ایرانیان چه نظراتی درباره تکامل داروین داشته‌اند؟

نظریه تکامل داروین از زوایای گوناگون در یک کتاب

معصومی با اشاره به برخی قضاوت‌های نادرست درباره تقابل نظریه داروین با باورهای مذهبی و دینی که در نهایت منجر به اشاعه گزاره‌های زرد علمی شده است، گفت: با توجه به سیر پژوهش‌هایی که در سال‌های اخیر درباره مواجهه الهیات با نظریه تکاملی داروین داشتم، به این نتیجه رسیدم که علمای تراز اول که صاحب فتوا بودند و مرجعیت هم داشتند، قضاوتی درباره نظریه داروین نداشتند؛ مبنی بر اینکه این نظریه ضد دین است. در هیچ منبعی هم مشاهده نمی‌شود که این افراد این نظریه را تکفیر کرده‌اند. اما همواره در یک جامعه گروهی از افراد مذهبی میانی وجود دارند که اغلب تحلیل‌های آن‌ها مبتنی بر متون و محتوای مکتوب نیست؛ در واقع آن‌ها شناخت دقیقی نه از نظریه تکامل و نه از منابع دینی دارند و به شدت هم به مکتوب شدن برداشت‌های خودشان از این نظریه تاکید می‌کنند.

https://news.1rj.ru/str/piofarabi/908

روزی که از دایناسورها آغاز شد

راهنمایی که بودیم، سالی معلم علومی داشتیم، واویلا؛ مثل دانشمندها دستش را پشت کمر گره می‌کرد و شمرده و مطنطن چرت‌وپرت می‌گفت. از بین حرف‌های عجیبش که یادم مانده، یکی تاریخ طبیعی مجعولی بود که به ترتیب از پیدایش زمین، پیدایش دایناسورها، انقراض دایناسورها و سپس پیدایش ماهی‌ها و دوزیستان و سایر موجودات می‌گذشت. بنده‌خدا چیزی شنیده بود، ولی زیاد به جزئیات تاریخی اهمیت نمی‌داد. آن سال خیلی از دستش مگسی بودم که اطلاعات باطلی به بچه‌ها ارائه می‌کند، این روزها ولی خب، می‌گویم شاید طورهایی درست می‌گفت.

فی‌المثل همیشه همه‌چیز برای من از دایناسورها شروع می‌شود؛ گرچه لزوما به دایناسورها ختم نمی‌شود. تجربه روزنامه‌نگاری علم را از نوشتن درباره دایناسورها (سال ۱۳۸۰-دانشمند) شروع کردم اما این عادت به موضوعات دیگر هم تسری‌یافت. دیرینه‌شناسی را نیز از پی‌جویی دایناسورها همان سال-کرمان) شروع کردم ولی امروز مبتلای فتنه شیدایی برای همه سنگواره‌ها هستم.

فکر کنم برای خیلی از شماها نیز که شیفته دیرینه‌شناسی شدید، همین‌طور باشد. احتمالا شما هم خلافتان را از دایناسورها شروع کرده باشید، چه‌بسا با خواندن پارک ژوراسیک و دنیای گمشده؛ اما حالا خلافتان سنگین‌شده؛ دلتان پیش آمونیت‌ها و تری‌لوبیت‌ها گیر کرده و پایتان در پایاب دریایی که نه آب دارد، نه ساحل. دو سه روز دیگر (سوم آبان) #روز_ملی_سنگواره است. همه روزها از آن شماست و من ولی همان دو سه روز دیگر، خصوص به شما و من و همه سنگواره‌های زنده یا مرده این سرزمین خجسته باد!

