⁣⁣⁣⁣✅ شماره 202 مجله «دانستنیها» منتشر شد.

📌همه چیز درباره خرس‌های قهوه‌ای ایرانی
📌افسانه‌های تایتانیک
📌گفت‌وگو با طاها یاسری، فیزیکدان مطرح ایرانی

🎨 طرح:‌ مرتضی آذرخيل
#جلد
@Danestanihamag

به همه علاقه‌مندان مسائل زیست‌محیطی، طبیعت و دیرینه‌شناسی توصیه می‌کنم سخنرانی دکتر شریفی را از دست ندهند!
دیرینه‌شناسی حاذق که از مستندترین شواهد علمی درباره دیرینه‌اقلیم و تغییرات اقلیمی سخن می‌گوید

از این شماره در دانستنیها، پرونده‌هایی از سیاوش یالپانیان خواهیم خواند درباره حیات وحش ایران و عکس‌هایی که تاکنون از طبیعت ایران ندیده‌اید!

https://news.1rj.ru/str/danestanihamag/3179

از مفاید روسی
روس‌ها در بسیاری از رشته‌های علمی پیش‌رو بوده‌اند و هنوز هم بارقه‌هایی در علوم روسیه می‌درخشد که قابل اعتناست.
نخستین دیرینه‌شناسانی که به ایران آمدند و در سازند استخوانی مراغه کاوش کردند، روس بودند. بعدها دیگران هم آمدند ولی ما بعد از صدوخرده‌ای سال، هنوز بسیاری از گزارش‌های آن‌ها را بررسی نکردیم، چون فکر کردیم فرانسه و بعد انگلیسی برای ما کفایت می‌کند؛ اما برای کاوش در تاریخ دیرینه‌شناسی ایران باید روسی بخوانیم.
در دوره نوجوانی، امکان دسترسی به کتابخانه مرکزی هشتم اکتشاف نفت (در کوچه یغما) داشتم و انگلیسی را همان‌جا یاد گرفتم. هر هفته نیچر و هر ماه ساینتیفیک آمریکن به کتابخانه می‌آمد و بسیاری مجلات علمی دیگر هم بود که بی‌دردسر و منت می‌شد امانت گرفت و خواند. بعد از مدتی، به فهرست مأخذ انتهای مقالات پژوهشی نگاه می‌کردم و اگر برخی را می‌شد در همان کتابخانه جست، سراغش می‌رفتم. جستجوی جالبی بود و نتایجش هم جالب بود. مثلا فهمیدم بسیاری از مجلات تخصصی از دهه بیست و سی و چهل میلادی، در آرشیو کتابخانه مرکزی هشتم پیدا می‌شوند، به جز یکی دو سال: هفتاد و نه و هشتاد و یک میلادی، یعنی سال‌هایی که انقلاب شد و آغاز جنگ بود. داغ شماره‌های آن سال‌ها تا مدت‌ها بر دلم مانده بود تا این اواخر که به همت برادران روس و چینی، ما ملت تحریم‌زده هم توانستیم هرآن‌چه مقالات علمی است از اینترنت فراچنگ آوریم. اما نکته اصلی که در آن سال‌های آرشیوگردی فهمیدم، مربوط بود به مجلات روسی حوزه دیرینه‌شناسی. مهم‌ترین مجله روسی درباره دیرینه‌شناسی، «پالئونتولوگیچسکیئی ژورنال»* نام داشت که یعنی «مجله دیرینه‌شناسی». تا توانستم در بحر آن غوطه‌خوردم و فهمیدم بسیاری از مقالاتی که دیرینه‌شناسان آمریکایی در دهه‌های هشتاد میلادی و نزدیک به پایان جنگ سرد در مجلات تخصصی خودشان نوشتند، برگرفته از ایده‌های تحلیلی و عمدتا ریاضیاتی در همین پالئونتولوگیچسکیئی ژورنال بود. اگر کسی کرم کتاب (و مقاله) باشد، بهتر است به غیر انگلیسی، زبان‌های بیشتری بیاموزد. همین حرف‌هایی که درباره روسی عرض شد، می‌شود با کمی تغییر در مثال، درباره آلمانی (به‌خصوص آلمانی)، اسپانیایی، فرانسه و چینی هم گفت.
نکته‌ای فنی هم در عنوان همین مقاله تألیف جناب سرگئی کورزانف نهفته: نام علمی تاکسونومیک (در اینجا کارنوسورها*) حتما با خط لاتین نوشته می‌شود، حتی در میانه متنی به خط کریلیک. ما در ایران رسم ناصوابی داریم که این نام‌ها را فارسی می‌کنیم. بیایید مثل روس‌ها به نگارش نام‌های علمی وفادار باشیم!

