازمند شبکه تور ماهیگیری است.

3⃣هندسه شبکه‌ها توضیح می‌دهد که چرا خبر فساد چای دبش و طنازی‌های مرتبط با آن به سرعت در شبکه‌های اجتماعی وایرال می‌شود، اما تعداد امضاهای کارزار درخواست گزارش فساد چای دبش از رییس‌جمهور به زحمت به ۳۷ هزار امضا می‌رسد. اولی در شبکه آتش‌بازی به سرعت منتشر می‌شود اما دومی برای فراگیر شدن نیازمند شبکه تور ماهیگیری است.

🪧راه‌کار عملی:

🔹اگر می‌خواهیم نقش خود را به عنوان یک کنشگر دغدغه‌مند در دینامیک تغییرات اجتماعی فراگیر ایفا کنیم، حداقل کاری که می‌توان انجام داد این است که در شبکه‌سازی‌های تور ماهیگیری مشارکت کنیم و افکار محرک تغییر و ایجاد‌کننده هنجارهای اجتماعی جدید را در شبکه‌های ارتباطی خود منتشر کنیم. با این اقدامات می‌توان در ابتدا یک بلوغ فکری شبکه‌ای در حوزه‌‌های اقتصادی و اجتماعی ایجاد کرد (به عنوان نمونه، در این ویدیو به عدم انسجام فکری ایرانیان در مسائل اقتصادی و نیاز به آموزش اقتصاد برای عموم مردم اشاره شده است).

🔹دینامیک شبکه‌ها نشان می‌دهد که این یکی از نقاط اهرمی در سیستم‌های پیچیده است که در آن کنش‌های کوچک می‌توانند تغییراتی بزرگ را ایجاد کنند. مطابق مدل عجم اوغلو، رسیدن به دالان باریک آزادی نیازمند جامعه/شبکه‌های قدرتمند است.

🔹دکتر مجتبی لشکربلوکی در کتاب "استراتژی توسعه ایران"  نتوکراسی و شبکه‌سازی را به عنوان استراتژی اصلی توسعه پیشنهاد می‌کند و می‌گوید که آغازگر نتوکراسی در ایران باید بخش مردمی باشد.

فرزاد دهقانیان
هفتم اردیبهشت ۱۴۰۳
.
@systemdiary

💲اقتصاد پنهان ناهنجاری‌های آشکار اجتماعی: برخورد با دانشجویان در دانشگاههای آمریکا

اعتراضات دانشجویی ضداسراییل در آمریکا بعد از برخورد خشونت‌آمیز پلیس با کمپ اعتراضی دانشجویان در دانشگاه کلمبیا شدت یافته و هم اکنون در تعدادی زیادی از دانشگاههای آمریکا فراگیر شده است. دانشجویان خواهان این هستند که دانشکده‌‌های‌شان که منابع موقوفه (Endowment) عظیمی دارند از سرمایه‌گذاری در شرکت‌های مرتبط با اسراییل خودداری کنند(Divest).

1️⃣برای به دست آوردن تصویری از این منابع موقوفه، اطلاعات مربوط به دانشگاه کلمبیا را به عنوان یک دانشگاه خصوصی که مرکز اعتراضات دانشجویی شده است، بررسی می‌کنیم:

🔸منابع اهدایی/وقفی توسط شرکت سرمایه‌گذاری موقوفات دانشگاه کلمبیا برای سرمایه‌گذاری در بورس و دیگر شکلهای سرمایه‌گذاری استفاده شده و این شرکت از این محل برای دانشگاه سود کسب می‌نماید. کل ارزش منابع این شرکت تا 30 ژوئن 2023، مبلغ 13.64 میلیارد دلار بوده است. این شرکت در سال 2023، 4.7 درصد سود کسب کرده است. در سال 2023، مبلغ 632.5 میلیون دلار از عواید این سرمایه‌گذاری ها در حمایت از دانشجویان و فعالیتهای دانشگاه هزینه شده است [+]. دانشگاه کلمبیا 12 درصد از بودجه 6 میلیارد دلاری سال 2023 خود را از محل درآمد این سرمایه‌گذاری‌ها تامین کرده است [+].

🔸دانشگاه کلمبیا یکی از 8 دانشگاه معتبر لیست Ivy League است که رقابتی جدی برای جذب منابع وقفی دارند. ارزش منابع وقفی دانشگاه هاروارد به عنوان دانشگاه رتبه یک دنیا و یکی دیگر از دانشگاههای اين ليست، 49.5 ميليارد دلار در سال 2023 بوده است [+].

