🔹 همانطور که پیش از این گفته شد، پنجشنبه ۲۵ بهمن در همایش جهانی روز داروین در مورد «روانشناسی تکاملی رقابت درون-جنسی» صحبت خواهم کرد. در ادامه می توانید چکیدۀ سخنرانی من را مطالعه کنید.

🔻 روانشناسی تکاملی رقابت درون-جنسی

اغلب در میان حیوانات شاهدیم که یک فرد برای کسب منابع، متحدان و جفت با دیگر اعضای جنس خود به رقابت می‌پردازد؛ پدیده‌ای که به آن «رقابت درون-جنسی» گفته می‌شود. از منظر تکاملی زمانی یک جاندار در رقابت درون-جنسی پیروز است که شانس موفقیت تولیدمثلی آن افزایش یابد. در میان ما انسان‌ها نیز رقابت درون-جنسی به شکل گسترده‌ای وجود دارد. داروین در کتاب تبار انسان (۱۸۷۱) به تشریح این موضوع پرداخت اما همچون بسیاری از دانشمندان زمان خود معتقد بود بخش اعظم رقابت درون-جنسی میان مردان صورت می‌پذیرد و زنان – در بهترین حالت – تنها دست به انتخاب می‌زنند.

تصویری که امروزه از رقابت درون-جنسی انسان‌ در اختیار داریم بسیار متفاوت از قرن نوزدهم است. اکنون می‌دانیم که رقابت درون-جنسی نه تنها منحصر به مردها نیست بلکه زنان نیز به اندازۀ مردان – و گاه بیش از آنها – با همجنسان خود ستیز می‌کنند. با این حال در طول تاریخ تکاملی گونۀ ما سازوکارهای روانی متمایزی در ذهن زنان و مردان شکل گرفته که برای آن جنس از اهمیت سازشی برخوردار است. از این رو، هرچند زنان و مردان هر دو به رقابت درون-جنسی می‌پردازند اما تاکتیک‌هایی که برای شناسایی، هدف قرار دادن و کنار زدن رقیب و کسب منابع به کار می‌برند از یکدیگر متمایز است. در اینجا به برخی از مهمترین تمایزهای رقابت درون-جنسی میان زنان و مردان می‌پردازم و تبیینی تکاملی از آنها ارائه خواهم کرد.

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

❤️‍🩹 انتیکاینس: عاشقی که از بی‌خوابی جان می‌دهد!

◀️ انتیکاینس (یعنی همین عزیزی که در تصویر می‌بینید با نام علمی Antechinus) یک نوع جانور کیسه‌دار در استرالیاست که هر چند به اندازۀ موش معمولی است اما در میان کیسه‌داران بخاطر رفتار خاصی شهره است: در فصل جفت‌گیری، انتیکاینس‌های نر قید خواب را زده و تمام وقت خود را صرف رابطۀ جنسی می‌کنند. اما بعد از دوران فعالیت جنسی دیوانه‌وار، از ضعف ناشی از آن غش کرده و می‌میرند. طبق پژوهشی که اخیراً درباره این ویژگی عجیب و غریب صورت پذیرفته، رفتار خود-آسیب‌رسان انتیکاینس‌های نر – همچون بسیاری دیگر از چنین رفتارهایی در دنیای جانوران- حاصل افزایش ناگهانی هورمون تستوسترون است. آنطور که نویسندگان مقاله می‌گویند «در معادلۀ میان الزامات فیزیولوژیک-عصبی خواب از یک سو و ضرورت‌های تولیدمثلی از سوی دیگر، احتمالاً سازوکار انتخاب جنسی قدرتمند، نرها را واداشته تا به منظور افزایش دسترسی به ماده‌های بارور و نهایتاً بیشینه کردن شایستگی خود، خواب را قربانی کنند». (منبع)

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

🫥 سیستم ایمنی قوی‌تر زنان: وقتی قدرت به ضعف تعبیر می‌شود

شاید شما هم بارها شاهد بوده‌اید که بسیاری زن‌ها پس از زدن واکسن بدحال می‌شوند و گاهی برای چند روز در بستر می‌افتند. این را معمولاً به حساب «ضعف طبیعی» زنان می‌گذارند و اینکه بدن آنها تاب مقابله با ساده‌ترین عوامل بیماری‌زا را ندارد. اما شاید تعجب کنید اگر بدانید که بدحالی زنان در چنین شرایطی، نه ناشی از «ضعف» بلکه به دلیل قوت سیستم ایمنی آنهاست.