Палеонтологический журнал
Carnosauria

https://www.instagram.com/p/Bh05LQIBGtK/

نظریه «انقلاب شناختی» و تکامل «انسان خردمند» در کتاب یووال نوح هراری

در نیمه دوم از پنجاهمین قسمت برنامه موتور جستجو، من در کنار امیرحسن موسوی و سیاوش صفاریان‌پور به نقد و بررسی نظریه «انقلاب شناختی» یووال نوح هراری پرداختم.

هراری در کتاب مشهور و پرفروش خود، «انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر»، دلایل تفوق انسان خردمند امروزی را جهش و تغییری در سیم‌کشی مغز نیاکان ما در هفتاد هزار سال پیش مطرح می‌کند. این نظریه نخستین بار در سال نود و پنج میلادی مطرح شده بود، ولی شواهد جدید، به خصوص کشف نقاشی‌هایی شصت و پنج هزار ساله از انسان‌های نئاندرتال در اسپانیا، احتمال ورود گونه‌ای انسان دیگر به قاره آمریکا در ۱۳۰ هزار سال پیش و از همه مهم‌تر مقایسه توالی ژن فاکس‌پی‌تو* انسان امروزی با سنگواره نئاندرتال‌ها، این نظریه را به چالش می‌کشد. من در این برنامه از نظریه رقیبی دفاع کردم که طبق آن آخرین انقلاب شناختی و تغییر مهم در سیم‌کشی مغز نیاکان ما، نه در هفتاد هزار سال پیش، بلکه حدود پانصد تا هفتصد هزار سال پیش رخ‌داده. در این نظریه، تصویر نئاندرتال‌ها کمابیش شبیه انسان‌های امروزی است و البته، ما نمی‌دانیم چرا به‌رغم چنین شباهت‌هایی، نسل نئاندرتال‌ها حدود چهل هزار سال پیش منقرض شد.
پس از این گفتگو، تصمیم گرفتم نقد مدونی به خود این کتاب و نیز دو ترجمه آن بنویسم. حاصل این تصمیم مقاله‌ای مفصل شد که البته چند ماهی باید برای نوبت انتشار آن صبر پیشه کرد.
ضبط این برنامه با حاشیه‌های جالبی همراه شد که شرح آن را، شاید بهتر باشد بعدها، از زبان سیاوش بشنوید. از همه شیرین‌تر اینکه نسخه‌ای از ترجمه خوب امیرحسن از کتاب مهم گالیله، یعنی «پیام‌آور ستارگان»، را از او هدیه گرفتم. هرچند این کتاب و ترجمه آن نیاز به معرفی من ندارد، اما من هم به علاقه‌مندان تاریخ علم و به‌خصوص نجوم، پیشنهاد می‌کنم حتما این کتاب را مطالعه کنند، مخصوصاً حالا که نمایشگاه کتاب هم در پیش است، می‌توانید «پیام‌آور ستارگان» به ترجمه امیرحسن موسوی را از نشر مرکز ابتیاع کنید و حظ وافر ببرید.