#سنگواره #فسیل
#شوریدگی_برای_سنگواره
#روز_ملی_فسیل
#NationalFossilDay
#Fossil #Fossil
#fossil_frenziness #Iran_fossils

شیوه صحیح مقابله با ترول
با صدا ببینید

وقتی در فضای مجازی با کسانی بحث می‌کنید که به هیچ چهارچوب، منطق و ادبی برای بحث‌کردن پای‌بند نیستند، بهترین کار این است که خودتان را از شنیدن سروصدایی که به پا می‌کنند، محروم کنید، ولی اجازه دهید که به خواندن نوشته‌های شما (درحالی‌که دیگر به ایشان اهمیتی نمی‌دهید) ادامه دهند. مثل این دوستی که عقیده داشت فلسفه علم هم نظریه تکامل داروین را ابطال کرده، هم «نظریه ابطال‌گرایی» پوپر را. بنگ بنگ!
My baby shot me down…

امیرحسین بهجتی طی سال‌هایی که می‌شناسمش، پیشرفت زیادی در تصویرسازی دیرینه (Paleo-art) داشته. دقت علمی، اصالت هنری و ظرافت فنی او در بسیاری مدعیان دیگر این حوزه هنری-علمی یافت نمی‌شود.
این یکی از آثار جدیدتر بهجتی است، از سر سه دایناسور گوشتخوار از خانواده ابلی‌سوریدها (Abelisauridae) به نام‌های اسکورپیووینه‌تور، کارنوتورِس و اوکاسورِس و‌ این یکی طراحی قدیم‌تر او از کارنوتورِس.
این هم نشانی نمایشگاه آثار او در تارنمای دوینت‌آرت است. برایش آرزوی موفقیت روزافزون دارم.

تصویرسازی علمی و ترویج علم

نخستین همایش سار به میزبانی موزه علوم ایران در بهار ۹۵ برگزار شد و من افتخار داشتم در این همایش درباره اهمیت تصویرسازی دیرینه در ترویج دانش دیرینه‌شناسی صحبت کنم و برخی از آثار امیرحسین بهجتی را نیز به حاضران معرفی نمایم.

در این سخنرانی نمونه‌هایی از تصویرسازی‌ها و داده‌نماهای علمی را در کتاب‌ها و مقالات مربوط به دایناسورها معرفی کردم، از جمله آثار نقاشی و نمودارهای کتاب‌هایی مثل #عصر_طلایی_دایناسورها و #فرهنگ‌نامه_دایناسورها (نشر طلایی) و داده‌نماهای #پارک_ژوراسیک_تهران که طراحی و اجرای آن را خودم به عهده داشتم.

تصویرسازی و هنر دیرینه کمک می‌کند تا دانش دیرینه‌شناسی تبدیل به کالایی جذاب برای مخاطب عام شود و به این ترتیب، علم دیرینه‌شناسی مخاطب‌های بیشتری پیدا کند و توسعه یابد.

از آن‌جا که در آستانه هفته علم هستیم و مثل هر سال، بحث‌های مربوط به #ترویج_علم داغ خواهد شد و البته، در پایان پاییز امسال، تعداد سخنرانی‌های سار سه رقمی خواهد شد، بد ندیدم این سخنرانی را بازنشر کنم.

این مقاله‌ای است که درباره ماهیت زیست‌شناختی میمون‌ها برای نشریه کرگدن نوشته‌ام.

جانوران انکارشده
عرفان خسروی
کرگدن، ۱۲۱، صص‍۵۴-۵۵، ۱۶ آذر ۱۳۹۸

جدال کپی با میمون
نکته‌ای درباره ترجمه نام‌های عامیانه در زیست‌شناسی

عرفان خسروی
رشد آموزش زیست‌شناسی، ۱۱۲، پاییز ۹۸، صصـ۲۲-۲۷

دریغاگوی سالاری
حسن سالاری، مترجم، نویسنده، ویراستار و متخصص و پژوهشگر آموزش و پرورش (به ویژه در عرصۀ آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان) در سانحۀ دلخراش سقوط اتوبوس در جادۀ فیروزکوه درگذشت.