هرچند سیستم ایمنی بدن ما چیز ثابتی نیست و با گذر زمان و یادگیری از تجربیات متحول می‌شود اما با این حال، می‌توان گفت که به طور میانگین سیستم ایمنی بدن زنان – به ویژه زنانی که در دوران پیشا-یائسگی قرار دارند - قوی‌تر از مردان است (منبع و منبع). این ویژگی از منظر تکاملی منطق روشنی دارد: زنان سرمایه‌گذاری بیشتری در تولید نوزاد انجام می‌دهند که شامل مراحل مختلفی مثل بارداری و زایمان و شیردهی است. هر یک از این مراحل تغییرات فیزیولوژیکی فراوانی را بر بدن تحمیل می‌کند و زنان را در معرض آسیب‌پذیری‌های گوناگون قرار می‌دهد. داشتن سیستم ایمنی قوی و گوش به زنگ، کمک می‌کند تا بدن عوامل بیماری‌زا را سریع‌تر شناسی کرده و اقدامات لازم را برای نابودی آنها بردارد (بنگرید به فصل ده از این منبع).

به نظر می‌رسد دو عامل عمده در قوت سیستم ایمنی زنان نقش دارد. همانطور که می‌دانید زن‌ها دارای دو کروموزوم X و مردها یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارند. بیشتر ژن‌های مرتبط با دستگاه ایمنی بر روی کروموزوم X قرار دارند (منبع). سلول‌های بدن زن به نحوی تکامل یافته‌اند که می‌توانند یکی از کروموزوم‌ها را خاموش کنند. اما ۱۵ تا ۲۵ درصد از این کروموزوم‌های خاموش ممکن است هر لحظه در یک سلول بیان شوند. این یعنی، سلول‌های بدن زن اغلب بیش از سلول‌های بدن مرد می‌توانند ژن‌های مرتبط با سیستم ایمنی یا تنظیم‌گرهای ژن-پروتئین تولید کنند و در نتیجه سرعت بیشتری در پاکسازی عوامل بیماری‌زا داشته باشد (منبع).

دیگر آنکه زنان و مردان در سطح هورمون‌های جنسی با یکدیگر تفاوت دارند. هورمون‌های استروژن و همینطور تستوسترون عموماً به عنوان هورمون‌هایی شناخته می‌شوند که بر پاسخ‌های سیستم ایمنی اثر می‌گذارند (منبع). هرچند هورمون‌های استروژن و تستوسترون هر دو توسط زنان و مردان تولید می‌شوند اما میزان هورمون‌های استروژن اغلب در زنان بیش از مردان است. این هورمون‌ها باعث بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن می‌شوند (منبع). سطح هورمون‌های استروژن در دوران بارداری و چند سال پس از آن به بالاترین سطح خود می‌رسد. از منظر تکاملی این تغییر در سطح هورمون به مادر کمک می‌کند تا به مقابله با عوامل بیماری‌زا پرداخته و اجازه ندهد که او یا نوزادش آسیب ببینند (منبع). موضوعی که در دیگر گونه‌ها نیز می‌توان شاهد آن بود (منبع). اما بر خلاف استروژن، هورمون تستوسترون عموماً سرکوب‌کنندۀ سیستم ایمنی است. میزان هورمون تستوسترون اغلب در مردان بیش از زنان است و این خود یکی از دلایلی است که سیستم ایمنی بدن مردان در مقایسه با زنان عملکرد ضعیف‌تری دارد.

