آیا انسان نوعی میمون است؟

در یکی از گروه‌های اجتماعی تلگرام که علاقه‌مندان به مسائل علمی مشغول بحث و تبادل نظر هستند، دوستی چنین موردی طرح کرده و از بنده هم نظر خواسته:

«بحثی در گروه دیگری پیش اومد که آیا انسان‌ها و کلا ایپ‌ها میمون حساب میشن یا نه؟
من تو ویکی‌پدیای انگلیسی نگاه کرده بودم در مورد میمون نوشته بود:
monkeys are non-hominoid simians»

پاسخ نسبتا مشروح بنده:

میمون (monkey) و میمون بی‌دم (ape) اصطلاحات عامیانه و غیرعلمی‌اند. این اصطلاحات تعریف علمی ندارند بلکه تعریف فرهنگنامه‌ای و عامیانه دارند. اگر بخواهیم آن‌ها را با ترمینولوژی‌های علمی مقایسه کنیم، باید در تعریف عامیانه و فرهنگنامه‌ای آن‌ها تجدید نظر کنیم.

در رده‌بندی مفهومی دقیق وجود دارد به نام گروه پارافیلتیک. گروه پارافیلتیک به دسته‌ای از جانداران دلالت دارد که گرچه نیای مشترکی دارند و این نیای مشترک نیز در خود گروه قرار گرفته، اما برخی از موجوداتی که از نسل همان نیای مشترک تکامل یافته‌اند، از گروه مستثنی هستند. بنابراین گروه پارافیلتیک شامل جاندارانی است که برخی از آن‌ها بیش از آنکه خویشاوند سایر اعضاء گروه باشند، خویشاوندی نزدیک‌تر با موجودات مستثنی دارند.
گروه‌های پارافیلتیک در رده‌بندی‌های سنتی به کار می‌رفتند و در نظام فکری جدید، نیاز به بازنگری دارند تا از حالت پارافیلتیک خارج شوند و تبدیل به گروه مونوفیلتیک شوند.
تعریف عامیانه و فرهنگنامه‌ای هر دو عبارت میمون و میمون بی‌دم، دائر بر گروه‌بندی پارافیلتیک است. مادامی که در همان فضای فرهنگنامه‌ای و عامیانه صحبت کنیم، مشکلی نیست ولی وقتی از «منظر زیست‌شناسی» به ماهیت این دو دسته نگاه کنید، خواهید دید که مطابق گروهی پارافیلتیک اند. چاره چیست؟
ما در برابر گروه‌های پارافیلتیک یکی از این دو راه را داریم: کلا آن را به دور اندازیم و از حیثیت کاربرد علمی، منسوخ کنیم (مثلا عبارات بی‌مهرگان، پروکاریوت‌ها، جانوران شعاعی یا دیپلوبلاست‌ها، گیاهان بی‌آوند، نهان‌زادان، آغازیان، ماهی‌ها…) یا با تغییر در تعریف عامیانه، دایره دلالت آن‌ها را طوری گسترش دهیم که خویشاوندان مستثنی را هم در بر بگیرند و مفهومی مونوفیلتیک بیابند. ماهی‌های استخوانی (شامل کلیه مهره‌داران چهارپا)، خزندگان (شامل پرندگان)، مارمولک‌ها (شامل مارها)، زوج‌سمان (شامل وال‌ها) و میمون‌ها (شامل انسان‌ها) نمونه‌هایی از این تغییرات اشتمالی برای دلالت مونوفیلتیک هستند.
بنابراین، بله، انسان نوعی میمون است.

https://news.1rj.ru/str/paleogram/567

⁠⁣⁣🔖یادداشت ⁣عرفان خسروی در شماره 209 «دانستنیها» را بخوانید.

📌رویدادی علمی و سرگرم‌کننده برای همه‌ی اعضای خانواده در موزه‌ی علوم
آب، باد، خاک، آتش و عنصر پنجم

📝عرفان خسروی، دبير علمی «دانستنیها»

◽ این روزها همه به این فکر می‌کنند که شاید به قدر کافی با زمین و طبیعت آن مهربان نبودیم و برخی هم می‌گویند اگر طبیعت را بهتر می‌شناختیم یا درباره‌ی آن بیشتر با ما صحبت کرده بودند، شاید این‌طوری نمی‌شد. اما هنوز هم دیر نیست. ما زنده‌ایم، زمین زنده ‌است، نسل‌های آینده در راه‌اند و همه‌ی ما باید به عنوان جزئی از طبیعت سعی کنیم در هماهنگی و صلح با گیاهان و جانوران و زمین و دریا و هوا و منابع انرژی زندگی کنیم.