حسن سالاری در یکم خرداد 1355 در جاجرم زاده شد. در 1378 و 1382 در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در رشتۀ زیست‌شناسی از دانشگاه‌های همدان و تهران فارغ التحصیل شد.
او در عمر کوتاه خود منشأ خدماتی بسیار چشم‌گیر بود و آثار پرشماری را، عمدتاً در حوزۀ متون علمی با مخاطب کودک و نوجوان منتشر کرد (همۀ این آثار را ناشرین وزین و معتبر همچون انتشارات فاطمی و ا نتشارات مدرسه و انتشارات افق منتشر کرده‌اند) و در همین مدت کوتاه جوایز علمی و فرهنگی بسیاری را کسب کرد. از جمله
جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی در سال‌های 1386، 1388 و 1389
جایزۀ کتاب فصل در سال‌های 1387، 1388 و 1389
برگزیده و تقدیر شده در جشنوارۀ کتاب‌های آموزشی رشد در سال‌های 1389 و 1390
جشنواره نقد کتاب در 1394

زندگینامه و آثار حسن سالاری
https://bit.ly/2R73O2S

پژوهشکدهٔ تاریخ علم، این فقدان را به همهٔ پژوهش‌گران تاریخ و فرهنگ ایران تسلیت می‌گوید.
@hisofsci

جدال کپی با میمون
نکته‌ای درباره ترجمه نام‌های عامیانه در زیست‌شناسی

عرفان خسروی
رشد آموزش زیست‌شناسی، ۱۱۲، پاییز ۹۸، صصـ۲۲-۲۷
می‌توانید متن مقاله را در تارنمای رشد مطالعه کنید و نقدها و نظرات خود را پیرامون آن در پایان مطلب مرقوم بفرمایید.
دریافت مقاله در قالب PDF از تارنمای رشد
دریافت مقاله در قالب PDF از پالئوگرام

گربار
ترعه‌ای برای جوشش علم در زندگی

اگر به دنبال جایی هستید که در آن مطالب علمی جذاب و مرتبط با دغدغه‌های روز به زبانی ساده توضیح داده‌شده‌باشد، به به ترعه ارزنده گربار سر بزنید!

در توضیحات این ترعه، درباره نام آن چنین آمده: «گربار نام محلی است در روستای منصوریه در شهرستان تفرش. در گربار آب قنات به سطح می‌رسد و از زمین می‌جوشد».

دکتر سیما قاسمی، نویسنده گربار، یکی از دغدغه‌مندان و صاحب‌نظران ترویج علم در ایران و از همکاران موزه ملی علوم و فناوری ایران است. نکته‌ای که موجب تمایز و امتیاز ترعه گربار بر ترعه‌های علمی دیگر می‌شود، این وجه است که نوشته‌های گربار برای مخاطب عام ایرانی نوشته شده‌اند و به پرسش‌هایی می‌پردازند که شاید برای دانشجوی جوان امروزی یا مادر یا پدری ایرانی با فرزند دانش‌آموز پیش آید. نوشته‌های گربار پیرامون موضوعاتی است که معمولا در جامعه ایرانی پررنگ می‌شود. هدف غایی این نوشته‌ها روشنگری پیرامون همین مسائل آشنا برای مخاطب معمولی امروزی ایرانی است (مثال را، به آخرین فرسته گربار پیرامون شایعات شبه‌علمی اخیر بنگرید).

گربار به موضوعات ترجمه‌ای رایج‌افتاده نمی‌پردازد؛ زیرا اغلب مطالب ترجمه‌شده در فضای ترویج علم ایران در اصل برای مخاطبانی نگاشته‌شده‌اند، با کنجکاوی‌های متفاوت، آموزش و پیشینه ذهنی متفاوت، امکانات ترویجی و تجربیات متفاوت و حتی با خرافات متفاوت. مهمترین آسیب‌شناسی نوشته‌های ترویجی ترجمه‌ای یکی همین است که مخاطب اصلی آن‌ها مختصات دیگری داشته و دیگر اینکه واسطه فیض در اغلب این مطالب، مترجم‌های ناکاربلد و معمولا یک‌کتابی اند که در بازار ترویج علم پی صید شهرت و عنوان و قدرت آمده‌اند. گربار از معدود ترعه‌های علمی است که از این آسیب‌ها بری است؛ نویسنده آن فیزیکدانی است مسلط به علم با دغدغه و نظر تخصصی پیرامون ترویج علم که در ضمن به مادران و پدران جوانی مانند خودش می‌اندیشد که باید پاسخ‌گوی کودکانی محصل و کنجکاو باشند. این است که نام آن نیز بسیار بامسماست: گربار جایی است که مایه حیات از عمق می‌جوشد و به سطح زمین می‌رسد.

