Scientometrics – Telegram
Scientometrics
19.5K subscribers
2.02K photos
151 videos
153 files
4.25K links
🔴محمدسعیدرضائی زواره

بازنشر مهمترین مقالات پزشکی

ترویج پزشکی مبتنی بر گواه و مبارزه با شبه علم!

بررسی وضعیت علمی و پژوهشی ایران

مقابله با بداخلاقی پژوهشی!

X: https://x.com/dr_rezaee

@ScientometricsAdmin

Scientometrics.Iran@Gmail.com
Download Telegram
Scientometrics
ترایال ریکاوری نشان داد: استفاده از پلاسمای غنی از آنتی بادی در بیماران کوید-۱۹ تاثیری روی مرگ ۲۸ روزه بیماران ندارد. این نتیجه بررسی روی ۱۰۴۰۶ بیمار و ۱۸۷۳ مرگ می باشد. میزان مرگ در هر گروه (مداخله و درمان استاندارد) 18% و بدون تفاوت آماری معنادار بوده…
قبلا ترایال ریکاوری نشان داده بود که تیتر بالای پلاسمای غنی از آنتی بادی بر مرگ و میر بیماران بستری کووید-۱۹ اثری ندارد. حالا مقاله این مطالعه در لنست منتشر شده است.

از ۲۸ام ماه May سال ۲۰۲۰ تا ۱۵ام‌ ژانویه ۲۰۲۱، تعداد ۱۱۵۵۸ نفر در یک مطالعه ی open label به صورت تصادفی در یکی از گروههای پلاسمای غنی از آنتی بادی (۵۷۹۵ نفر) و یا درمان معمول (۵۷۶۳ نفر) قرار گرفته اند. مرگ و میر ۲۸ روزه بین دو گروه (۲۴٪) تفاوت آماری معناداری نداشته است.

نکته ی مهم این که این بی تاثیر بودن روی مرگ و میر، در آنالیزهای زیرگروهی مختلف (گروههای سنی مختلف، جنسیت زن ومرد، مدت زمان کمتر با بیشتر از ۷ روز از شروع علایم، استفاده یا عدم استفاده از کورتون، وضعیت تست آنتی بادی مثبت یا منفی و وضعیت دریافت اکسیژن) نیز تایید شده است.

در همین مطالعه، با استفاده از داده های ده ترایال دیگر (۱۴۹۵ نفر) یک متاآنالیز در مورد اثر پلاسمای غنی از آنتی بادی روی مرگ انجام شده و نشان داده شده که این روش درمانی منجر به کاهش غیر معنادار مرگ می شود. وقتی ترایال ریکاوری (با تقریبا هشت برابر بیمار) اضافه می‌شود، باز نتایج مشابه و بی اثر بودن روی مرگ تکرار می شود.

این روش درمانی بر نسبت بیماران ترخیص شده در طول ۲۸ روز نیز اثری نداشته است. همچنین تاثیری بر کاهش پیامد ترکیبی پیشرفت به سمت تهویه مکانیکی و مرگ نیز نداشته است.

قبلا متاآنالیز منتشر شده در مجله جاما نشان داده بود که درمان بیماران کووید-19 با پلاسمای غنی از آنتی بادی روی مرگ و میر، طول مدت بستری، نیاز به تهویه مکانیکی و بهبود وضعیت بالینی اثری ندارد.
این متا آنالیز با چهار مطالعه منتشر شده در یک مجله علمی و پنج مطالعه ی پری پرینت و یک مطالعه در گزارش خبری (ریکاوری) انجام شده بود. در این بین فقط یک مطالعه بیماران غیر بستری را نیز شامل می شده است. پس احتمالا نتیجه مطالعه را باید برای بیماران کووید-19 باشدت متوسط تا شدید و بحرانی در نظر گرفت.

در چهارم ‌فوریه نیز سازمان غذا و داوری آمریکا، در مجوز اضطراری استفاده از پلاسمای غنی از آنتی بادی برای کوید-۱۹ تغییراتی ایجاد کرد و آن را فقط محدود به بیماران بستری در اوایل دوره بیماری خود و یا بیماران بستری با بیماری زمینه ای که منجر به نقص تولید در آنتی‌بادی می‌شود، کرد.