FOXP2

https://www.instagram.com/p/BiLqErXB9h6/

ویدیوی این گفتگو را در آینده نزدیک در ترعه پالئوگرام بارگذاری خواهم کرد، ولی فعلا می‌توانید این برنامه را از تلوبیون تماشا کنید:
http://telewebion.com/episode/1810233

وقتی از وَویرایش علمی حرف می‌زنیم، از چه حرف می‌زنیم؟

ویراستارهای حرفه‌ای اصطلاحی دارند برای کسانی که هرکاری می‌کنند و ویراستاری هم؛ مثلا یکی «نویسنده و ویراستار» است؛ دیگری «مترجم و ویراستار»؛ فلانی «بچه‌مُرشد و ویراستار»؛ آن یکی هم مثلا «مُرشد و ویراستار». چنین کسان را «وَویراستار» می‌نامند. من یکی از همین وَویراستارها هستم که چند سالی است برای معاش در این غوطه هم دست‌وپایی می‌زنم.

البته من «وَویراستار علمی» هستم و تابه‌حال چندتایی کتاب علمی یا بیشتر را وَویراییده‌ام. ممکن است فکر کنید وَویرایش علمی یعنی چه!؟ جوابش را در این عکس‌ها می‌شود ببینید!

تصویر اول منم، مشغول همین فن شریف. تصویرهای بعد را اگر ورق‌بزنید، خواهید دید که وَویرایش علمی یعنی درست کردن هرآنچه که دست‌اندرکاران پیشین خراب‌کرده‌اند. متهمِ اولْ مترجمی است که مفهوم عبارت‌ها و ساختارهای انگلیسی را نمی‌داند یا به قدر کافی با زبان مقصد (دراین‌جا فارسی) آشنایی ندارد که مثلا بداند «شتر» مصداق خوبی برای واژه «عشایر» نیست. گاهی هم حواس مترجم به افق زاویه بدنش بوده، درنتیجه شمال را به جنوب تبدیل کرده.

کارخرابی‌های بعدی به گردن ویراستار ِ ادبی (عمدتا از همین قشر وَویراستار) است که در مورد کتاب‌های علمی، وظیفه خود نمی‌بیند اشتمال شمال‌ها و اجتناب جنوب‌ها را با متن اصلی برابری دهد. حتی دیده شده وَویراستار ِ ادبی ِ مجهز به فناوری‌های ِ نو، با توجه به سیاست‌های ریاضتی ناشر در قبال کیفیت و دستمزد، ترجیح داده جاهایی از فن ِ «بیاب و جای‌بُگزین» (فایند اند ریپلیس) استفاده کند؛ مثلا خواسته زبان مترجم را صیقل بزند و صفا دهد، بنابراین در متن گیاه‌شناسی، هرجا گفته شده «فلان گیاهان در فلان‌جا می‌رویند»، دستش را روی لوزه‌اش گذاشته و «می‌رویند» را به «هستند» تبدیل کرده؛ نتیجه این‌شکلی شده: «میوه‌های شناور [فلان گیاه] در جزایر جدیدی هستند». غول ِ آخر ِ بازی ِ خطیر ِ وَویرایش علمی هم از دستان صفحه‌آرایی پیدا می‌شود که به ندرت نسبت به رابطه‌ای منطقی میان تصویرها و شرح‌های تصویرها و باقی تکه‌های متن حساس است. مثالش را فراوان هم در عرصه کتاب‌آرایی دیدم، هم در مطبوعات. البته استثنا همه جا هست، ولی همین هفته پیش، وقتی دیدم در فصل‌نامه‌ای تخصصی، تصویرهای یک و دو مقاله مرا جابجا چیده و شرح این یکی رفته پای آن یکی، فهمیدم قدر عافیت چیست!

تعریف از خود نباشد، وَویراستار علمی در عمل تنها کسی است که طی تولید محصولی علمی-فرهنگی می‌داند غاز کجا تخم می‌گذارد.

