🔻 مغز بزرگ ما و تکامل دگروالدینی

🤰 در فرهنگ ما مرسوم است هنگامی که فردی صاحب فرزند می‌شود، دوستان و آشنایان برای تبریک و شادباش به منزل‌ او می‌روند. در چنین مواقعی اغلب میهمانان، نوزاد تازه متولد شده را در آغوش گرفته و نوازش ‌می‌کنند. این شیوۀ رفتار را می‌توان به اشکال گوناگون در میان فرهنگ‌های دیگر نیز یافت. در تمام فرهنگ‌هایی که می‌شناسیم خویشاوندان و آشنایان به مادر در پرورش نوزاد کمک می‌کنند (منبع). این رفتار به ظاهر عادی ما از منظر تکاملی بسیار متفاوت از دیگر گونه‌هاست.

🔍 برای روشن شدن موضوع اجازه دهید نگاهی بیندازیم به نزدیک‌ترین خویشاوند زندۀ تکاملی ما: شامپانزه‌. شامپانزه‌های ماده پس از زایمان، توجۀ وسواس‌گونه‌ای به نوزاد خود دارند و -دست‌کم تا چند ماه اول- حتی به خویشاوندان نزدیک‌ اجازه نمی‌دهند که به نوزاد نزدیک شده یا آن را در آغوش بگیرند. دلیل این رفتار، میزان هورمون اکسی‌توسین در بدن شامپانزه مادر است. در میان پستانداران هورمون اکسی‌توسین در هنگام زایمان به فرآیند انقباض عضلات برای بیرون راندن نوزاد از رحم کمک می‌کند. علاوه بر این، اکسی‌توسین تاثیر بسیار مهمی بر روی مغز مادر در شکل‌دهی به هیجانات او دارد. اکسی‌توسین باعث ایجاد پیوندی نیرومند میان مادر و نوزاد تازه متولد‌شده می‌شود (منبع و منبع و منبع). این هورمون در هنگام تولد در بدن انسان‌های مادر نیز وجود دارد. اما میزان آن حتی در میان دلسوزترین انسان‌های مادر قابل مقایسه با شامپانزه‌های مادر نیست (منبع و منبع) زیرا همانطور که گفته شد انسان‌ها اجازه می‌دهند خویشاوندان، آشنایان، دوستان، ماما و پزشک نوزاد را در آغوش بگیرند و لمس کنند. اما شامپانزه مادر نوزادش را تمام و کمال برای خود می‌خواهد. کسی که جرات کند به نوزاد شامپانزه نزدیک شود باید حملۀ شدید یک مادر خشمگین را به جان بخرد. اما چرا چنین تفاوت فاحشی میان انسان‌ها و شامپانزه‌ها وجود دارد؟ به نظر می‌رسد که پاسخ این پرسش را باید در پرهزینه‌ترین عضو بدن جست: مغز.

🧠 مغز در انسان بالغ تقریبا دو درصد از کل وزن بدن را تشکیل می‌دهد اما حدود بیست درصد انرژی روزانه صرف آن می‌شود (منبع). طبق یک برآورد، نوزاد از لحظۀ تولد تا رسیدن به مرحله استقلال غذایی، بین ده تا سیزده میلیون کالری نیاز دارد (منبع). نوزاد انسان در بدو تولد کاملا درمانده است و در مقایسه با نوزدان گونه‌های دیگر، به زمان بسیار بیشتری برای رشد نیاز دارد. این یعنی در بخش عمدۀ تاریخ تکاملی گونۀ ما، مادر به تنهایی نمی‌توانست کالری مورد نیاز برای پرورش کودک را تامین کند. بر خلاف شامپانزه‌های ماده (و همینطور دیگر کَپی‌ها)، انسان‌های مادر برای پرورش نوزاد خود نیازمند کمک هستند (منبع و منبع). بخشی از این کمک توسط پدرِ نوزاد تامین می‌شود اما علاوه بر او پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها (به ویژه مادربزرگ‌ها)، فرزندان مسن‌تر (به‌ویژه خواهران)، عمه‌ها وخاله‌ها، عمه‌ها‌ و خاله بزرگ‌ها، دایی‌ها، دوستان مادر، و افراد متفرقه دیگر در فرزندپروری به مادر یاری می‌رسانند (منبع و منبع و فصل یازده این منبع). این پدیده‌ای است که به آن دگروالدینی (Alloparenting) می‌گویند.