تا قبل از آن، تقریبا ۵۰۰ هزار بیمار در آمریکا بدون وجود شواهد علمی کافی این روش درمانی را گرفته بودند.
Scientometrics
این خلاصه ای از پنج واکسن کووید-۱۹ از چین و برگرفته از گزارش نیچر است. واکسن ساینوفارم پکن (دولتی) که در ایران هم مجوز دارد و واکسن ساینووک (خصوصی)، در حال ارزیابی توسط WHO می باشند و تصمیم در مورد آنها به زودی اعلام می شود. درصورت گرفتن مجوز احتمالا می…
چین به ششمین واکسن کووید-۱۹ خود نیز مجوز مصرف اضطراری داد.
این واکسن (KCONVAC) که از Shenzhen Kangtai Biological Products است نیز از تکنولوژی ویروس غیر فعال شده استفاده می‌کند و در دو دز و در فاصله ۲۸ روز زده می شود. در واقع این چهارمین واکسن کووید-۱۹ چین با این تکنولوژی است. نکته دیگر این که این شرکت مجوز پیدا کرده تا واکسن آسکفورد/استرازنکا را در داخل چین تولید کند.
من اینجا برخی از مطالعات اثربخشی مربوط به واکسنهای mRNA فایزر و مادرنا و واکسن استرازنکا را کنار هم آورده ام:

مطالعه پرسنل بهداشتی درمانی در آمریکا نشان داده است که تک دز واکسنهای فایزر و مادرنا (۱۴ روز بعد از دز اول تا ۶ روز بعد از دز دوم) در برابر بیماری کووید-۱۹، اثر بخشی ۸۲٪ دارد و اثربخشی هفت روز بعد از دز دوم حدود ۹۴٪ است.


مطالعه ای در انگلستان (با وجود واریانت B.1.1.7) روی تمام افراد بالای ۷۰ سال (تقریبا ۷/۵ میلیون نفر) نشان داده است که اثربخشی تک دز واکسن فایزر و استرازنکا (۲۸ تا ۳۴ روز بعد از تزریق) در جلوگیری از بیماری کووید-۱۹، به ترتیب ۶۱٪ و ۶۰٪ بوده است. با گذشت زمان، اثر بخشی برای فایزر به حالت پلاتو و برای استرازنکا تا ۷۳٪ افزایش داشته است. نکته ی مهمتر این که تک دز هر کدام از این واکسنها در پیشگیری از بستری ناشی از کووید-۱۹ تقریبا ۸۰٪ تاثیر داشته است.

تاثیر واکسن در کاهش قابل توجه بستری ناشی از کووید-19 در اسکاتلند: تاثیر واکسیناسیون گسترده (دز اول) در اسکاتلند در یک بررسی آینده نگرِ 5.4 میلیون نفری که نزدیک به 99% کل جمعیت کشور بوده است، نشان داده شده است. بین ۸ دسامبر تا ۲۲ فوریه، در مجموع 1331993 نفر در اسکاتلند واکسن دریافت کرده اند. تاثیرگذاری واکسن فایزر، 28 تا 34 روز بعد از دریافت دز اول، در جلوگیری از بستری شدن، 91% (فاصله اطمینان 95% بین 85 تا 94 درصد) بوده است. این تاثیرگذرای برای واکسن استرازنکا در همین فاصله 88% (75 تا 94) بوده است.

مطالعه کوهورت آینده نگر SIREN با بررسی بیش از ۲۳۳۲۴ نفر پرسنل بیمارستان در انگلستان، تاثیرگذاری (عفونت علامت دار و بدون علامت) واکسن کووید-۱۹ از فایزر را، ۲۱ روز بعد از دز اول و ۷ روز بعد از دز دوم به ترتیب، ۷۰٪ (۵۵ تا ۸۵) و ۸۵٪ (۷۴ تا ۹۶) برآورد کرده است. تاثیرگذاری در افرادی که قبلا به کووید مبتلا نبوده اند بیشتر بوده است (به ترتیب ۷۲٪ و ۸۶٪). نشان داده شده است که افراد واکسینه شده، کاهش ریسک عفونت سریع بعد از تزریق دز اول (روز صفر تا سوم) داشته اند. تفاوتی برای روزهای بین ۴ تا ۹ نبوده ولی از روز دهم اثر محافظتی افزایش داشته و از روز ۲۱ به صورت پلاتو قرار می‌گیرد. الگوی مشابهی نیز بعد از دز دوم دیده شده است.