حساسیت و قدرت سیستم ایمنی زنان البته گاهی دردسرساز نیز می‌شود. میزان دوز واکسن‌ها تا همین اواخر عموماً برای مردان تعیین می‌شد که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند. اما به دلایلی که گفته شد واکنش بدن زنان به آن عموماً شدیدتر است و باعث می‌شود که فرد پس از دریافت واکسن دچار عوارض جانبی مثل تب و بی‌حالی و تهوع شوند (منبع). دلیل این عوارض جانبی، واکنش شدید سیستم ایمنی قدرتمند بدن زن به عامل بیماری‌زا (در اینجا یعنی واکسن) است. دیگر آنکه ۷۵ تا ۸۰ درصد بیماری‌های التهابی با واسطه سیستم ایمنی – همچون ام.اس، روماتیسم مفصلی و بیماری گریوز- در زنان رخ می‌دهد (فصل شش این منبع، فصل هفده و هجده این منبع و همینطور این و این). در این دست بیماری‌ها، سیستم ایمنی بدن در حال مبارزه با عناصری است که به عنوان عوامل خارجی تهدید‌آمیز تشخیص می‌دهد. اما این «تهدید»‌ها چیزی نیست جزء بافت‌ها و سلول‌ها خود فرد و حمله سیستم ایمنی به آنها به درد شدید، بی‌حرکتی و آسیب‌های بافتی منجر می‌شود.

اما مردها که سیستم ایمن ضعیف دارند چه؟ حتما به گوشتان خورده و شاید دیده باشید که مردها بعد از یک سرماخوردگی ساده چنان خود را به بستر می‌اندازند که گویی رو به مرگ‌اند. این رفتار که گاهی اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد پدیده‌ای است که به آن «سرماخوردگی مردانه» (man flu) می‌گویند. اما از قرار، علت را باید در سیستم ایمنی ضعیف آنها جست. طبق پژوهشی که صورت گرفته سیستم ایمنی ضعیف مردان وقتی متوجه بیماری می‌شود که کار از کار گذشته و بدن برای بهبود خود، نیازمند استراحت کامل است (منبع).

البته فرضیهٔ دیگری هم هست که محبوبیت بیشتری دارد و می‌گوید «مردها فقط خودشان را لوس می‌کنند» 😃

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

🤬 آخ #$@%

گاهی با خوردن انگشت پا به لبۀ مبل یا صندلی ناخودآگاه فحش یا ناسزایی از دهانمان می‌پرد. هرچند والدین و معلم‌ها تلاش کرده‌اند که از این رفتار «مخرب» جلوگیری کنند، اما به نظر می‌رسد فحش دادن تقریبا پدیده‌ای جهانشمول است (منبع) و اکثر افراد اذعان می‌کنند که «گاهی» یا «اغلب» فحش می‌دهند (منبع).

در دو دهۀ گذشته پژوهش‌های متعددی دربارۀ اثرات فحش دادن و ناسزا گفتن منتشر شده است. یکی از مهم‌ترین اثرات فحش‌دادن کاهش درد جسمانی است. در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۹ صورت گرفت، افرادی که ناسزا ‌گفتند قادر بودند تقریبا دو برابر بیشتر از افرادی که از کلمات خنثی استفاده ‌می‌کردند دست خود را در آب سرد نگه دارند (منبع) موضوعی که در مطالعات بعدی نیز تکرار شد (منبع). پژوهشی که اخیراً منتشر شده نیز با تایید یافته‌های قبل اضافه می‌کند که نه تنها فحش دادن بلکه رفتار توهین‌آمیز (نشان دادن انگشت وسط) اثری همچون بی‌حس‌کننده دارد و توان تحمل درد جسمانی را در افراد افزایش می‌دهد (منبع) و بعضاً موجب بهبود عملکرد جسمانی افراد می‌شود (منبع).

برخی پژوهشگران معتقدند که ویژگی بی‌حس‌کنندگی فحش و الفاظ رکیک محدود به درد جسمانی نیست بلکه همچنین می‌تواند به تنظیم هیجانات نیز کمک کند. برخی افراد با بیان هیجانات شدید توسط ناسزا، خود را از لحاظ هیجانی تخلیه کرده و سطح هورمون‌های استرس‌زای آنها کاهش می‌یابد (منبع – همچنین برای مطالعۀ دربارۀ مکانیزم‌های فیزیولوژیک و روانی ناسزاگویی نگاه کنید به این کتاب و فصل هفتم کتاب پینکر).