ایام عزت مستدام
‏هفت سال پیش، در یکی از نشست‌های مشترک انجمن ترویج علم با اهل رسانه، دوستی که گزارشگر برنامه در شهر بود از من خواست واسطه مصاحبه با یکی از اساتید شوم. استاد عزیز ما با لبخند همیشگی‌شان فرمودند: خیر! با رسانه دروغ صحبت نمی‌کنم.

این انتخاب محترم آقای دکتر بود ولی انتخاب من نبود. ‏طی این سال‌ها در اغلب برنامه‌های تلویزیونی که دعوتم کردند، شرکت کردم و همین برنامه‌های تلویزیونی کمک زیادی کردند تا به عنوان علاقه‌مند کوچک دیرینه‌شناسی مورد اعتماد مردم قرار بگیرم. من به خاطر لطف‌های مکرر دوستانی که برنامه‌سازان حرفه‌ای علم اند، مدیون ایشانم. ‏هنوز هم حرفه این دوستان را محترم و مفید می‌دانم و خوشحالم که در آن مجموعه ناهمگن از سلایق و گرایش‌ها، چنین کسانی هم هستند که فعالیت‌های روشنگرانه ایشان در حوزه علم و خرافه‌زدایی، نفعی به حال مردم، به خصوص مخاطبانی دارد که جز تلویزیون به رسانه‌های دیگر دسترسی کمتری دارند. ‏برای همه این عزیزان آرزوی موفقیت دارم تا در مسیر دشواری که طی می‌کنند، به حال مردم مظلوم و آسیب‌پذیر ایران مفید باشند؛ اما فکر می‌کنم باید دوباره به حرف‌های هفت سال پیش آقای دکتر فکر کنم.

امروز انتخاب من چیز دیگری است. ‏در بازار ترویج و روزنامه‌نگاری علم بنده هیچ وقت عددی نبودم که در شمار آید؛ جز مسئولیت‌هایی که در مجلات شهر کتاب و دانستنیها داشتم، مشغول رسانه‌داری نشدم و به‌خصوص در برنامه‌های صداوسیما همواره «میهمان برنامه» بودم، نه بیش. ‏انتخاب شخصی امروز من این است که تا وقتی سوگیری‌های سیاسی فعلی در صداوسیما ادامه دارد و اعتماد جامعه به این رسانه احیا نشده، تصویر کژ این میهمان بی‌مقدار نیز از هیچ شبکه تلویزیونی پخش نگردد. طبعا این تصمیم شخصی من قابل تعمیم به هیچ‌یک از دوستان حرفه‌ای شاغل در رسانه نیست. ‏به همین نحو قصد دارم از انتشار هرگونه یادداشت یا مقاله یا انجام مصاحبه با رسانه‌های مکتوبی خودداری کنم که از مالیات مردم بهره‌مند می‌شوند، اما گنجایش مسئولیت روزنامه‌نگاری خود در بازتاب حقیقت را ندارند، یا به دلایلی این مسئولیت را نادیده می‌گیرند. ‏اگر مجالی دست داد، هم رسانه‌های خصوصی برای روشنگری و ترویج علم فراوان هستند، هم دنیای رسانه‌های فردی روز به روز شکوفاتر می‌شود. خوب است همه یاد بگیریم دنیای فردا جای انحصار دولت‌ها و حکومت‌ها در رسانه‌داری نیست. ترویج علم هم در فضای متکثر بهتر محقق می‌شود. ‏برای همه دوستان و همکاران روزنامه‌نگار، اهل رسانه، اهل قلم و مروج علم آرزوی موفقیت، سربلندی، آبرو و عزت نزد مردم دارم.