◽آب، باد، خاک، آتش و عنصر پنجم؛ این‌ها عنصرهایی هستند که زمین و زندگی روی این سیاره را تشکیل می‌دهند و اگر آن‌ها را بهتر بشناسیم، قطعا آینده‌ی روشن‌تری در پیش خواهیم داشت. اگر شما هم این‌طوری فکر می‌کنید حتما طی نیمه‌ی دوم مرداد ماه، سری به موزه‌ی علوم و فناوری* بزنید، چون قرار است رویدادی تابستانی با همین عنوان «آب، باد، خاک، آتش و عنصر پنجم» در موزه برگزار شود که برای همه‌ی اعضای خانواده جالب‌ خواهد بود، به خصوص دانش‌آموزان و البته بزرگ‌ترهایی که به طبیعت و علم علاقه‌مند هستند.

◽برنامه‌ی هر روز این رویداد تابستانی یک قسمت ثابت و یک قسمت متغیر دارد. قسمت ثابت این برنامه شامل چند بازی جذاب است؛ از قبیل کشف سنگواره‌ی بیش از 20 جانور و گیاه مختلف، آشنایی با ردپای جانوران و دایناسورها، آشنایی با ظاهر و آوای پرندگان بومی تهران، آشنایی با اعصار گذشته‌ی زمین، حل معماهای علمی درباره‌ی طبیعت، آشنایی با چگونگی تغییرات ساختار پوسته‌ی زمین و پیدایش کوه‌ها، گسل‌ها و زلزله و البته تمرین قالب‌گیری و رنگ‌آمیزی سنگواره‌ها و بقایای جانوران. در قسمت متغیر این برنامه هم هر روز یکی از چند پژوهشگری که درباره‌ی طبیعت ایران تحقیق می‌کنند، بعد از پایان بخش ثابت، قصه‌هایی علمی برای مخاطبان برنامه نقالی خواهند کرد؛ برای مثال دکتر «آرش شریفی» قرار است درباره‌ی داستان زمین و اقلیم‌شناسی صحبت کند، «علیرضا زمانی» درباره‌ی عنکبوت‌های ایران و من هم در همین بخش، چند روزی درباره‌ی موضوعاتی مثل دایناسورهای ایران، اهمیت تنوع زیستی و سازوکار فرگشت صحبت خواهم کرد.

*نشانی موزه‌ی علوم و فناوری: تهران، خیابان امام خمینی(ره)، خیابان سی تیر، بالاتر از موزه‌ي ایران باستان و نرسیده به خیابان سرهنگ سخایی، ساختمان سابق کتابخانه‌ی ملی ایران، موزه‌ي علوم و فناوری؛
هماهنگی و اطلاعات بیشتر:
INMOST.ir
۶۶۷۲۴۶۹۴ ۰۹۱۹۸۹۶۲۰۰۸

#یادداشت
@Danestanihamag

آب، باد، آتش، خاک و عنصر پنجم
رویداد تابستانی موزه علوم
کشف سنگواره‌ها
سرگذشت زمین
ردپای جانوران
دایناسورهای ایران
تغییرات اقلیمی
صدای پرندگان
لایه‌های زمین
اثر گلخانه‌ای… و
همراه با نقالی علمی دانشمندان طبیعی‌دان ایرانی

۱۵ تا ۲۵ مرداد ۱۳۹۷
https://www.instagram.com/p/BmId2i4HILF/

نشانی: خیابان سی تیر، نرسیده به سرهنگ سخایی، موزه علوم و فناوری
www.inmost.ir
هماهنگی: ۰۹۱۹۸۹۶۲۰۰۸ - ۰۲۱۶۶۷۲۴۶۹۴

آب، باد، آتش، خاک، عنصر پنجم و
جعبه شن‌بازی!

جعبه شن‌بازی سنگواره‌ها جایی است که بچه‌ها می‌توانند در آن تمرین دیرینه‌شناسی کنند، سنگواره کشف کنند، با کمک راهنمای صحرایی سنگواره‌ها آن را شناسایی کنند، سن دقیق آن را در نوار زمان بیابند و با وقایع مهم زمان زندگی سنگواره خود آشنا شوند.

این یکی از چندین بازی مختلفی است که این روزها (از پانزدهم تا بیست‌وپنجم مرداد ۹۷) می‌توانید در نمایشگاه تابستانی «آب، باد، آتش، خاک و عنصر پنجم» در موزه علوم و فناوری (ابتدای خیابان سی تیر) تجربه کنید.

