مواجهه با داروین در فردای سازندگی

چند روز پیش به دستور آقای کاوه فیض‌اللهی مطلب مختصری درباره کتاب بسیار ارزشمند دوست عزیزم، امیرمحمد گمینی، برای صفحه کاوش روزنامه سازندگی نوشتم. این مختصر شامل دورنمایی از محتوای کتاب، نظرات خود امیرمحمد درباره چرایی و چگونگی پرداختن به این موضوع و نظرات دوست عزیز دیگرم،‌ عطا کالیراد، درباره اهمیت این کتاب و اشارات آن برای درک بازتاب اجتماعی نظریه تکامل است. به علاوه چکیده‌ای نیز از روند ورود نظریه تکامل به متن‌های فارسی آورده‌ام. شواهد فعلی می‌گوید ایرانی‌ها نه تنها این نظریه را تا سال‌ها نادیده گرفتند، بلکه آن را در آغاز به درستی نفهمیدند و شاید به خاطر همین سوءتفاهم آن را با عقاید ضدمذهبی یکی پنداشتند. در نتیجه از همان اواخر دوران قاجار و اوایل پهلوی، با احتیاط و تحذیر بسیار بیشتری نسبت به عرب‌ها، با این نظریه روبرو شدند. گویا محافظه‌کاری و رعایت جمعیت اذهان عموم، از قدیم در فرهنگ ما جایگاهی داشته.

بخشی از این پژوهش‌های تاریخی که عرض شد، پیش‌تر منتشر شده و بخشی دیگر هم در دست اتمام است و درآینده در قالب درستی که باید، در خواهد آمد.

وقتی متن را برای آقای فیض‌اللهی فرستادم، پس از مدتی ایشان تماس گرفت و گفت بهتر است به کتاب‌های دکتر بهزاد هم که نخستین کتاب‌های علمی عامه‌خوان فارسی درباره تکامل بود، اشاره کنم. از ایشان خواستم خودشان زحمت بکشند و اضافه کنند. کارها با دبیر صفحه‌ای که خودش پژوهشگر و دانش‌آموخته جانورشناسی است، به تمام منابع تخصصی و غیرتخصصی مشرف است و خودش هم مترجم برخی از بهترین کتاب‌های همین حوزه، هیچ دشوار نیست.

البته در نهایت دیدم که همکاران صفحه‌آرای روزنامه سازندگی، عنوان بنده را «خبرنگار گروه دانش» ذکر کرده‌اند. اول کمی دلخور شدم ولی بعد دیدم اشکالی هم ندارد. پیش دانش و تجربه و سلیقه و سابقه دبیر صفحه که آقای فیض‌‌اللهی باشد، من هیچ رقمی نیستم.

متن یادداشت را در ترعه پالئوگرام، هم‌خوان خواهم کرد.

https://www.instagram.com/p/BickIZEhowA/

مواجهه با داروین
نخستین برخوردها با نظریه تکامل در ایران و شرق
عرفان خسروی، سازندگی، سال ۱، ۵۴، دوشنبه ۱۷ اردی‌بهشت ۱۳۹۷، صص ۱۶-۱۷

بارقه‌هایی متأخر از طرز فکری متقدم
دامن‌گیرترین کژفهمی‌ها نسبت به نظریه تکامل
عرفان خسروی
رشد آموزش زیست‌شناسی، ش ۱۰۸، بهار ۹۷، صص ۲۷-۳۳
چرا میر اشتباه می‌کرد؟
چرا خزندگان از پستانداران پست‌تر نیستند؟

بارقه‌هایی متأخر از طرز فکری متقدم
دامن‌گیرترین کژفهمی‌ها نسبت به نظریه تکامل
عرفان خسروی
رشد آموزش زیست‌شناسی، ش ۱۰۸، بهار ۹۷، صص ۲۷-۳۳

آموزش زیست‌شناسی در کشور ما میراث فکری ارنست میر است. بسیاری از تناقض‌هایی نیز که در آموزش زیست‌شناسی با آن روبرو هستیم، میراث اشتباهات و لجاجت میر است. یکی از آخرین کتاب‌های او، «تکامل چیست»، سه بار به فارسی ترجمه شده و چند کتاب دیگر او، منابع درسی و امتحانی آموزش عالی هستند. اشتباهات میر اتفاقا در همین چند کتاب مهم و مشهوری که از او در ایران ترجمه شده، بسیار پررنگ و تأثیربخش است. بنابراین مهم است که میر و میراث فکری او را نقد کنیم. در این مقاله کوشیده‌ام نشان دهم میر مبتلا به همان اشکالی است که خودش، افلاطون را به آن متهم کرده بود.