لازم به ذکر است که هیچ یک از این یافته‌ها ابداً به معنای تایید اخلاقی فحش یا الفاظ رکیک نیست. تنها اینکه اگر در ایام عید و دید و بازدید، انگشت پای‌تان به جایی خورد و چیزی گفتید، بد نیست توضیح علمی آن را بدانید. 😉

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

⁉️ پیدفیلیا و سوءاستفاده جنسی از کودکان: تفاوت‌ها و اشتباهات رایج

🔸 یکی از موضوعات حساس و پیچیده‌ای که در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده، آزار جنسی کودکان است. این موضوع به طور گسترده‌ای از طریق رسانه‌های مجازی، اخبار، فیلم‌ها و سریال‌ها به مخاطبان منتقل می‌شود و به طور طبیعی نگرانی‌های زیادی را در پی دارد. با این حال، در تجربۀ من، بسیاری از این مطالب نه تنها از دقت علمی کافی برخوردار نیستند، بلکه می‌توانند باعث گمراهی و شکل‌گیری دیدگاه‌های نادرست شوند. در این متن، قصد دارم به یکی از رایج‌ترین لغزش‌ها در این زمینه پرداخته و تلاش کنم تا جایی که فضا اجازه می‌دهد ابعاد علمی و دقیق‌تری از آن را معرفی کنم، با امید به اینکه خوانندگان بتوانند به درک بهتری از این مسئله دست یابند.

🔺 از مهم‌ترین اشتباهات رایج در بحث آزار جنسی کودکان می‌توان به خلط دو مفهوم پیدفیلیا (Pedophilia) (تلفظ بریتیش: پیدِفِلیا | تلفظ امریکن: پِدوفیلیا) و سوءاستفادهٔ جنسی از کودک (Child Molestation) نام برد. این دو واژه غالباً به اشتباه مترادف با یکدیگر به کار می‌روند، در حالی که تفاوت‌های بنیادین و کلیدی میان آنها وجود دارد. در ادامه تلاش خواهم کرد تا ویژگی‌های اصلی پیدفیلیا را توضیح داده و نشان دهم که صرف وجود گرایش پیدفیلیک، به‌تنهایی به معنای آزار رساندن به کودک یا ارتکاب جرم نیست (برای مثال بنگرید به این منبع و این منبع و این منبع و این منبع و این منبع و این منبع).

🔻 پیدفیلیا الگوی تمایل جنسی است و افرادی که دچار پیدفیلیا هستند به کودکان گرایش جنسی دارند همانطور که اکثر قریب به اتفاق افراد جامعه به بزرگسالان گرایش جنسی دارند (منبع و منبع و منبع و منبع). پیدفایل‌ها در ابتدا در دوران کودکی جذب همسالان خود می شود اما با گذر زمان و عبور از دورۀ بلوغ، گرایش جنسی این افراد تغییر نمی‌کند و همچنان به همان ردۀ سنی اولیه علاقه‌مند می‌مانند (منبع). منظور از کودک در اینجا افرادی هستند که به سن بلوغ نرسیدند یعنی سن آنها کمتر از سیزده یا چهارده سال است (منبع و همینطور فصل چهار این منبع). برخی پژوهشگران تقسیم‌بندی‌های دیگری برای طبقه‌بندی تمایل جنسی به سنین بالاتر و پایین‌تر از سن بلوغ ارائه می‌دهند – مثل افبه‌فیلیا (Ephebophilia) و هیبه‌فیلیا (Hebephilia) (بنگرید به این منبع و این). با این حال نکتۀ حائز اهمیت در اینجا این است که در این موارد فرد پیدفایل صرفا دارای این الگوی تمایل جنسی است بی آنکه به کسی آسیب زده یا مرتکب جرمی شده باشد.