به نظر من که درنگ نکنید، دست بروبچه‌ها را بگیرید و به موزه علوم بیایید! هر روز از ساعت شش بعد از ظهر تا نُه شب در موزه علوم منتظر شما هستیم.

هر روز یکی از پژوهشگران طبیعی‌دان در محل موزه برای راهنمایی بچه‌ها، پاسخ به پرسش‌های علمی و نقالی علمی کوتاهی درباره کارهای علمی‌اش حاضر خواهد بود.
راستی خود من هم در روزهای پنجشنبه، هژدهم مرداد و پنجشنبه، بیست‌وپنجم مرداد در خدمت بازدیدکنندگان عزیز، به خصوص بچه‌های عاشق دایناسور خواهم بود.

پس اگر دوست دارید خودم برایتان از دایناسورهای ایران صحبت کنم، حتما دست بر و بچه‌ها را بگیرید، این پنجشنبه (هژدهم) یا پنجشنبه بعد (بیست و پنجم) بیایید موزه علوم، از جعبه شن‌بازی سنگواره پیدا کنید!

https://www.instagram.com/p/BmOABgYhUqx

اگر دوست دارید خودم برایتان از دایناسورهای ایران صحبت کنم، حتما دست بر و بچه‌ها را بگیرید، این پنجشنبه (هژدهم) یا پنجشنبه بعد (بیست و پنجم) بیایید موزه علوم، از جعبه شن‌بازی سنگواره پیدا کنید!

https://www.instagram.com/tv/BmN5ysDhfri

🦀 در جستجوی فسیل پَشَره!

دیشب مهمان دانشمندان کوچولو در موزه علوم ایران بودیم. بچه‌هایی که با علاقه و توجه به قصه‌های علمی من درباره حیوانات و سنگواره‌ها، به‌ویژه دایناسورها گوش می‌دادند و من بیشتر بر سر ذوق می‌آمدم. گرچه گفته بودیم این برنامه برای چهار تا چهارصد ساله‌هاست، ولی دیروز از چهارصدساله‌ها خبری نبود؛ میزبان‌های دانشمند ما همه جوان و سرزنده و بازیگوش بودند. سنگواره‌هایشان را با چنان جدیت و علاقه‌ای پیدا و شناسایی می‌کردند که گاهی می‌ترسیدم همین کوچولوها راه خانه ما را هم پیدا کنند و مرا هم در کوزه بی‌اندازند. بعد که نوبت قصه‌گویی و نقالی من شد، فهمیدم از این بچه‌ها نباید ترسید! اصلا باید رشته امید را به همین‌ها بست! جدی‌ترین مخاطبان ترویج علم همین‌هایند.

حالا هژده سالی می‌شود که در نشریه‌های علمی می‌نویسم؛ گاهی در رادیو و تلویزیون درباره علم و ترویج آن صحبت کرده‌ام؛ در نشست‌های تخصصی و عمومی درباره معقولات و منقولات بحث‌ها کرده‌ایم و چک‌وچانه زدیم؛ در مدرسه‌های مختلف معلمی کردم و اغلب برای المپیادی‌ها از تکامل و رده‌بندی و جانورشناسی گفتم؛ حتی به دعوت دوستان مسجدی، در مسجدها از نظریه تکامل داروین دفاع کردم و میخ زیست‌شناسی تکاملی را پای منبرها کوبیدم؛ این اواخر هم روی کمک بی‌فرجام صفحه‌گردان‌های بی‌معرفت اینترنتی حساب باز کردم و چنان که افتد و دانی، فهمیدم متاع علم پیش شمار پسندها و کلیک‌ها نمی‌ارزد. گاهی به غوص معنا در این بحر سودا گوهرهای فراوان به چنگ آوردم و گاهی هم، ته‌مایه‌ای ناچیز را به باد ابتذال مهملات یک دقیقه‌ای دادم. خلاصه در این سال‌ها خوب فهمیدم «در این بازار اگر سودی است، با درویش خرسند است» و دیشب به مهمانی پاک‌ترین و خالص‌ترین جویندگان چشمه دانایی، مُنعم گردیدم و درویش و خرسند.

اگر این برگه‌ها را تا آخر ورق بزنید، جایزه شما سخنان فرزند فرهیخته یکی از دوستان دانشمند و هنرمند من خواهد بود که درباره روند انقراض دایناسورها صحبت می‌کند و یکی دیگر از بچه‌ها هم ماجرای آن شهاب‌سنگ مشهور تأیید می‌کند.