🔸اقتصاد علم انگیزه‌هاست و آگاهی از این ارقام مالی به درک چرایی برخورد با دانشجویان و پشتوانه فشارهای نهادهای بیرون دانشگاه [+]، کمک خواهد کرد.

2️⃣بودجه دانشگاه فردوسی مشهد به عنوان یکی از بزرگترین دانشگاههای ایران، در سال 1402 رقمی حدود 20 میلیون دلار بوده است [+]. معنای این عدد این است که دانشگاه کلمبیا تنها از محل سود صندوق سرمایه‌گذاری موقوفات خود بیش از 30 برابر بودجه سالیانه دانشگاه فردوسی مشهد عواید کسب کرده و بودجه سالیانه آن 300 برابر دانشگاه فردوسی مشهد است.
خبر آزادسازی 7 میلیارد دلار دارایی‌های ایران در کره جنوبی بازار ارز ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد و این در حالی است که این مبلغ کمی بیش از بودجه سالیانه دانشگاه کلمبیا است و ارزش صندوق موقوفات دانشگاه کلمبیا حدود دو برابر داراييهاي توقیف/آزاد شده ایران در کره جنوبی است.

3️⃣در این کلان‌تصویر اقتصادی، اعلام آمادگی بعضی از دانشگاههای ایران برای پذیرش اساتید و دانشجویان اخراجی آمریکا چیزی جز بردن عِرض خود و ایجاد زحمت برای ما و دیگران نیست. اگر می‌خواهیم در این ابعاد حرفی جدی برای گفتن داشته باشیم، راهی جز رشد اقتصادی وجود ندارد.
هدف از این نوشته نه خود‌کم‌بینی و خودتحقیری بلکه واقع‌بینی و اصلاح مدل‌های ذهنی است. این زمین بازی ما نیست.

فرزاد دهقانیان
یازدهم اردیبهشت 1403
.
@systemdiary

معمای پل عابر و تراموا

🗣معمای پل عابر و تراموا: دانشجویان ما و دانشجویان آنها

در یادگیری دوحلقه‌ای استراتژی، ساختار و قواعد تصمیم‌گیری، نقش مهمی در فهم دینامیک تصمیم‌گیری و یادگیری دارند. مثلا رویکرد وظیفه‌گرایانه یا فایده‌گرایانه منجر به تصمیمات متفاوتی می‌شوند.

1️⃣معمای پل عابر: شما روی پلی که بر خط‌آهن کشیده شده ایستاده‌اید. ناگهان مشاهده می‌کنید قطاری که کنترل آن از دست رفته به سمت پنج نفر که در مسیر قرار دارند با شتاب در حرکت است در کنار شما کارگر راه‌آهن با یک کوله بزرگ قرار دارد (شکل ۱). تنها راهی که برای نجات جان افراد وجود دارد آن است که این مرد را از روی پل هل دهید و جلوی قطار بیندازید. مرد خواهد مرد، اما بدن او قطار را متوقف خواهد کرد و نخواهد گذاشت به آن گروه از انسانها برسد. (شما نمی‌توانید خودتان بپرید، چون آن قدر جنس همراه ندارید که وزن زیادی داشته باشد و بتواند قطار را متوقف کند و زمانی هم ندارید که بتوانید کوله آن مرد را بگیرید). اگر ملاحظات قانونی را کنار بگذاریم، آیا شما آن فرد غریبه را به سمت مردن هل خواهید داد؟

🔹اغلب افراد در این شرایط از تفکر اخلاقی که ایمانوئل کانت به آن رویکرد وظیفه گرایانه اطلاق کرده پیروی می‌کنند و آن فرد را هل نمی‌دهند. کانت اخلاقی بودن یک اقدام را بر حسب التزام آن اقدام به قواعد و وظایف می‌سنجد. از منظر کانت انداختن یک فرد از روی پل نقض حقوق او و به همین دلیل کاری غیر اخلاقی است. بیشتر انسانها باور ندارند که هل دادن کسی برای نجات جان پنج نفر دیگر کاری از نظر اخلاقی پذیرفتنی است اگر از آنها پرسیده شود چرا حاضر به هل دادن آن مرد نمی‌شوند پاسخهای رایج از این قبیل خواهد بود: «این کار جنایت است!» هدف وسیله را توجیه نمی‌کند!»