مقاله لنست: مطالعه بزرگ اثر بخشی (effectiveness) واکسن فایزر در اسرائیل: تا سوم آوریل، بیش از ۴/۷ میلیون نفر، از جمعیت حدودا ۶/۵ میلیون نفری بالای ۱۶ سال در اسرائیل، هر دو دز فایزر را دریافت کرده اند. اثربخشی واکسن، در حداقل هفت روز بعد از دز دوم، برای موارد زیر در مورد عفونت کووید-19 با واریانت غالب (حدود ۹۵٪) B.1.1.7، به این شکل حساب شده است:
برای هر نوع عفونت کووید-۱۹: ۹۵/۳ درصد، برای عفونت بدون علامت کووید-۱۹: ۹۱/۵ درصد، برای موارد علامت دار عفونت کووید-۱۹: ۹۷٪، برای موارد بستری ناشی از کووید-۱۹: ۹۷/۲ درصد، برای موارد بستری ناشی از کووید-۱۹ نوع شدید: ۹۷/۵ درصد، برای موارد مرگ: ۹۶/۷ درصد

مقاله نیوانگلند: نتایج بسیار خوب از اثربخشی واکسن فایزر در قطر علیه واریانتهای B.1.1.7 و B.1.351 (گزارش شده برای اولین بار به ترتیب در انگلستان و آفریقای جنوبی). در قطر، بین ۲۱ دسامبر تا ۳۱ مارس، تعداد ۳۸۵۸۵۳ نفر حداقل یک دز و ۲۶۵۴۱۰ نفر دو دز از واکسن فایزر را دریافت کرده اند. در این مدت واریانت های B.1.1.7 و B.1.351 نیز در قطر در جریان بوده است. اثر بخشی در مقابل بیماری شدید و مرگ برای هر دو واریانت: ۱۰۰٪ و اثر بخشی در مقابل هر نوع عفونت ناشی از واریانت B.1.1.7 و B.1.351 به ترتیب برابر با ۸۹/۵ و ۷۵٪
Scientometrics
احتمال وقوع رسوایی پژوهشی بزرگ برای گروهی از محققین ایرانی اظهار نگرانی در مورد مشکلات اخلاقی در دهها مقاله از یک گروه از محققین ایرانی در گزارش منتشر شده در رترکشن واچ البته نگرانی از صحت داده ها در بیش از ۱۷۰ مقاله از این تیم پژوهشی در ایران در طول چندین…
گزارش جدید retraction watch نشان می دهد که شش مقاله از دکتر ذات الله عاصمی (علوم پزشکی کاشان) و دیگر محققین رترکت شده است.

نگرانی ها از صحت داده ها در مورد حدود ۱۷۰ مقاله از این تیم پژوهشی در ایران در طول سالهای قبل وجود داشته است. اما تا به حال فقط شش مقاله از دو‌ مجله رترکت شده است.

چهار مقاله از مجله ی Journal of nutrition و دو‌ مقاله نیز از مجله ی American Journal of Clinical Nutrition و با علت نگرانی در مورد اعتبار داده های شرکت کنندگان مطالعه، رترکت شده است.

همچنین یک مقاله ی دیگر از ایشان در مجله ی Journal of Maternal-Fetal & Neonatal Medicine نیز expression of concerns دریافت کرده است.

دکتر عاصمی ، سومین پژوهشگر پرکار ایرانی از نظر تعداد مقاله در ایران در ۲۰۱۹ بوده اند. توضیحات قبلی:

https://news.1rj.ru/str/scientometric/2487
شروع فاز سوم مطالعه کاندید واکسن برکت در پنجم اردیبهشت ماه نمادین بوده است و بعد از آن مقدمات و بسترهای لازم برای این فاز آماده می شده است! قرار بود تا از دیروز مطالعه این کاندید واکسن در فاز سوم آغاز شود.
این را هم مدیر اجرایی طرح و هم محقق اصلی طرح گفته اند. قرار است روی ۲۰ هزار نفر (۱۱۵۰۰ نفر در تهران و کرج و بقیه در شیرازو بوشهر و مشهد و اصفهان) انجام شود. حالا این که بالاخره شروع شد یا نه و این که هنوز مجوز CTA برای فاز سوم صادر شده یا نه را خبر ندارم!
برای بیماران قلبی عروقی، کدام دز از آسپرین (۸۰ یا ۳۲۵ میلی‌گرمی) مناسبتر است؟ مقاله نیوانگلند: تفاوتی ندارد.
حدود ۱۵ هزار بیمار قلبی عروقی با آترواسکلروزیس، در این مطالعه ی کارآزمایی بالینی تصادفی سازی شده و به شکل Open Label، از نظر پیامدهای مرگ، بستری به علت سکته های قلبی و مغزی و همچنین بستری به علت خونریزی در میانه مدت زمان ۲۶/۲ ماه پیگیری شده اند و بین هیچ کدام از پیامدها در گروههای مطالعه (۸۰ میلی‌گرمی یا ۳۲۵ میلی‌گرمی) که البته به cross over هم بوده، تفاوتی وجود نداشته است.
آمار تزربق روزانه واکسن کووید-۱۹ در چهار روز گذشته از ۲۱ تا ۲۴ اردیبهشت:
۶۰ هزار
۵۷ هزار
۵۵ هزار
۵۲ هزار
از ۳۱۹۵۰۰۰ دز واکسن وارد شده، ۲۱۰۸۷۲۱ دز (۶۶٪) مصرف شده است. شاید علت آمار نزولی، کم شدن تعداد کل واکسنهای موجود است.
بدون واکسیناسیون، بستری و مرگ ناشی از کووید۱۹ در اسرائیل می‌توانست سه برابر آنچیزی باشد که در طول بزرگترین موج این بیماری در این کشور رخ داد.

در طول مدت ۱۱۲ روز اول واکسیناسیون در اسرائیل، چه تعداد عفونت، بستری، بیماری شدید و مرگ ناشی از کووید-۱۹، جلوگیری شد؟

۱۵۸۶۶۵ عفونت کووید-۱۹، ۲۴۵۹۷ بستری، ۱۷۴۳۲ بیماری شدید و ۵۵۳۳ مرگ ناشی از کووید-۱۹

از این موارد، ۶۶٪ از بستری ها و ۹۱٪ از مرگ ها در سن بالای ۶۵ سال بوده است.
میزان ۷۳٪ از عفونتها و ۷۹٪ از بستری و مرگهای جلوگیری شده ناشی از اثر‌ محافظتی از طرف افراد با واکسیناسیون کامل بوده است. و نکته ی مهم این که اثر غیر مستقیم و طولانی مدت واکسیناسیون که می‌تواند بسیار قابل توجه باشد در این مقاله پری پرینت بررسی نشده است.


همچنین واکسیناسیون در انگلستان و با وجود لاک داون و فقط تا پایان ماه مارس و فقط با در نظر گرفتن اثر مستقیمش، توانسته بوده تا از تقریبا ۱۰۴۰۰ مرگ بالای ۶۰ سال (۹۱۰۰ مرگ بالای ۸۰ سال) جلوگیری کند.
تهویه روده ای از طریق آنوس و رکتوم

در مطالعه ای پیش-بالینی و در مدل حیوانی ‌روی پستانداران، استفاده از تهویه روده ای به عنوان یک ارگان فرعی و اضافی تنفس از طریق مقعد (آنوس) و در دو‌ مدل گازی و مایع با O2-perfluorocarbon توانسته تا با اکسیژن رسانی از این طریق، نارسایی تنفسی، سطح اکسیژن سیستمیک و میزان بقا را بهبود ببخشد. قابل تحمل بودن، تکرار بپذیری و بدون عوارض خاص بودن روش تهویه روده ای از از طریق آنوس به شکل مایع و از طریق انما نیز نشان داده شده است.
بیشتر از پنج ماه از آخرین نسخه دستورالعمل درمان و تشخیص کووید-۱۹ در ایران می‌گذرد و هنوز نسخه جدیدی در دسترس قرار نگرفته است!
قرار است تا مطالعه فاز سوم کاندید واکسن کووید-۱۹ از اسرائیل با نام BriLife (به شکل تک دز و با تکنولوژی وکتور ویروسی) روی ۴۰ هزار نفر و از جمله در آرژانتین (با قابلیت تولید در این کشور) انجام شود.
Scientometrics
آمار تزربق روزانه واکسن کووید-۱۹ در چهار روز گذشته از ۲۱ تا ۲۴ اردیبهشت: ۶۰ هزار ۵۷ هزار ۵۵ هزار ۵۲ هزار از ۳۱۹۵۰۰۰ دز واکسن وارد شده، ۲۱۰۸۷۲۱ دز (۶۶٪) مصرف شده است. شاید علت آمار نزولی، کم شدن تعداد کل واکسنهای موجود است.
تزریق تعداد ۱۶۱۰۳۲ دز واکسن کووید-۱۹، رکورد جدید آمار تزریق روزانه واکسن در ایران است. رکورد قبلی ۱۲۲۶۷۷ دز بود.
۲/۲۶ درصد از مردم، حداقل یک دز و ۰/۴۴ درصد نیز هر دو دز واکسن را دریافت کرده اند.
لانگ کووید
مطالعه مجله ی Lancet Infectious:
اگر چه ریسک ایجاد مشکلات و بیماری های جدی در افراد مبتلا به کووید-19 که بستری نشده بوده اند بسیار پایین است. ولی افزایش در مراجعات به پزشکان عمومی و مراجعات سرپایی بیمارستان در این افراد نشان دهنده عوارض کووید-19 است.