امید من به شما دبستانی‌ها - و پیش‌دبستانی‌ها - ست!

https://www.instagram.com/p/BmS_xmwBAD4/

Iran Science & Technology Museum
بوی خوش توسعه

دیروز رفته بودیم موزه علم و فناوری ایران. بسیار عالی بود. به همت عده‌ای از اهل فن و ترویج‌گر عملی علم، رویداد #آب_باد_خاک_آتش_و_عنصر_پنجم در حال برگزاری است. بلیط ورودی آن پنج هزار تومان است که در موزه دهها و صدها برابر آن را می‌آموزید. سالن‌های مختلف دارد، از اپتیک و مکانیک گرفته تا نجوم قدیم و پزشکی ایران قدیم و زیست‌شناسی و ... کارشناسان موزه بسیار با حوصله کار با انواع وسایل را توضیح می‌دهند و از همه مهمتر مراجعه‌کنندگان و بویژه کودکان می‌توانند به راحتی با ابزارها کار کرده، لمس کنند، بارها آزمایش کنند و بیاموزند.
دیروز به دعوت دوست خوب دیرینه‌شناسم عالیجناب عرفان خسروی، رفته بودیم تا از زبان او داستان‌های جذاب دایناسورهای ایران را بشنویم. او راوی داستان برای کودکان بود اما برای ما هم که بزرگسالان کودکی نکرده بودیم، بسیار آموزنده بود.
مخاطبان اصلی رویداد دیروز کودکان بودند. کودکان متولد دهه‌ی نود شمسی. کارشناسان موزه، برخلاف روند وزارت آموزشِ نداشته و پرورشِ نکرده، کاملا بچه‌ها را در آزمایش‌ها درگیر کرده و روند یاددهی را با مشارکت آن‌ها پیش می‌بردند.
عرفان هم، همانطور که در عکس‌ها می‌بینید، بچه ها را چنان با داستان جذاب دایناسورها جذب کرده بود که باورش سخت است بیست سی تا بچه‌ی بازیگوش دوست‌داشتنی زیر هفت سال اینگونه یک ساعت زمین بنشینند و قصه‌ی دایناسورها را گوش کنند.
آخرین باری که در یک موزه‌ی علم و فناوری یک صبح تا شب را سپری کرده بودم، در یک کشور اروپایی بود و خوب به خاطر دارم وقتی بخش نجوم یا پزشکی یا اپتیکش را می‌دیدم، از ندیدن نام های ابوریحان و زکریای رازی و ابن هیثم و قطب‌الدین حسرت می‌خوردم. آن موزه واقعا منحصربفرد و عالی بود، اما موزه‌ای با صدای خنده‌‌ی کودکان سرزمین من نبود. اما دیروز در موزه علم و فناوری خودمان، بوی خوش توسعه‌ی میهن را از لابلای صدای خنده‌ی کودکان سرزمین‌مان حس کردم.
🕊 @science_and_society

جانوران سنوزوئیک را در IGTV (تلویزیون اینستاگرام) تماشا کنید

https://www.instagram.com/tv/BmXlqpbBmz6/

⁠⁣⁣🔖سرمقاله شماره 210 «دانستنیها» را بخوانید.

📌آقای دشتبان! چه نام بامسمایی دارید!‌
عرفان خسروی | دبير علمی «دانستنیها»

◽این خاطره را بارها تعریف کردم که وقتی دبیرستانی بودم، با گنجینه‌ی ارزشمندی از کتاب‌های دیرینه‌شناسی و مجلات تخصصی علمی در حوزه‌ی دیرینه‌شناسی آشنا شدم. این گنجینه‌ی ارزشمند مخزن کتابخانه‌ی اداره‌ی مرکزی هشتم شرکت نفت یا همان اداره‌ی اکتشاف بود که آن وقت در کوچه یغما، در خیابان جمهوری قرار داشت و به خاطر شغل پدرم این فرصت طلایی را داشتم که در آن سرک بکشم و دنبال مقاله‌های علمی در حوزه‌ی مورد علاقه‌ام، یعنی دیرینه‌شناسی بگردم. اولین آشنایی من با آقای دشتبان زمانی بود که متوجه شدم هر مقاله‌ای که به نظرم جالب می‌آید، قبلا کسی دیگر هم آن را خوانده است و کاغذی را در صفحه‌ی اول آن قرار داده و امضاء کرده: هوشنگ دشتبان.