2️⃣معمای تراموا: این بار یک تراموا به سمت پنج کارگر راه آهن در حرکت است و اگر به همین ترتیب جلو برود آنها کشته خواهند شد. تنها راه نجات جان این افراد آن است که کلید تغییر مسیر ریل فشار داده تا قطار به مسیر دیگری برود، ولی در این حالت یک فرد دیگر که در آنجا است کشته خواهد شد و جان پنج نفر دیگر نجات خواهد یافت (شکل ۲). اگر دغدغه های قانونی را کنار بگذاریم یکبار دیگر به این پرسش پاسخ دهید که آیا شما کلید تغییر مسیر ریل را خواهید فشرد تا جان پنج نفر را به هزینه جان یک نفر نجات دهید؟

🔹بیشتر افرادی که قبلاً با معمای پل مواجه نشده‌اند می‌گویند در معمای تراموا کلید تغییر مسیر را فشار خواهند داد. آنها این اقدام را با این باور توجیه خواهند کرد که مرگ پنج نفر بدتر از مرگ یک نفر خواهد بود، که نوعی تفکر فایده گرایانه استاندارد است. از منظر فایده گرایان، باید هزینه و فایده هر گزینه را جمع بزنید و گزینه ای را انتخاب کنید که بیشترین خالص هزینه فایده را داشته باشد، که در اینجا نجات جان پنج نفر به هزینه جان یک نفر است.

🔹وقتی افراد در معرض هر دو مسئله قرار می‌گیرند، برخی به واسطه ناسازگاری مناقشه انگیز تصمیم شان در قبال فشردن کلید (در معمای تراموا) و پرتاب نکردن آن مرد از روی پل (در معمای پل) اذیت می‌شوند.
[کتاب مدیران و چالشهای تصمیم‌گیری]

3️⃣ نحوه مواجهه و برخورد سیاستمدار با اعتراضات دانشجویی دور و نزدیک خود نیز در همین بافتار (context) قابل بررسی است. برای اتفاقات نزدیک فایده‌گرا می‌شود و آزادی و حتی جان فرد جوان و نوجوان را برای منفعتی بزرگتر بی‌ارزش می‌داند. اما برای مسئله‌ای مشابه در دوردست وظیفه‌گرایی را برمی‌گزیند و منفعت‌گرایی را تقبیح می‌کند. گاهی باید اذیت شد تا بیشتر آموخت.

فرزاد دهقانیان
چهاردهم اردیبهشت ۱۴۰۳
.
@systemdiary

⭕️فرمولی برای توسعه: بیست و پنج درصدِ زِد به علاوه آلفا

1⃣ماکس پلانک فیزیکدان بزرگ و برنده جایزه نوبل گفته است: "حقیقت‌های جدید علمی با مجاب کردن مخالفانش و وادار کردن آن‌ها به دیدن نور حقیقت پیروز نمی‌شوند. بلکه دلیل پیروزی‌شان آن است که مخالفانشان سرانجام از دنیا می‌روند و نسل جدیدی بار می‌آید که با آن حقیقت علمی آشناست."

2⃣جمعیت لازم برای ایجاد هنجارهای اجتماعی جدید، فقط حدود ۲۰ تا ۳۵ درصد جامعه است. دیمون سنتولا مطابق آزمایشهایی که انجام داده، این جرم بحرانی را بزنگاه ۲۵ درصدی نامیده است. او به عنوان نمونه اشاره می‌کند که در سوئد، زنان پس از آنکه به جرم بحرانی ۲۵ تا ۳۰ درصدی از مجالس قانون‌گذاری محلی رسیدند، به طرز کارآمدی با یکدیگر هماهنگ شدند و موضوعات تازه‌ای را برای رفع دغدغه‌های زنان مطرح نمودند [کتاب تغییر، دیمون سنتولا، ترجمه سعید زرگریان: صص ۲۰۴-۱۹۶].

🔹 بخشی از نتایج گزارش موج چهارم پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان که در روزنامه‌های رسمی کشور منتشر شده است، نشان می‌دهد که جامعه ایران در بعضی هنجارها و باورها از جرم بحرانی عبور کرده است. به طور خاص ۶۰ درصد جامعه از وضعیت سیاسی کشور ناراضی هستند [±].