چرا میر اشتباه می‌کرد؟
چرا خزندگان از پستانداران پست‌تر نیستند؟
چرا ماهی‌ها از خزندگان پست‌تر نیستند؟

https://www.instagram.com/p/BifOZZWh44K/

آمونیت‌ها در موتور جستجو

امشب در برنامه موتور جستجو در کنار کاظم کوکرم و سیاوش صفاریان‌پور درباره زندگی و تکامل سرپایان، به خصوص سنگواره‌های آمونیت‌ها صحبت کردیم.
در جایی از برنامه، وقتی به توانایی ترمیم اندام‌های آسیب‌دیده در هشت‌پاها اشاره شد، من هم اضافه کردم که این توانایی به صورت محدود (ترمیم انگشت قطع شده) در کودک انسان هم وجود دارد که موجب واکنش‌های فراوان دوستان شده است.
در این مورد بد نیست در برنامه‌های بعد روشنگری کنیم، ولی مختصر اشاره کنم که امکان ترمیم بند انگشت در کودک انسان استثنا نیست و در صورتی که پزشکان حین درمان زخم، بافت زاینده را از بین نبرند، انگشت خود به خود ترمیم می‌شود. مواردی که این اتفاق نیافتاده، استثنایی و ناشی از دخالت پزشکان بوده است. سینتیا ایلینگ‌ورث در مقاله‌ای در سال هفتاد و چهار میلادی در مجله جراحی اطفال، این موضوع را گزارش و تشریح کرد.

https://www.instagram.com/p/Bie7psiDirO/

برای مطالعه بیشتر درباره ترمیم انگشت کودکان، به مقاله‌های زیر نگاه کنید:

Illingworth C.M. (1974). Trapped fingers and amputated finger tips in children. J Pediatr Surg, 9, 853–858
nnen U. & Wiese A. (1993). Fingertip injuries management with semi‐occlusive dressing. J Hand Surg Br, 18, 416–422
al P. & Dickson M.G. (1993). Regeneration of the distal phalanx. A case report. J Hand Surg Br, 18, 230–233
Lee L.P., Lau P.Y. & Chan C.W. (1995). A simple and efficient treatment for fingertip injuries. J Hand Surg Br, 20, 63–71

…
اون موقع که داروین نظریه انتخاب طبیعی رو مطرح کرد، خیلی انتقادات بی‌ربط و غیرعلمی نسبت به نظریه داروین مطرح شد؛ اما تا مدت‌ها هیچ انتقاد علمی به فکر کسی نرسید. با وجود این، امروز می‌دونیم…

خودتون برید تو صفحه «یک دقیقه علم» و ببینید اشتباه داروین کجا بود!

https://www.instagram.com/p/BipxHzYBpLP/

t.me/oneminscience

انتخاب عنوان و شرح و عرض اندام و نفس‌کش‌طلبی، محصول طنازی صفحه «یک دقیقه با علم» است. طبق انتظار، البته پیام‌های محبت‌آمیز زیادی به دست ما رسید که نشان می‌دهد عده‌ای قبل از اینکه نگاه کنند و بشنوند، تصمیم خود را گرفته‌اند.

https://www.instagram.com/p/BipabyMHxtR/

افتتاح موزه دیرینه شناسی کامبرین

اولین موزه دیرینه شناسی فسیل های رسوب برداری شده ایران در یزد....دوشنبه ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۷ ساعت ۱۱