🔺 تقریبا تمام شواهدی که در خصوص دلایل بروز پیدفیلیا در اختیار داریم حاکی از عوامل زیست‌شناختی پیش از تولد است که در مغز رویان رخ می‌دهد (برای نگاه اجمالی بنگرید به این منبع و این و این و این). مثلاً یکی از بزرگترین سرنخ‌های پیدفیلی، راست‌دست یا چپ‌دست بودن فرد است. در یک جمعیت معمولاً چیزی در حدود ۸ تا ۱۰ درصد افراد راست‌دست نیستند اما این عدد در میان پیدفایل‌ها تقریبا ۴۰ درصد است (منبع و منبع و منبع و منبع). همانطور که می‌دانید دلیل راست‌دست یا چپ‌دست بودن افراد، ساختار مغز و غلبۀ نیمکره‌ای است (Hemispheric Dominance) که تا ماه سوم بارداری شکل می‌گیرد (منبع و منبع). در این دوران است که یکی از نیمکره‌ها سریع‌تر از دیگری رشد می‌کند. اما این روند ممکن است به دلایلی مثل تغذیۀ ناکافی مادر یا استرس و غیره، دچار اختلال شود. در این صورت، نیمکرۀ دیگر سعی می‌کند خود را به نیمکرۀ غالب برساند و در این خلال برخی از کارکردهای آن را در اختیار می‌گیرد که راست‌دست یا چپ‌دست بودن یکی از آنهاست. و به دلایلی که هنوز کاملاً برای دانشمندان روشن نیست، پیدفیلی نیز بعضاً یکی از پیامد‌های این رخداد می‌شود (درخصوص غلبۀ نیمکره‌ای و پیامدهای آن بنگرید به این کتاب و این کتاب و این کتاب و این کتاب).

🔻 یکی دیگر از عواملی که در پژوهش‌های مرتبط با پیدفیلی مورد توجه قرار گرفته، ضریب هوشی این افراد است. مطالعات نشان داده‌اند که میانگین ضریب هوشی افراد دارای گرایش‌های پیدفیلیک معمولاً کمی پایین‌تر از میانگین جمعیت است؛ چیزی در حدود ده واحد کمتر. البته این تفاوت به هیچ‌وجه به معنای ناتوانی ذهنی این افراد نیست، اما از نظر آماری قابل توجه است. عنایت داشته باشید که این یک قاعدۀ قطعی نیست؛ یعنی نه همۀ افراد با ضریب هوشی پایین‌تر دارای گرایش‌ پیدفیلی هستند، و نه همۀ افراد پیدفایل الزماً ضریب هوشی پایین‌تری دارند. این تفاوت صرفاً به‌صورت یک روند آماری در برخی پژوهش‌ها مشاهده شده است و نباید آن را به عنوان یک قاعدۀ کلی در نظر گرفت (منبع و منبع و منبع و منبع و منبع).

🔺 علاوه بر این پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند که افراد پیدفایل به طور میانگین حجم ماده سفید کمتری در برخی نواحی مغز خود دارند، به‌ویژه در بخش‌هایی که با کنترل تکانه، تصمیم‌گیری، و تنظیم رفتار جنسی مرتبط‌اند. کاهش ماده سفید در این نواحی می‌تواند منجر به ضعف در کنترل خود، کارکردهای اجرایی، و سرکوب تمایلات ناشایست شود. چنین یافته‌هایی از تفاوت‌های زیستی قابل توجهی میان پیدفایل‌ها و افرادی با گرایش جنسی به بزرگسالان حکایت دارد، بی آنکه به تنهایی تعیین‌کنندهٔ علت این گرایش باشند (برای نمونه بنگرید به این منبع و این و این و این و این).

🔻 اما یکی از قدیمی‌ترین و در عین حال دقیق‌ترین روش‌های ارزیابی گرایش پیدفیلیک، انجام آزمایش فالومتری یا PPG (Penile Plethysmography) است. این آزمایش روشی است برای اندازه‌گیری تغییرات در جریان خون آلت تناسلی مردانه که به‌عنوان شاخصی برای ارزیابی برانگیختگی جنسی استفاده می‌شود. در این روش، دستگاهی به آلت تناسلی متصل می‌شود که تغییرات جریان خون در آلت تناسلی مردان را اندازه‌گیری می‌کند. سپس، فرد در معرض محرک‌های جنسی مختلف، مانند تصاویر، ویدئوها یا صداهای خاص قرار می‌گیرد. واکنش فیزیولوژیک فرد به این محرک‌ها ثبت و با گزارش‌های خود فرد مقایسه می‌شود تا دقت و صحت ارزیابی افزایش یابد (منبع و منبع و منبع و منبع و منبع).​ با وجود قدیمی بودن، این شیوه هنوز به عنوان ابزاری دقیق و کاربردی در برخی پژوهش‌های بالینی و قانونی به کار می‌رود.