ترویج علم عرصه روابط عمومی نیست
عرفان خسروی
دانشمند ۶۷۶، بهمن ۹۸، ص‍ ۱۰

سفر خروج به روایت ژن‌ها و سنگواره‌ها
عرفان خسروی
دانشمند ۶۷۶، بهمن ۹۸، صص‍ ۵۴-۵۹

سفر خروج به روایت ژن‌ها و سنگواره‌ها
عرفان خسروی
دانشمند ۶۷۶، بهمن ۹۸، صص‍ ۵۴-۵۹

از زمانی که نظریه تکامل داروین به عنوان عمود خیمه زیست‌شناسی مطرح شد، همواره مهم‌ترین دغدغه مخاطبان عامی این نظریه مرتبط با تکامل انسان بوده است. در میان مسائل مرتبط با تکامل انسان نیز، خاستگاه انسان امروزی و نسبت ما با سنگواره‌های انسانی که در اوراسیا و آفریقا پیدا شده‌اند، بیش از هر زمینه دیگری مورد توجه بوده و می‌توان گفت، یافته‌های این حوزه مهم‌ترین کشفیات و پراقبال‌ترین اخبار حوزه زیست‌شناسی تکاملی اند. به‌ویژه که یافته‌های این حوزه همواره ارتباطی تنگاتنگ با مسئله‌هایی بحرانی از قبیل نژادپرستی داشته‌اند. طی یکی دو سال گذشته، یافته‌های فیصله‌بخشی درباره برخی از مناقشه‌برانگیزترین حوزه‌های تکامل انسان، به دست آمده که کمک کرده تصویری واضح‌تر از پیش درباره نسبت انسان امروزی با نیاکان و خویشاوندان قدیمی‌ترش داشته باشیم؛ تصویری که در برخی موارد چندان با فرضیات سابق سازگاری ندارد؛ یافته‌هایی که نشان می‌دهد برخی از شواهد سابق در تأیید فرضیه «خاستگاه چندگانه انسان امروزی» چندان دقیق نیستند و نیای نخستین انسان امروزی حدود سیصدهزارسال پیش در آفریقا تکامل یافته و حدود یکصدهزارسال پیش نیز از آفریقا خارج شده است؛ درمقابل شواهد دیگری که نشان می‌دهد انسان امروزی به جز نیاکان سیصدهزارساله آفریقایی، پیوندی عمیق و گسترده با انسان‌هایی دارد که از مدت‌ها پیش‌تر به اوراسیا رسیده بودند.
عنوان ِ پاره‌هایی از این مقاله:

۱ - انسان امروزی و خویشاوندانش
۲ - نخستین خروج از آفریقا
۳ - گنجینه گرجی
۴ - گونه‌ای با انسان‌های جورواجور
۵ - انسان‌های کوتوله
۶ - انقراض نخستین انسان جهان‌گیر
۷ - گونه‌پرستی چینی
۸ - نئاندرتال‌های امروزی؟
۹ - یافته‌های فیصله‌بخش
۱۰ - سِفر خروج به روایت یونانی‌ها
۱۱ - سِفر ِ سَفر پیچیده آدمی…

اصلاحیه:
دوست عزیزم پیمان اکبرنیا تذکر داد که ارقام پس و پیش ممیز در این دو مورد جابجا شدند، یعنی به ترتیب اعداد ۴/۵ و ۱/۹۷ در مورد نخست و عدد ۱/۸ در مورد دوم صحیح هستند.
مسئولیت این بی‌دقتی به گردن بنده است که در بازبینی صفحه پیش از چاپ متوجه این جابجایی نشدم، نه دوستان نشریه دانشمند.

انسان‌ها گل سر سبد تکامل نیستند. هر چه قبل از انسان‌ها بوده است پیش‌درآمدی بر ظهور و پیدایش پر دبدبه و کبکبۀ آنها نبوده است.
با این همه، باید پذیرفت که انسان‌ها گونه‌ای خاص‌اند: هیچ گونۀ دیگری بر روی زمین، تا آنجا که ما می‌دانیم، نمی‌تواند کتاب بنویسد و یا حتی دربارۀ تاریخ گونۀ خود به تفکر بپردازد. فیلسوفانِ خردمند طی قرون و اعصار هشدارمان داده‌اند که باید فروتن باشیم. ولی در این جا بحث بر سر تواضع و فروتنی نیست. نکتۀ کلیدی در اینجاست که تکامل پدیده‌ای فرجام‌بین یا «هدفمند» نیست. هیچ مسیر از قبل مشخصی برای آیندۀ تکامل وجود ندارد: گونه‌ها، زیر ضرباتِ فراز و نشیب‌های تاریخ، می‌آیند و می‌روند.