همو ساپین چیست؟

همو ساپین (با تلفظ Hemo sapien) نامی است که بسیاری درس‌خوانده‌های ایران به گونه انسان داده‌اند. البته چنین نامی در هیچ مرجع زیست‌شناسی ثبت نشده است.
متأسفانه ما زیست‌شناس‌ها انسان را به نام دیگری (Homo sapiens) می‌شناسیم؛ Homo (با H بزرگ و o پس از آن که در لاتین اُمُو تلفظ می‌شود) یعنی انسان و sapiens صفت گونه‌ای آن است که از نظر دستوری وجه وصفی معلوم مصدر sapere یعنی اندیشنده و ذوق‌مند است؛ خود sapere در اصل یعنی چشیدن و ذوق‌داشتن و حس‌کردن.
اما hemo چیست؟ معنی آن در لاتین خون است، مثل هِموگلوبین که اتفاقاً بسیاری از ما ایرانی‌ها آن را هوموگلوبین تلفظ می‌کنند؛ homo (با h کوچک) نیز پیش‌وندی است به معنی «هم‌ـ». این «هوموگلوبین» مهمل است و زمانی که از دهان دانشجوی تحصیل‌کرده زیست‌شناسی بیرون می‌آید، برای مخاطب غیرایرانی، قطعاً خنده‌آورنده خواهد بود.
بیگانگی ما ایرانی‌ها و حتی درس‌خوانده‌های ما با زبان لاتین و پافشاری‌مان بر این بیگانه‌ماندن تا جایی است که نام این زبان را به عنوانی عمومی برای زبان‌های امروزی اروپا تعمیم داده‌ایم، که البته چنین نیست. این ناآگاهی سبب شده درک درستی از بسیاری عبارات علمی و اشتقاق واژه‌های اروپایی نداشته باشیم و نهایتاً برخی از آن‌ها را که پرکاربردتر هستند، بر سر لق‌لقه زبان چنان قلب کنیم که نشانی از اصل در آن‌ها نماند. لاتین که البته پیش‌کش، کمی واقع‌بینی و انصاف کافی است تا بفهمیم درک و کاربرد انگلیسی و فرانسه هم، حتی در سطح تلفظ واژه‌های علمی، برای قاطبه تحصیل‌کردگان ایرانی فوق توانایی‌های روزمره است.
پیش از آن که رگ غیرتی قلمبه شود تا رسم انصاف را به من یادآوری کند، تصور کنید جمعی دانشجوی تخیلی اهل اروپا را که به سودای آموختن دانشی به زبان فارسی (مثلاً تاریخ ادبیات ایران) فارسی را دست و پا شکسته آموخته‌اند ولی هیچ درکی از عربی و ترکی ندارند و تصور می‌کنند اصلا چه کاری است که نسبت به اشتقاق واژه‌های عربی یا ریشه‌های ترکی کمی آگاهی کسب کنند. بعضاً ایشان به فارسی می‌گویند عربی، درحالی که خبر ندارند جایی دیگر واقعاً زبانی متفاوت به نام عربی هست که اتفاقاً هم تأثیر زیادی بر فارسی داشته، هم متن‌های فراوان و مهمی هم مرتبط به کارشان به این زبان نگاشته شده.
وضع ما، مثال این دانشجوهای تخیلی است که عرض کردم.

https://www.instagram.com/p/BitRpz4hOiN/

گزارش دکتر شاهین زمان از افتتاح موزه دیرینه‌شناسی کامبرین در یزد

https://www.instagram.com/p/BiwpXcblKc1/

موزه‌ای با هزینه خانوادگی
بخشی از نمونه‌های آقای پژمان‌پور در موزه دیرینه‌شناسی کامبرین در یزد

تصویرها از اینستاگرام دکتر شاهین زمان
@zaman_treasure

نمونه‌های به نمایش درآمده در موزه کامبرین همگی طی پی‌جویی‌های علمی آقای پژمان‌پور کشف‌شده و پس از طی مراحل دشوار رسوب‌برداری و آماده‌سازی در آزمایشگاه شخصی ایشان، به این سطح هیجان‌انگیز از زیبایی رسیده که حتی برای چشم‌های ناآشنا نیز جالب نظر هستند.

هزینه تأسیس این موزه نیز مصداق همت خانوادگی است؛ همت خانواده‌ای که به ترمیم یکی از مهم‌ترین قطعه‌های گمشده جورچین ترویج علم در ایران کمر‌بسته‌اند: موزه‌های تاریخ طبیعی.

این نخستین‌بار نیست که در ایران شاهدیم مجاهدت شخصی و همت خانواده‌ای علم‌دوست متوجه بنیان موزه‌ای علمی و ترویج شوق و ذوق و علاقه به آثار طبیعی می‌شود. نمونه دیگرش، موزه تاریخ طبیعی اصفهان است که زنده‌یاد پروفسور محمدعلی جعفریان تأسیس کرد و بار نگهداری و حفظ آن به جای سازمان‌های دولتی، به دوش خانواده ایشان افتاد.

