NEW BOT Телеграм, страница

چراغ است مر تیره شب را بسیچ
در «باید» و «شاید» جایزه‌ای برای ترویج علم

برشی از متن:

مگر علم چه دارد؟

اگر تصور کنیم علم یعنی همان دانش یا مثلا معنایی عام و وسیع برایش بتراشیم، دایره مدعیان علم چنان فراخ می‌شود که حدّ یقف نخواهد داشت. هر بُلفضولی که بهره‌ای از دانش برده باشد، خود را متصف این صفت خواهد شمرد و هر آگهاننده‌ای که خبری می‌برد، مروج علم خواهد شد. البته که چنین نیست. علم نه مرادف دانش است، نه مترادف فناوری. علم شیوه‌ای است برای نگریستن به جهان و کشف رازهای آن. می‌گویند شیوه‌های فراوانی برای شناخت جهان هست، اما شاید علم تنها شیوه‌ای باشد که توانسته‌ایم به پشتی آن، یک‌دو قدم کورمال و عصازن پیش برویم و در چاه نیفتیم. خاصیت علم چنین است که می‌توان به آن پشتی داد، زیرا همچون عصایی است که انگشت بر زمین دارد، قدمی پیش‌تر می‌پوید و مدام همان مسیری را اصلاح می‌کند که خود لحظه‌ای پیش‌تر رهنمون شده. سرشت علم پرسشگری است و از این‌روست که همواره مصلح خود است. آن شیوه‌های دیگر که به جز علم، برای شناخت هستی آمده‌اند، هیچ‌کدام چنین خاصیتی ندارند؛ نه تصحیح‌گر خودند، نه بازبین مسیری که به پویش آنها در پیش داریم. از پیروی آنها بارها از پای افتاده‌ایم. حتی فناوری نیز، که به‌خطا هم‌عنان ناگسیختنی علم شمرده می‌شود، فراوان به چاه‌مان انداخته. وهْمِ «توانستن» که بشر را بیچاره و زمین را ملوّث کرده، از سکرات همین فناوری است. سَموم فناوری نفرین علم است که به کناری نهاده‌ایم. علم از میان همه آن شیوه‌ها، گرچه تنها معرفتی است که انگشت بر زمین سخت می‌گذارد، اما از همین‌رو نخواستنی‌ترین آنهاست.

بر سر نخواستن علم

مردم دوست دارند حقایقی را ندانند، یا فراموش کنند. وقتی خطری در پیش است یا حذری باید کرد، خوش‌نشینان مصطبه تخدیر دوست‌تر دارند مَستِ مُکیفاتِ بی‌خبری باشند. این صفت در سرشت ماست که در وقت خطر، خود را به خواب بزنیم، رؤیا ببینیم و کابوس‌هایمان را بی‌تعبیر شمریم؛ نیز این خصلت که هنگام حذر، شانه از بار پاسخ‌گویی کنار کشیم و دیگران را مقصر کنیم. حواشی همین زمین‌لرزه‌های اخیر نمونه خوبی است از حقیقتی که ترجیح می‌دهیم فراموش کنیم: رجحان قصه به حقیقت؛ رجحان دروغ به راستی؛ رجحان هیجان به اندیشه. هرطور که حساب کنیم، همهمه پرشور شبه‌علم رساتر از زمزمه متین علم است. نمونه‌های دیگرش همه‌جا دیدنی است. به هر صحرا که نجوای پرسشی برخاست، هذیان وهم به گوش می‌رسد و ژاژ فراوان می‌روید که شترها به خاییدنش مشتاق‌اند. شبه‌علم در دهان شیرین می‌چرخد و در گوش خوش می‌آید؛ خلاف‌ِ علم که تلخ، چون صبر است و درشت، چون بوق آژیر.

در دشواری ترویج علم

ترویج علم کمی با ترویج‌های دیگر فرق دارد. مروجان دیگر مزدشان را خواهند گرفت، اما دست مروج علم، دست تنبیه است. ابلهان این دست را می‌گزند، زیرا مروج علم مجیزگو نیست. وصاف صرف دستاوردهای پوشالی هم نیست. مروج علم نه هرکسی است که از دانش صحبت کند، بلکه همچون سرشت علم، پرسشگر و جدلی است؛ اما وقتی پای چارچوب دولتی به میان می‌آید، چه‌بسا این ارزش‌ها تغییر کنند. دست‌کم علم محض جای خود را به دانش‌های دیگر می‌دهد و سلیقه اداری جای اجماع تخصصی را می‌گیرد. این‌طوری است که جایزه چراغ مهم می‌شود، چون بنای آن بر حفظ همان حدود و ثغور علوم محض و بی‌کاربرد گذاشته شده و از همه مهم‌تر مبتنی بر اجماع حرفه‌ای جامعه ترویج علم است. کسانی که خود دستی بر آتش ترویج علم دارند، بهتر می‌توانند از میان خود شایستگان را برگزینند. پیش از چراغ جای چیزی میان ما خالی بود؛ حالا مبارک است!

http://www.sharghdaily.ir/News/149616/

2.11K viewsErfan Khosravi, edited 04:59