به تُرعه پالئوگرام بیایید تا به شما هم نشان دهم!

https://www.instagram.com/p/BiVFgO-B1X5/

پرونده ویرایش کتاب‌های علمی
بهرام معلمی و عرفان خسروی
شهر کتاب، شماره ۹، خرداد ۱۳۹۵
صص ۱۱۵-۱۲۰

آیا #تکامل به معنی کامل‌تر شدن است؟

#یک_دقیقه_با_علم
#1minSCIENCE
https://www.instagram.com/p/BiaTWnXniz-/

مواجهه با داروین در فردای سازندگی

چند روز پیش به دستور آقای کاوه فیض‌اللهی مطلب مختصری درباره کتاب بسیار ارزشمند دوست عزیزم، امیرمحمد گمینی، برای صفحه کاوش روزنامه سازندگی نوشتم. این مختصر شامل دورنمایی از محتوای کتاب، نظرات خود امیرمحمد درباره چرایی و چگونگی پرداختن به این موضوع و نظرات دوست عزیز دیگرم،‌ عطا کالیراد، درباره اهمیت این کتاب و اشارات آن برای درک بازتاب اجتماعی نظریه تکامل است. به علاوه چکیده‌ای نیز از روند ورود نظریه تکامل به متن‌های فارسی آورده‌ام. شواهد فعلی می‌گوید ایرانی‌ها نه تنها این نظریه را تا سال‌ها نادیده گرفتند، بلکه آن را در آغاز به درستی نفهمیدند و شاید به خاطر همین سوءتفاهم آن را با عقاید ضدمذهبی یکی پنداشتند. در نتیجه از همان اواخر دوران قاجار و اوایل پهلوی، با احتیاط و تحذیر بسیار بیشتری نسبت به عرب‌ها، با این نظریه روبرو شدند. گویا محافظه‌کاری و رعایت جمعیت اذهان عموم، از قدیم در فرهنگ ما جایگاهی داشته.

بخشی از این پژوهش‌های تاریخی که عرض شد، پیش‌تر منتشر شده و بخشی دیگر هم در دست اتمام است و درآینده در قالب درستی که باید، در خواهد آمد.

وقتی متن را برای آقای فیض‌اللهی فرستادم، پس از مدتی ایشان تماس گرفت و گفت بهتر است به کتاب‌های دکتر بهزاد هم که نخستین کتاب‌های علمی عامه‌خوان فارسی درباره تکامل بود، اشاره کنم. از ایشان خواستم خودشان زحمت بکشند و اضافه کنند. کارها با دبیر صفحه‌ای که خودش پژوهشگر و دانش‌آموخته جانورشناسی است، به تمام منابع تخصصی و غیرتخصصی مشرف است و خودش هم مترجم برخی از بهترین کتاب‌های همین حوزه، هیچ دشوار نیست.

البته در نهایت دیدم که همکاران صفحه‌آرای روزنامه سازندگی، عنوان بنده را «خبرنگار گروه دانش» ذکر کرده‌اند. اول کمی دلخور شدم ولی بعد دیدم اشکالی هم ندارد. پیش دانش و تجربه و سلیقه و سابقه دبیر صفحه که آقای فیض‌‌اللهی باشد، من هیچ رقمی نیستم.

متن یادداشت را در ترعه پالئوگرام، هم‌خوان خواهم کرد.

https://www.instagram.com/p/BickIZEhowA/

مواجهه با داروین
نخستین برخوردها با نظریه تکامل در ایران و شرق
عرفان خسروی، سازندگی، سال ۱، ۵۴، دوشنبه ۱۷ اردی‌بهشت ۱۳۹۷، صص ۱۶-۱۷

بارقه‌هایی متأخر از طرز فکری متقدم
دامن‌گیرترین کژفهمی‌ها نسبت به نظریه تکامل
عرفان خسروی
رشد آموزش زیست‌شناسی، ش ۱۰۸، بهار ۹۷، صص ۲۷-۳۳
چرا میر اشتباه می‌کرد؟
چرا خزندگان از پستانداران پست‌تر نیستند؟

بارقه‌هایی متأخر از طرز فکری متقدم
دامن‌گیرترین کژفهمی‌ها نسبت به نظریه تکامل
عرفان خسروی
رشد آموزش زیست‌شناسی، ش ۱۰۸، بهار ۹۷، صص ۲۷-۳۳