3⃣اگر عدد دانبار را به عنوان یک عدد تقریبی قبول کنیم، هر انسان حداکثر می‌تواند با ۱۵۰ نفر آشنایی معنادار داشته باشد و دایره آشنایان صمیمی او به ۵۰ نفر می‌رسد. به عنوان یک قاعده هیوریستیک اگر هر فرد بتواند حداقل ۲۵ درصد آشنایان خود را با خود همسو کند، می‌تواند به ایجاد یک تغییر فکری، رفتاری یا به طور کلی اشاعه یک نوآوری در جامعه آشنایان خود امیدوار باشد. آشناهای شما نیز قاعدتا دایره آشنایان خود را دارند و می‌توانید به اثر گلوله برفی امیدوار باشید.

🛜راه‌کار عملی:
مطابق نظر ماکس پلانک فقید، نباید از مقاومت و پس‌زنی قدیمی‌های مخالف ناامید شد. تلاش برای همسوسازی مدلهای ذهنی و قواعد تصمیم‌گیریِ حداقل ۲۵ درصد از جمعیت نسل زد (متولدین ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۹) و آلفا (دهه نودی‌ها) ایده هوشمندانه‌تری است. البته که بار این کار بیشتر بر دوش نسل وای (Y) (دهه شصتی‌ها) خواهد بود.

فرزاد دهقانیان
بیست و یکم اردیبهشت ۱۴۰۳
.
@systemdiary

✳️ناله مرغ سحر لازم است اما کافی نیست

🔹مرغ سحر نام تصنیفی است که بسیاری آن را با نام مرحوم استاد محمدرضا شجریان می‏‌شناسند. یکی از بیادماندنی‌ترین اجراهای مرغ سحر توسط ایشان، اجرا در کنسرت همنوا با بم با همخوانی همایون شجریان در سال ۱۳۸۲ است. اشک‌های احساسی گروهی از حضار همراه با ناله مرغ سحر حکایت از غمی عمیق دارد که بخشی از آن مربوط به حادثه غم‌انگیز زلزله بم است.

🔹شعر مرغ سحر، گفتگویی میان شاعر و مرغی در قفس است. هر دو مایوس و ناامید. شاعر از بلبل پربسته می‌خواهد از کنج قفس بیرون آید و نغمه بسراید. اما مرغ محبوس به جای نغمه آزادی، آه و ناله سر می‌دهد تا آنجا که شاعر که بیش از پیش ناامید شده و داغ دلش هم تازه‌تر، به تنگ می‌آید و از او می‌خواهد که بس کند و شرح هجران، کوتاه.

🔹اما استاد شجریان از نظر زمانی، در بخش انتهایی لیست خوانندگان این تصنیف قرار می‌گیرد. نخستین ضبط این تصنیف در پاییز سال ۱۳۰۶ خورشیدی، با صدای ملوک ضرابی و تار مرتضی نی‌داوود انجام شده است. مرغ سحر اساسا یک ترانه اعتراضی به استبداد یا به تعبیری ترانه شکست آرمانها و شعارهای انقلاب مشروطه است.

🔹مرغ سحر در همان سالهای نخست روی کار آمدن رضا شاه پهلوی روی صفحه ضبط و منتشر شد. اما تا حدود نیم قرن، شاید به این دلیل که اساسا در اعتراض به رضا شاه ساخته شده بود، چندان نشانی از آن به چشم نمی‌خورد تا اینکه در سالهای دهه پنجاه خورشیدی عصر تازه ای در ترانه اعتراضی آغاز شد و مرغ سحر بار دیگر جان گرفت [+].

🔹راز ماندگاری تصنیف مرغ سحر و این ناله‌های ناتمام، پرده از یک خلاء در فرایند توسعه ایران برمی‌دارد. خلاءی که سالهای مدیدی است دغدغه‌مندان ایران سعی در واکاوی آن داشته‌اند. مصداق امروزی ناله مرغ سحر، توییتها، پستهای اینستاگرام و تلگرام ماست. نوشته‌هایی که غالبا اعتراض به وضع موجودند ولی چشم‌انداز مشترک و روشنی برای گام بعدی و نقش خود در اصلاح وضع موجود ندارند. انگار جامعه با ناله و اشک خود را تسکین می‌دهد و منتظر یک منجی ماورایی است. ناله‌هایی که به سرعت در شبکه‌های شکل آتش‌بازی منتشر شده و به همان سرعت هم محو می‌شوند.


✅راه‌کار عملی:

به نظر می‌رسد توانمندسازی همزمان حکومت و جامعه به عنوان دو بال اصلی توسعه مورد توافق پژوهشگران توسعه است. پس اگر در هر سطحی دستی در حکومت دارید توان حل مسئله را با بکارگیری نیروهای شایسته و با رویکرد بهبود مستمر بالا ببرید[+] و اگر هم می‌توانید روی جامعه اثرگذار باشید فرمول توسعه ۲۵ درصد زد به علاوه آلفا را در ذهن داشته باشید و با مشارکت در شبکه‌سازی، به ایجاد بلوغ فکریِ شبکه‌ایِ جامعه در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کمک کنید.

خدا، فلک و طبیعت شام تاریک ما را بی‌واسطه سحر نمی‌کنند. واسطه اما همان تن دادن به سازوکارهای توسعه است.

فرزاد دهقانیان
بیست و هفتم اردیبهشت ۱۴۰۳
.
@systemdiary

⭕️سقوط سخت در نوک کوه یخ

مدل سیستمی کوه یخ شامل چهار سطح یا لایه است. لایه بالای سطح آب که به سادگی قابل مشاهده است، لایه رخداد است. رخدادها بخشی از یک روند هستند که در طی زمان در لایه دوم شکل گرفته است. شکل‌گیری روندها به دلیل ساختارها و قواعد تصمیم‌گیری در لایه سوم است که خود برگرفته از مدلهای ذهنی در لایه چهارم کوه یخ است [۱].

لایه اول (رخداد) :

🔹کارشناسان می‌گویند به غیر از ۳ هواپیمای ایرباس برجامی، ۱۳ فروند‌ای‌تی‌آر و چند فروند ایرباس ۳۴۰ ماهان، کل ناوگان هواپیمایی کشور باید بازیافت شود [+].

🔹رئیس انجمن صنفی مراکز اسقاط خودرو با بیان اینکه ۳۵ تا ۴۰ درصد خودروها در کشور به مرز فرسودگی رسیده‌اند، گفت: طبق آمارهای رسمی ۲.۵ میلیون خودروهای سواری و حدود ۹ تا ۱۰ میلیون موتورسیکلت فرسوده در کشور وجود دارد [+].

لایه دوم (روند):

🔸طبقه متوسط جامعه این روزهای ایران، استهلاک دارایی‌های خود (مثل خودرو، لوازم منزل و ساختمان) و عدم توانایی برای نوسازی (سرمایه‌گذاری جدید) آنها را لمس می‌کند.

🔸در اقتصاد کلان، نسبت مصرف سرمایه (استهلاک) به موجودی سرمایه از سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۴۰۰ صعودی بوده است. نسبت میانگین برای این دهه حدود ۴.۵ درصد بوده است. به عبارت دیگر سالانه ۴.۵ درصد ارزش موجودی سرمایه ثابت کشور مستهلک می‌شود. بر اساس عمر مفید ساختمان و ماشین آلات که توسط بانک مرکزی منتشر شده ، عمر مفید ساختمان بین ۴۰ تا۸۰ سال و ماشین آلات بین ۱۵ تا ۲۴ سال است.لذا می‌توان گفت اکثر ماشین آلات و تجهیزات در حال سپری کردن نیمه دوم عمر خود هستند [۲]. بررسی تفکیکی روند موجودی سرمایه در بخش حمل و نقل می‌تواند تصویر دقیق‌تری ارائه دهد.

✅راهکار عملی:

سقوط بالگرد حامل رییس جمهور و همراهانشان رخدادی در نوک کوه یخ سیستمی است. جلوگیری از وقوع رخدادهای مشابه برای عموم مردم، نیازمند معکوس کردن روند فعلی نرخ رشد سرمایه‌گذاری در کشور است. راه‌حل‌های کلیدی ابتدا تغییر بنیادین مدل ذهنی سیاست بین‌المللی کشور در لایه چهارم و متعاقب آن رفع تحریمها در لایه سوم است. ادامه روند فعلی رخدادهای بزرگتر و در سطوح وسیع‌تری را در پی خواهد داشت.

فرزاد دهقانیان
اول خرداد ۱۴۰۳
.
@systemdiary