واقعیت تلخ درباره باورهای علمی-فرهنگی و سیاست‌های پژوهشی در کشور ما این است که نهادهای متولی علم و ترویج علم، چنان درگیر چنبره کاغذبازی و دغدغه سطحی «تولید اقتصادی» شده‌اند که اصل داستان به محاق فراموشی غلتیده. اگر هم وقتی خبر حمایتی شنیده‌ایم، مصدر این پشتی‌های دولتی به دلیل پلشتی فکر و فقر بینش علمی، نتوانسته آب باریک جوی اقتصاد را به باغ علم هدایت کند؛ بلکه آن را به شوره‌زارهایی بی‌حاصل و دروغ‌آگین از قبیل همان تکه‌سنگ‌های بی‌ارزشی رانده که رندی مدعی اما بی‌سواد و ناآگاه به جای استخوان‌های سنگواره به رسانه‌ها و مردم کرمان نشان‌داده بود.

در چنین شرایطی که نهادهای متولی از سر بی‌سامانی، تفاوتی میان سره و ناسره نمی‌بینند، بلکه خرمهره‌ را هزار بار به کان لعل و عقیق نادر ارزان ترجیح می‌دهند، بالابردن عَلَم ِ عِلم، البته که مجاهدت است. باید به آقای پژمان‌پور و پدر ایشان دست‌مریزاد گفت و همه‌نوعی به پشتی ایشان برخاست! دمشان گرم و دست‌هایشان پربرکت! زیرا که هم در پژوهش علمی، هم در ترویج علم، آستین خود را بالازده و چراغ خانه سنگواره‌ها را روشن نگاه داشتند.

نشانی موزه کامبرین: یزد، میدان شهید بهشتی، خیابان دهم فروردین، جنب آب‌انبار شش بادگیری، کوچه سوم، شهید زینی، کاشی ۲۰
تلفن: ۳۶۲۶۱۷۵۸-۰۳۵
@cambrian_museum

https://www.instagram.com/p/BiyY6T_hptt/

در جستجوی سنگواره‌ها
دیرینه‌شناسی در موتور جستجو

همه آنچه که می‌خواستید درباره سنگواره‌ها بدانید، اما خجالت می‌کشیدید بپرسید! به لطف سیاوش صفاریان‌پور عزیز که پیشنهاد کرد این‌بار به جای پرداختن به روایت یا موضوعی خاص، به پرسش‌های ساده، اما اغلب فراموش‌شده درباره دیرینه‌شناسی بپردازیم؛ مثلا: دیرینه‌شناسی به چه درد بشریت می‌خورد؟ تفاوت دیرینه‌شناسی با باستان‌شناسی چیست؟ ربط دیرینه‌شناسی با زمین‌شناسی و زیست‌شناسی چیست؟ دیرینه‌شناس از کجا پول درمی‌آورد؟ چطور به جستجوی سنگواره برویم؟ قدمت سنگواره‌ها چطور مشخص می‌شود؟

در این برنامه به جز سه تا از کتاب‌هایم، چند قطعه سنگواره منحصر به فرد هم همراه برده بودم، به ویژه ردپای سی و پنج میلیون ساله یک پرنده ساحلی و چند پستاندار کوچک از سازند قرمز بالایی در طالقان، سنگواره دویست میلیون ساله برگ سرخس و اندام تولیدمثلی (گل) سیکاد از تشکیلات رسوبی شمشک در البرز مرکزی، سنگواره پنجاه میلیون ساله ماهی از سازند پابده در باباحیدر، قطعه‌ای از سنگواره دویست میلیون ساله استخوان دایناسور از سازند بیدو در کرمان و قطعه‌ای از سنگواره نه میلیون ساله استخوان پستاندار از سازند استخوانی در مراغه.

این برنامه خاص به خاطر لطف سیاوش و موضوع آن که جانب بی‌جانبی در محیط دیرینه‌شناسی است، برای من که خیلی جالب بود؛ امیدوارم برای شما هم جالب باشد! امشب ساعت نُه شب از شبکه آموزش و بازپخش آن ساعت یک بامداد خواهد بود.

https://www.instagram.com/p/BizGCb_ByxB/