◽آن زمان هیچ تصوری از آقای دشتبان نداشتم، ولی خیلی دلم می‌خواست تنها کسی را ببینم که همه‌ی این مقاله‌ها را قبل از من خوانده بود. یک بار از پدرم پرسیدم: «آقای دشتبان را می‌شناسی؟» پدرم خندید و گفت: «دشتبان پسر خوبی است، باید باهاش آشنا بشی.».با این توصیف مرموز، کنجکاوی‌ام بیشتر شد تا این‌که بالاخره یک روز پدرم مرا به آقای دشتبان معرفی کرد. آقای دشتبان تنها چند سالی از پدرم جوان‌تر بود، ولی همان‌قدر که فکر می‌کردم اهل مطالعه، به‌خصوص مطالعه‌ی تخصصی در زمینه‌ی دیرینه‌شناسی بود. قامت ورزیده و دست‌های فوق‌العاده عضلانی و قدرتمند آقای دشتبان نشان‌دهنده‌ی سال‌ها زحمت و جست‌وجو در کوه‌های بلند و بیابان‌های گرم بود. آقای دشتبان بیشتر از هر کس دیگری که می‌شناختم، درباره‌ی دیرینه‌شناسی ایران می‌دانست و البته، چیزهایی پیدا کرده بود که هنوز هم بسیاریشان گزارش‌ نشده‌اند. از همه جالب‌تر سنگواره‌ی استخوان‌های دایناسورها و تروسورهایی است که تاکنون کسی جز آقای دشتبان مشابه آن‌ها را در ایران پیدا نکرده و امیدوارم هرچه زودتر فرصت توصیف علمی آن‌ها فراهم شود تا بتوانیم روزی درباره‌ی این یافته‌های فوق‌العاده مهم بیشتر صحبت کنیم. اگر دوست دارید بدانید این استخوان‌ها دقیقا مربوط به کدام دایناسورها و تروسورها هستند، می‌توانید نگاهی به شماره‌ی ۷۵ دانستنیها بکنید و در صفحه‌ی ۴۷، راهنمای سفر به ایران عصر دایناسورها را بخوانید (goo.gl/pJUVwD) که در آن به یکی از یافته‌های مهم آقای دشتبان اشاره کرده‌ام.

◽سال‌ها از نخستین دیدار من با آقای دشتبان می‌گذرد و شخصیت این مرد دانشمند هر روز برای من جذاب‌تر شده و نکات علمی، فنی، اخلاقی و حرفه‌ای فراوانی از ایشان آموخته‌ام. وقتی که برای انتخاب موضوع رساله‌ی دکتری‌ام با آقای دشتبان مشورت کردم، نه تنها از راهنمایی و مشورت ایشان بهره‌مند شدم، بلکه با هم سفرهای اکتشافی رفتیم و از همه مهم‌تر، بخشی از مجموعه‌ی‌ ارزشمند خود را برای تکمیل رساله‌ام به امانت، در اختیار من قرار دادند و نیز به استاد راهنمای دکتری‌ام، جناب آقای دکتر ساری (که همچون پدرم از قدیم با آقای دشتبان رفاقت دارند) اطمینان دادند که از پس این سنگواره‌ها برخواهم آمد. خوشحالم که طی این سال‌های طولانی، هرجا که قدم گذاشتم، چه در جست‌وجوی منابع کتابخانه‌ها، چه در دشت‌ها و کوه‌ها و صخره‌ها، کسی بوده که چندین قدم از من جلوتر باشد و راه را به من نشان دهد. چنین کسانی نه تنها قهرمان‌ها و الگوهای علمی ایران هستند، بلکه وجودشان جزء سرمایه‌های علمی ماست؛ امیدوارم با خواندن بخش پیشتازان این شماره و گزارش جذاب اشکان خسروپور از ملاقاتش با آقای دشتبان، افراد بیشتری متوجه برکت وجود چنین افرادی شوند.

#سرمقاله
@Danestanihamag

⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣⁣🔖با هوشنگ دشتبان آشنا شويد؛ او با 30 سال سفر به مناطق مختلف كشور، بزرگترين كلكسيون سنگواره‌‌های ايران را در اختيار دارد.

📌در شماره 210 «دانستنیها» بخوانید.
@Danestanihamag

روز پایانی

فردا پنجشنبه، ۲۵ مرداد، آخرین روز از رویداد تابستانی آب، باد، آتش، خاک و عنصر پنجم است. از ساعت شش عصر در موزه علوم منتظر شما خواهیم بود.
راستی! فردا قرار است خودم هم درباره سنگواره‌ها و دیرینه‌شناس‌ها برای دوستانی که به موزه می‌آیند، پرده‌خوانی و نقالی علمی داشته باشم.
سنگواره‌ها در کنار بازی‌های علمی دیگر منتظر شما هستند تا از زیر شن‌ها پیداشان کنید!

https://www.instagram.com/p/BmgMHdehXr9/