آموزش زیست‌شناسی در کشور ما میراث فکری ارنست میر است. بسیاری از تناقض‌هایی نیز که در آموزش زیست‌شناسی با آن روبرو هستیم، میراث اشتباهات و لجاجت میر است. یکی از آخرین کتاب‌های او، «تکامل چیست»، سه بار به فارسی ترجمه شده و چند کتاب دیگر او، منابع درسی و امتحانی آموزش عالی هستند. اشتباهات میر اتفاقا در همین چند کتاب مهم و مشهوری که از او در ایران ترجمه شده، بسیار پررنگ و تأثیربخش است. بنابراین مهم است که میر و میراث فکری او را نقد کنیم. در این مقاله کوشیده‌ام نشان دهم میر مبتلا به همان اشکالی است که خودش، افلاطون را به آن متهم کرده بود.

چرا میر اشتباه می‌کرد؟
چرا خزندگان از پستانداران پست‌تر نیستند؟
چرا ماهی‌ها از خزندگان پست‌تر نیستند؟

https://www.instagram.com/p/BifOZZWh44K/

آمونیت‌ها در موتور جستجو

امشب در برنامه موتور جستجو در کنار کاظم کوکرم و سیاوش صفاریان‌پور درباره زندگی و تکامل سرپایان، به خصوص سنگواره‌های آمونیت‌ها صحبت کردیم.
در جایی از برنامه، وقتی به توانایی ترمیم اندام‌های آسیب‌دیده در هشت‌پاها اشاره شد، من هم اضافه کردم که این توانایی به صورت محدود (ترمیم انگشت قطع شده) در کودک انسان هم وجود دارد که موجب واکنش‌های فراوان دوستان شده است.
در این مورد بد نیست در برنامه‌های بعد روشنگری کنیم، ولی مختصر اشاره کنم که امکان ترمیم بند انگشت در کودک انسان استثنا نیست و در صورتی که پزشکان حین درمان زخم، بافت زاینده را از بین نبرند، انگشت خود به خود ترمیم می‌شود. مواردی که این اتفاق نیافتاده، استثنایی و ناشی از دخالت پزشکان بوده است. سینتیا ایلینگ‌ورث در مقاله‌ای در سال هفتاد و چهار میلادی در مجله جراحی اطفال، این موضوع را گزارش و تشریح کرد.

https://www.instagram.com/p/Bie7psiDirO/

برای مطالعه بیشتر درباره ترمیم انگشت کودکان، به مقاله‌های زیر نگاه کنید:

Illingworth C.M. (1974). Trapped fingers and amputated finger tips in children. J Pediatr Surg, 9, 853–858
nnen U. & Wiese A. (1993). Fingertip injuries management with semi‐occlusive dressing. J Hand Surg Br, 18, 416–422
al P. & Dickson M.G. (1993). Regeneration of the distal phalanx. A case report. J Hand Surg Br, 18, 230–233
Lee L.P., Lau P.Y. & Chan C.W. (1995). A simple and efficient treatment for fingertip injuries. J Hand Surg Br, 20, 63–71

…
اون موقع که داروین نظریه انتخاب طبیعی رو مطرح کرد، خیلی انتقادات بی‌ربط و غیرعلمی نسبت به نظریه داروین مطرح شد؛ اما تا مدت‌ها هیچ انتقاد علمی به فکر کسی نرسید. با وجود این، امروز می‌دونیم…

خودتون برید تو صفحه «یک دقیقه علم» و ببینید اشتباه داروین کجا بود!

https://www.instagram.com/p/BipxHzYBpLP/

t.me/oneminscience

انتخاب عنوان و شرح و عرض اندام و نفس‌کش‌طلبی، محصول طنازی صفحه «یک دقیقه با علم» است. طبق انتظار، البته پیام‌های محبت‌آمیز زیادی به دست ما رسید که نشان می‌دهد عده‌ای قبل از اینکه نگاه کنند و بشنوند، تصمیم خود را گرفته‌اند.

https://www.instagram.com/p/BipabyMHxtR/

افتتاح موزه دیرینه شناسی کامبرین

اولین موزه دیرینه شناسی فسیل های رسوب برداری شده ایران در یزد....دوشنبه ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۷ ساعت ۱۱