در تریاس پسین، هیچ طبیعی‌دانی دلیلی در دست نداشت بپندارد دایناسورها رو به بزرگ‌شدن و تنوع پیش می‌روند و زیست‌بوم‌های خشکی را به مدت ۱۶۰ میلیون سال زیر سلطۀ خود خواهند گرفت، و اینکه پستانداران شبگردانی کوچک و بی‌اهمیت باقی خواهند ماند. به همین ترتیب، زمانی که دایناسورهای غیر پرنده طی انقراض دسته‌جمعی پایانِ دورۀ کرتاسه از صفحۀ زمین برچیده شدند، طبیعتاً تمساح‌ها، پرندگان و پستانداران همگی این فرصت را یافتند تا برترین شکارگران طبیعت شوند. در آمریکای جنوبی که از بقیۀ نقاط جهان جدا مانده بود، برخی از گونه‌های تمساح‌ها تا حدی خشکی‌زی شدند و شکارگری را در پیش گرفتند. باز در همین آمریکای جنوبی، و همچنین آمریکای شمالی و اروپا، پرندگانی غول‌پیکر با منقارهای بزرگِ یک‌متریِ استخوان‌شکن به تکامل رسیدند که اجداد اسب‌ها و گربه‌های امروزین را شکار می‌کردند.

در سپیده‌دم دنیای جدید، یعنی در خلال دور پالئوسن از دورۀ پلیوژِن از دوران سنوزوییک [بین ۶۶ تا ۵۶ میلیون سال قبل] نزدیک‌ترین نیاکان انسان‌ها حیوانات نحیفِ سنجاب‌شکلی بودند که با ترس و لرز روی شاخه‌های درختان از این سو به آن سو می‌دویدند و بر تارکشان هنوز هیچ نشانه‌ای از استعدادی پنهان برای سیطره بر زمین به چشم نمی‌خورد.

Michael Benton
The History of Life/ 2008

@dirinenegar

زنهار از آن وقت که به بهانه همه‌گیری کروناویروس در دام نژادپرستی ابلهانه می‌افتیم.
https://telegra.ph/Paleogram-02-02

یادداشت آقای شهبازی بر ویراست ششم تاریخ حیات کَووِن را در دیرینه‌نگار بخوانید.
بی‌صبرانه انتظار خواندن ویراست ششم این اثر مهم در دیرینه‌شناسی را می‌کشیم.
به‌روزرسانی: هم‌اکنون می‌توانید ویراست ششم این کتاب را در کتابخانه پالئوگرام و دیرینه‌نگار مطالعه کنید.

ویروسی که ربطی به سوپ خفاش نداشت!
توالی‌یابی ژنوم کامل کروناویروس در انستیتو پاستور فرانسه که نتایجش در لنست منتشر شده، نتایج جالبی در بر داشته، از جمله اینکه ویروس مستقیما از خفاش به انسان منتقل نشده و جانور واسطی که در بازار ماهی ووهان فروخته می‌شده عامل انتقال بوده است. این یافته‌ها با نتایج اولیه‌ای که ده روز پیش چینی‌ها در نشریه ویروس‌شناسی پزشکی منتشر کردند، سازگار است.
اما این یافته‌ها چه ربطی به ما دارد؟
در این‌باره تکمله‌ای به یادداشت قبلی افزودم که می‌توانید در ادامه همان یادداشت مطالعه کنید.

‏این کایوتی و گورکن با هم موانست دارند. از مجرای آب می‌گذرند تا به آنسوی بزرگراه شلوغی در کالیفرنیا برسند. رفاقت و تعاون کایوتی‌ها و رودک‌ها در شکار مشهوروزبانزد است؛ اما به زبان بدن این‌ها نگاه کنید!
پنداری کایوتی به رودک می‌گوید:
«بجنب یره! دیررفت! ازین میلان باید بشیم اونطرف!»
t.me/paleogram

مونالیزای دنیای علم دیگر تنها نیست
گونه‌ای جدید برای آرکیوپ‌تریکس، مشهورترین سنگواره جهان
عرفان خسروی
سالنامه شرق ۹۷
نوروز ۱۳۹۸
صصـ۱۶۲-۴