💡 دگروالدینی زمانی رخ می‌دهد که افرادی غیر از مادر، در پرورش نوزاد کمک کنند. این پدیده را می‌توان در درجات مختلف در میان گونه‌های گوناگون یافت (منبع). مثلا گزارش‌هایی دربارۀ رفتار دگروالدی در میان شامپانزه‌ها نیز وجود دارد. اما این رفتار هم به ندرت مشاهده شده و هم اینکه شامپانزه مادر برای پرورش نوزاد خود به کمک دیگران نیازمند نیست (منبع). با این حال به نظر می‌رسد که در میان نخستی‌سانان، انسان تنها گونه‌ای است که برای پرورش نوزاد با مغز بزرگ نیازمند به کارگیری شیوۀ دگروالدینی است (منبع و منبع). در طول تاریخ تکاملی انسان، همکاری افراد با یکدیگر به منظور پرورش فرزندان به عنوان یک فشار انتخابی به نحوی به ویژگی‌های زیست‌شناختی و روانشناختی ما شکل داده که انسان‌های مادر نه تنها جلوی نزدیک‌شدن دیگران به نوزاد را نمی‌گیرند، بلکه با آغوش باز از یاری دیگران استقبال می‌کنند.

❗️ از این پس، هربار که نوزادی را در آغوش فردی غیر از مادرش دیدید، بدانید که شاهد یکی از عجیب‌ترین رفتارها در دنیای پستانداران هستید. رفتاری که میلیون‌ها سال تکامل بدان شکل بخشیده است.

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

🐜 آسیاب مورچه‌: علم، رفتار جمعی و چرخه‌های مرگبار

😖 مورچه‌های سرباز برای اینکه جایی بروند، دنبال رَد فرومون مورچه‌های دیگر را می‌گیرند. اما گاهی به صورت تصادفی حلقه‌ای درست می‌شود و مورچه‌ها در این «مارپیچ مرگ» قرار می‌گیرند و آنقدر دنبال هم حرکت می‌کنند تا از خستگی تلف شوند. این پدیده را «آسیاب مورچه» می‌نامند.

❓ آیا این فقط یک اتفاق ساده در طبیعت است یا درسی عمیق‌تر در دل این تکرار بی‌پایان نهفته است؟

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

به تازگی پژوهشگران دانشگاه علم و فناوری چین (USTC) با الهام از خرطوم فیلم و بازوی هشت‌پا، روباتی را طراحی کرده‌اند که نه تنها بسیار انعطاف‌پذیر بلکه قدرتمند نیز هست. این روبات علی‌رغم طراحی ساده خود می‌تواند توپ تنیس در حال حرکت را به راحتی بگیرد و سطل آب را به آسانی از جای خود بلند کند.

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

♾ بازی کردن نقش خدا در زیست‌شناسی

🔻 متن زیر ترجمه و تلخیص بخش کوتاهی است از کتاب «اتفاق: شانس، آشوب و چرا هرآنچه می‌کنیم مهم است» (2024) نوشتۀ برایان کلاس (Brian Klaas). محور اصلی کتاب کلاس تاثیرات رخدادهای کوچک و به ظاهر ناپیدا در شکل‌دهی به روندهای بزرگ است. گزیدۀ زیر دربارۀ یکی از طولانی‌ترین آزمایش‌های زیست‌شناسی است که در آن دانشمندان با مطالعۀ ده‌ها هزار نسل از باکتری ای. کُلی (E. coli) در محیط آزمایشگاهی تلاش می‌کنند تا نشان دهند چه میزان از تغییرات در دوازده سویۀ این باکتری حاصل اتفاق است و چه میزان حاصل همگرایی.