🔺 هرچند هیچ از این روش‌ها – و همینطور عوامل و روش‌های دیگرهمچون جمع‌آوری هرزه‌نگاری (پورنوگرافی) کودکان توسط فرد یا تغییر حرکت چشم و گشاد شدن مردمک هنگام نگاه کردن به تصاویر خاص و بسیاری موارد دیگر- به تنهایی برای تشخیص پیدفایل بودن فرد کافی نیست، اما با کنار هم قرار گرفتن آزمایش‌ها و اندازه‌گیری‌های گوناگون، دانشمندان می‌توانند با ضریب بالایی پیدفایل بودن فرد را تشخیص دهند. حال باید پرسید آیا افراد پیدفایل از کودکان سوءاستفاده جنسی می‌کنند؟

🔻 با توجه به شواهدی که تا امروز در اختیار داریم، به نظر می‌رسد که چیزی در حدود بیست تا سی درصد از سوءاستفاده‌های جنسی از کودکان توسط پیدفایل‌ها صورت گرفته است (بنگرید به این منبع). با این حساب، به نظر میرسد کسانی که از کودکان سوء‌استفاده جنسی می‌کنند عموماً پیدفایل نیستند بلکه معمولاً افرادی هستند که به بزرگسالان گرایش جنسی دارند اما چون قادر به ارضاء نیاز جنسی خود از آن طریق نیستند از کودکان به عنوان جایگزین استفاده می‌کنند (منبع).

🔸 هدف اصلی من از این نوشته، تا جایی که فضا اجازه می‌داد، بیان تفاوت‌های کلیدی میان فرد پیدفیلیک و شخصی است که از کودکان سوءاستفاده جنسی می‌کند (مجرم). تا جایی که می‌دانم، در کشور ما هیچ سیستم مشخصی برای شناسایی و کمک به افراد با گرایش پیدفیلیک وجود ندارد. اما خلط بحث پیدفیلیا با سوءاستفاده جنسی از کودک باعث شده است که حتی در کشورهایی که منابع و امکانات برای کمک به پیدفیل‌ها را دارند، این افراد از مراجعه به متخصصان خودداری کنند. چرا که اعتراف به داشتن گرایش پیدفیلیک معمولاً به معنای اعتراف به ارتکاب جرم سوءاستفاده جنسی از کودکان تلقی می‌شود. این باور نه تنها به امنیت کودکان کمکی نمی‌کند، بلکه باعث شده است که پیدفایل‌ها تمایلات خود را حتی از افراد متخصصی که می‌توانند به آن‌ها کمک کنند، مخفی کنند و در نهایت خود را بیشتر در معرض خطر ارتکاب جرم قرار دهند. امیدوارم این نوشته انگیزه‌ای باشه برای دقت بیشتر در بررسی این موضوع و گامی کوچک در مسیر روشن‌سازی مفاهیم.

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

🌍 روز زمین مبارک 🌱

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام

👾 سال نوریِ درونِ ما

🧬 چند روز پیش تولد چهل‌سالگی‌ام بود. برای این‌که ذهنم را از این واقعیت که احتمالاً به نیمه عمرم رسیده‌ام منحرف کنم، شروع به ورق زدن کتابی کردم و به نکته‌ای جالب برخوردم. می‌دانیم که سلول‌های بدن ما پس از مدتی می‌میرند و باید جایگزین شوند. هر سلول تازه هم نیاز به یک نسخه کامل از ژنوم ما دارد. در موجودات پیچیده‌ای مثل انسان، میزان کپی‌برداری لازم برای تولید سلول‌های کافی در طول عمر واقعاً عددی شگفت‌انگیز است. برآورد می‌شود تا رسیدن به سن ۴۰ سالگی، بدن ما چیزی معادل یک سال نوری – یعنی حدود ۹ تریلیون کیلومتر – DNA تولید کرده باشد؛ مقداری که می‌تواند تا فراتر از مرزهای منظومه شمسی امتداد یابد (منبع).

✍️ عارف عبادی

📱 اشتباهِ میمون

📱 اینستاگرام