این یافته مربوط به مطالعه حدود 90 هزار نفر در دانمارک است که از 2 هفته تا 6 ماه بعد از انجام تست کووید-19 پیگیری شده اند. تعداد 10498 مورد تست مثبت داشته اند و تعداد 8983 نفر نیز در طول دو هفته بعد از تست مثبت بستری نشده بوده اند. 80894 نفر نیز تست منفی داشته اند.

احتمال تشخیص بیماری جدید (به جز بستری با تشخیص تنگی نفس و ترومبوآمبولی وریدی) یا تجویز داروی جدید (به جز برونکودیلاتورها و به طور ویژه آگونیستهای بتا 2 کوتاه اثر و تریپتان ها) در این گروه با تست مثبت، از گروه با تست منفی بیشتر نبوده است.

افراد با تست مثبت، اندکی احتمال بیشتر برای ایجاد تروبموز داشته اند و احتمال درمان برای مشکلات تنفسی هم داشته اند. اما به هر حال ریسک این موارد نیز بسیار پایین بوده است.
در مورد لانگ کووید این پست را هم ببینید:

https://news.1rj.ru/str/scientometric/3509
ظاهرا یک میلیون ذز واکسن چینی (احتمالا ساینوفارم) وارد کشور شده و یک میلیون و چهارصد هزار دز دیگر از استرازنکا (ساخت ایتالیا) نیز امشب وارد کشور می شود. و به این ترتیب مجموع واکسنهای وارد شده به کشور به ۵۵۹۵۰۰۰ دز می‌رسد.
Scientometrics
کانادا هم در یک گزارش خبری، نتایج فاز یک کاندید واکسن PTX-COVID19-B را که از نوع mRNA است اعلام کرده و حالا قرار است تا ماه بعد فاز دوم را با دز ۴۰ میکروگرم آغاز کند.
مطالعه فاز سوم کاندید واکسن CoVLP از کانادا از مارس (در برزیل، آمریکا، کانادا و ولز) آغاز شده است. این واکسن از ذرات شبه ویروسی مشتق شده از گیاه است که برای آنفولانزا هم کار شده و حالا نتایج مطالعه پیش بالینی آن به صورت پری پرینت منتشر شده است. علوم پزشکی شیراز در ایران نیز روی چنین واکسنی کار می‌کند.
Scientometrics
تزریق تعداد ۱۶۱۰۳۲ دز واکسن کووید-۱۹، رکورد جدید آمار تزریق روزانه واکسن در ایران است. رکورد قبلی ۱۲۲۶۷۷ دز بود. ۲/۲۶ درصد از مردم، حداقل یک دز و ۰/۴۴ درصد نیز هر دو دز واکسن را دریافت کرده اند.
آمار امروز نیز، تزریق ۱۵۱۲۳۰ دز واکسن کووید-۱۹ را در یک روز نشان می‌دهد. متوسط تزریق در هفت روز گذشته به ۹۴۴۱۹ دز رسیده است. ۲/۴۱ درصد حداقل یک دز و ۰/۴۶ درصد نیز هر دو دز را دریافت کرده اند.
شرکت های Sanofi & GSK (دو واکسن ساز بزرگ دنیا) که قبلا کاندید واکسنشان به علت نداشتن عملکرد مناسب در افراد مسن موفق نبود حالا اعلام کرده اند که نتایج مطالعه فاز دوم کاندید واکسن مشترکشان مثبت بوده و منجر به تولید سطح بالایی از آنتی بادی های خنثی کننده در بین همه گروههای سنی مورد مطالعه شده و به زودی مطالعه فاز سوم (روی ۳۵ هزار نقر در کشورهای مختلف) با بررسی دو فرمول واکسن (یکی برای ویروس اصلی ووهان و دیگری برای واریانت اول دیده شده در آفریقای جنوبی) شروع می شود.
یکی از این کشورها که قرار است فاز سه را برای سانوفی انجام دهد مکزیک است.
البته Sanofi با شرکت Translate Bio در حال بررسی یک کاندید واکسن mRNA نیز هست که فعلا در فاز ۱/۲ قرار دارد. همچنین این شرکت از طرفیت تولید خود برای کمک به ساخت واکسنهای مادرنا، جانسن و فایزر نیز استفاده می‌کند.
🔴 رتبه بندی علمی کشورهای جهان از نظر شاخص های علم سنجی (تعداد مقاله و شاخص اچ و ...) توسط scimago و برای 2020 اعلام شد.

ایران، رتبه شانزدهم دنیا (اول خاورمیانه) از نظر تعداد مقاله و رتبه ی چهلم دنیا (چهارم خاورمیانه) از نظر شاخص اچ در 2020 است.

در حالی که در 2018 و 2019، ایران رتبه اول از نظر تعداد مقاله علوم پزشکی در خاورمیانه بود، در 2020 این جایگاه را به ترکیه داده و در جایگاه دوم قرار گرفته است.

چین، آمریکا و انگلستان کشورهای با بیشترین تعداد مقاله در 2020 بوده اند. آمریکا، انگلستان و آلمان هم بیشترین شاخص اچ در مجموع را داشته اند.

در بین 54 کشوری که در فاصله ی سالهای 1996 تا 2020، حداقل 100 هزار مقاله منتشر کرده اند، رتبه ایران از نظر شاخص استناد به ازای مقاله، 44 است. چین، هند و پاکستان، در رتبه های بعد از ایران قرار دارند.
سوئیس، هلند، دانمارک، سوئد، آمریکا، بلژیک، اسرائیل، کانادا، فنلاند و انگلستان در رتبه های یک تا ده از این نظر قرار دارند.


ایران با نشر 74440 مقاله در سال 2020، در رتبه شانزدهم دنیا و اول خاورمیانه از این نظر قرار گرفته است. رتبه های بعدی در خاورمیانه ترکیه (59027 مقاله)، عربستان (38718 مقاله)، مصر (32323 مقاله)، اسرائیل (28488 مقاله) و عراق (19110 مقاله) می باشند.

از نظر تعداد کل مقالات، ایران در سالهای 2016 تا 2020 همواره رتبه 16 دنیا را داشته است.

رتبه ایران از نظر تعداد مقالات در فاصله سالهای 1996 تا 2020 و با تعداد 662189 مقاله، 21 دنیا و دوم خاورمیانه (بعد از ترکیه با تعداد 703732 مقاله) است.

از نظر شاخص اچ
رتبه ایران در خاورمیانه چهارم است. مقدار شاخص اچ ایران 376 است. این مقدار برای اسرائیل، ترکیه و عربستان به ترتیب 786، 500 و 425 است. از این نظر ایران در رتبه چهلم دنیا قرار دارد.

در علوم پزشکی

ایران در فاصله سالهای 1996 تا 2020، از نظر تعداد مقاله (169424) و شاخص اچ (233) در دنیا به ترتیب در جایگاه 22 و 42 قرار دارد. رتبه ایران در خاورمیانه از این نظر به ترتیب دوم (بعد از ترکیه) و چهارم ( بعد از اسرائیل، ترکیه و عربستان) است.

در حالی که در 2018 و 2019، ایران رتبه اول از نظر تعداد مقاله علوم پزشکی در خاورمیانه بود، در 2020 این جایگاه را به ترکیه داده و در جایگاه دوم قرار گرفته است.
آژانس دارویی اروپا گفته است که واکسن کووید-۱۹ از فایزر می تواند برای ۳۱ روز (به جای پنج روز) در دمای یخچال نگهداری شود.