🔗 مطالعۀ متن در وب‌سایت صدانت

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

🎬 پنج جنبۀ بزرگ شخصیت و پسند ژانرهای سینمایی

🔻 پژوهشی که به تازگی صورت گرفته به ارتباط میان پنج جنبۀ بزرگ شخصیت (تجربه‌پذیری، وظیفه‌شناسی، برونگرایی، خوشایندی و روان‌رنجوری) بر انتخاب ژانرهای مختلف سینمایی می‌پردازد. در تصویر پیش‌رو در برابر هر ژانر سینمایی می‌توانید اعداد مرتبط با پنج جنبۀ بزرگ شخصیت را مشاهده کنید. مقادیر بیشتر از صفر یعنی طرفداران در ویژگی مورد نظر بالاتر از حد میانگین و مقادیر کمتر ازصفر یعنی کمتر از حد میانگین‌ هستند (منبع).

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

🔹 همانطور که پیش از این گفته شد، پنجشنبه ۲۵ بهمن در همایش جهانی روز داروین در مورد «روانشناسی تکاملی رقابت درون-جنسی» صحبت خواهم کرد. در ادامه می توانید چکیدۀ سخنرانی من را مطالعه کنید.

🔻 روانشناسی تکاملی رقابت درون-جنسی

اغلب در میان حیوانات شاهدیم که یک فرد برای کسب منابع، متحدان و جفت با دیگر اعضای جنس خود به رقابت می‌پردازد؛ پدیده‌ای که به آن «رقابت درون-جنسی» گفته می‌شود. از منظر تکاملی زمانی یک جاندار در رقابت درون-جنسی پیروز است که شانس موفقیت تولیدمثلی آن افزایش یابد. در میان ما انسان‌ها نیز رقابت درون-جنسی به شکل گسترده‌ای وجود دارد. داروین در کتاب تبار انسان (۱۸۷۱) به تشریح این موضوع پرداخت اما همچون بسیاری از دانشمندان زمان خود معتقد بود بخش اعظم رقابت درون-جنسی میان مردان صورت می‌پذیرد و زنان – در بهترین حالت – تنها دست به انتخاب می‌زنند.

تصویری که امروزه از رقابت درون-جنسی انسان‌ در اختیار داریم بسیار متفاوت از قرن نوزدهم است. اکنون می‌دانیم که رقابت درون-جنسی نه تنها منحصر به مردها نیست بلکه زنان نیز به اندازۀ مردان – و گاه بیش از آنها – با همجنسان خود ستیز می‌کنند. با این حال در طول تاریخ تکاملی گونۀ ما سازوکارهای روانی متمایزی در ذهن زنان و مردان شکل گرفته که برای آن جنس از اهمیت سازشی برخوردار است. از این رو، هرچند زنان و مردان هر دو به رقابت درون-جنسی می‌پردازند اما تاکتیک‌هایی که برای شناسایی، هدف قرار دادن و کنار زدن رقیب و کسب منابع به کار می‌برند از یکدیگر متمایز است. در اینجا به برخی از مهمترین تمایزهای رقابت درون-جنسی میان زنان و مردان می‌پردازم و تبیینی تکاملی از آنها ارائه خواهم کرد.

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

❤️‍🩹 انتیکاینس: عاشقی که از بی‌خوابی جان می‌دهد!

◀️ انتیکاینس (یعنی همین عزیزی که در تصویر می‌بینید با نام علمی Antechinus) یک نوع جانور کیسه‌دار در استرالیاست که هر چند به اندازۀ موش معمولی است اما در میان کیسه‌داران بخاطر رفتار خاصی شهره است: در فصل جفت‌گیری، انتیکاینس‌های نر قید خواب را زده و تمام وقت خود را صرف رابطۀ جنسی می‌کنند. اما بعد از دوران فعالیت جنسی دیوانه‌وار، از ضعف ناشی از آن غش کرده و می‌میرند. طبق پژوهشی که اخیراً درباره این ویژگی عجیب و غریب صورت پذیرفته، رفتار خود-آسیب‌رسان انتیکاینس‌های نر – همچون بسیاری دیگر از چنین رفتارهایی در دنیای جانوران- حاصل افزایش ناگهانی هورمون تستوسترون است. آنطور که نویسندگان مقاله می‌گویند «در معادلۀ میان الزامات فیزیولوژیک-عصبی خواب از یک سو و ضرورت‌های تولیدمثلی از سوی دیگر، احتمالاً سازوکار انتخاب جنسی قدرتمند، نرها را واداشته تا به منظور افزایش دسترسی به ماده‌های بارور و نهایتاً بیشینه کردن شایستگی خود، خواب را قربانی کنند». (منبع)

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام