نقدی بر نامه جمعی از اصحاب علوم اجتماعی ایران
این نوشته هم که در بهار سال ۱۳۹۶ منتشر شد و نقدی بود به نامه «حمایت جمعی از جامعه‌شناسان و اصحاب علوم اجتماعی ایران از حسن روحانی»، می‌تواند مکملی بر آنچه در بالا گفتم باشد.

... نامه‌ای با عنوان «حمایت جمعی از جامعه‌شناسان و اصحاب علوم اجتماعی ایران از حسن روحانی» منتشر شده و از دانش‌جویان و استادان علوم انسانی خواسته اند که این نامه را امضا کنند. امضاکنندگان و چه‌بسا نویسندگان اولیه‌ی این نامه از استادان شناخته‌شده‌ی علوم اجتماعی مانند حمیدرضا جلایی‌پور، محمدرضا جوادی‌یگانه، مقصود فراستخواه، سیدمحمدامین قانعی‌راد و محمد فاضلی هستند. برخورد با این اسامی انتظاراتی به وجود می‌آورد که تا حدی محتوای این نامه را فهمیدنی می‌کند اما دقت بیشتر در محتوای این نامه نشان می‌دهد که معضلات نهفته در این نامه فراتر از لایه‌های اولیه است. از این لحاظ برخورد انتقادی با این نامه با توجه به اینکه تا اکنون همراهی ناانتقادی بسیاری از دانشجویان و استادان علوم اجتماعی را هم جلب کرده است، اهمیت می‌یابد ...

@interventions

http://problematicaa.com/consideration-about-election/

آموزش و پرورش؛ شهر بی‌دفاع

شگفت‌زده می‌شوید اگر کتاب جامعه‌شناسی دهم (سال اولی‌های دبیرستانی علوم انسانی) را که قرار است پایه‌های #جامعه‌شناسی را به دانش‌آموزان دبیرستانی بیاموزاند، ببینید. مسأله صرفاً این نیست که عمیقاً ایدئولوژیک و ساده‌انگارانه است بلکه می‌خواهد به زور زیر لوای لفظ عام جامعه‌شناسی، نسخه سرهم‌بندی‌شده‌ای از جامعه‌شناسی فرهنگی بومی‌سازی‌شده را به خورد دانش‌آموزان دهد و این‌طور نشان دهد که «خب، جامعه‌شناسی همین است و لاغیر!»
می‌شود حدس زد که پس از سرخوردگی‌شان از برانداختن جامعه‌شناسی در دانشگاه و جایگزینی‌اش با نسخه‌ای پیش‌پاافتاده از مطالعات فرهنگی‌ای بومی‌سازی‌شده، خواسته‌اند که درخت را از ریشه بخشکانند و سراغ شهر بی‌دفاع آموزش‌وپرورش رفته‌اند تا نه زحمت درگیری با دانشجویانی دارای نگاه انتقادی جامعه‌شناختی را به خود داده باشند و نه اسم‌شان بد در برود.
موفق شده‌اند؟ هنوز معلوم نیست. اما یک چیز مشخص است: این کار پیامدی مهم دارد و آن، فقیرشدن فهم دانش‌آموزان از علم جامعه‌شناسی و بی‌میل‌شدن آن‌ها به آن و حتا همان نسخه سرهم‌بندی‌شده است.
جامعه‌شناسی که سال‌ها کوشید تا هم بر تناقض‌های درونی و هم سرکوب فرهنگ‌گرایانه‌ بیرونی غلبه کند و خود را پیش ببرد، حالا یا با بی‌میلی شدید به خودش یا با دانش‌جویانی روبه‌رو می‌شود می‌شود که دانشی مغشوش،‌ ساده‌لوحانه و عمیقاً ایدئولوژیک از آن دارند.
تنها امید چیست؟ در سطحی منفعلانه و جبری، باید به آن دانش ضمنی دانش‌آموزان دل ببندیم که معمولاً پیشاپیش مطالب آمده در #کتاب‌های_درسی را به نظام سیاسی‌فرهنگی متصل می‌دانند و می‌دانند که در این کتاب‌ها چیزی جز آن‌چه آن‌ها می‌خواهند درس داده نمی‌شود. اما در سطحی فاعلانه باید کاری کرد تا دانش‌آموز دبیرستانی دستش در برابر این داستان‌سرایی‌ها خالی نماند.
@interventions

تقریباً ده سال از این یادداشت می‌گذرد؛ یادداشتی درباره نقد. بیش‌تر یک‌جور خودتأملی بود تا دست کم برخی ابعاد قضیه برای خودم روشن شود. البته این را بگویم که چنین شکلی از گزین‌گویگی مشخصا خطر این را در خود دارد که به چیزی عمیقاً ساده‌لوحانه بدل شود. امیدوارم این متن به چنین سرنوشتی دچار نشده باشد.



@interventions

yon.ir/atxkz

🤝امروز شش جولای روز جهانی تعاونی‌ها بود 🤝

خودشیفته‌وارانه باید بگویم که خوشحالم کتاب «بازخوانی انگلس» (منتشره در نشر چشمه) دارد آرام‌آرام تأثیرش را نشان می‌دهد و حالا نوشته‌های بیشتری را درباره فردریش انگلس می‌بینیم. نمونه آخری‌اش که بسیار خواندنی و جذاب است، نوشته‌ای است از ژیلبر بادیا با عنوان «انگلس و مارکس: روایت یک دوستی» با ترجمه حمیدرضا سعیدیان. حتماً کامل بخوانیدش اما دو تکه مهم‌اش را پایین می‌آورم.

تکه اول:
[«آزادی انتقاد انگلس تمام‌‌عیار و، چند بار، مؤثر بود. درباره‌ی نگارش سرمایه، راجع به معرفی آن، در خصوص مشکلاتی که برای خواننده ایجاد می‌کند: «خوب است که از لحاظ تاریخی کمی بیشتر وارد جزئیات آن چیزی شوی که از لحاظ دیالکتیکی برقرار کرده‌ای» یا برخی پاراگراف‌ها تکراری هستند، «با سرعتی مهیب» و «اسناد و مدارک بسیارکمی جمع‌آوری شده‌اند». مطالعه‌ی برخی از فصول «به طرز وحشتناکی خسته‌کننده» است.
نمونه‌ی دیگر. مارکس، در1866، مجذوب کتاب پی یر ترمو (Pierre Trémaux)، محقق فرانسوی، می‌شود، که سعی دارد خصوصیات مردمان را با ماهیت خاکی که روی آن زندگی می‌کنند، توضیح دهد. مارکس به انگلس می‌نویسد، «در مقایسه با داروین، این یک پیشرفت بسیار مهم است». انگلس او را دلسرد می‌کند. نویسنده «از زمین‌شناسی هیچ‌چیز نمی‌فهمد»، او قادر نیست «منابع را از لحاظ تاریخی مورد انتقاد قرار دهد». خلاصه آن‌که «این کتاب پشیزی ارزش ندارد». مارکس اصرار می‌کند، و از «ایده‌ی اساسی ترمو» دفاع می‌کند. انگلس دلایل روشن و متعددی در خصوص نادانی و بی‌کفایتی نویسنده ارائه می‌دهد. مارکس تسلیم می‌شود و دیگر حرفی از این کتاب نمی‌زند.]

تکه دوم:
[مایل هستیم این نوشته را با خلاصه‌ی نامه‌ای که انگلس، در یازدهم مارس 1895 (چند ماه قبل از مرگ خود)، به ورنر سومبارت نوشت، به پایان برسانیم. این نامه، به نظر ما، می‌تواند برخی از انتقادات نادقیق یا کینه‌توزانه نسبت به انگلس و مارکس را تصحیح کند: «به عقیده‌ی مارکس، تاریخ، تا این‌جا، با توجه به اثرات کلی آن، ناخودآگاه (bewusstlos) به پیش می‌رود، یعنی اینکه این اثرات و نتایج بعدی آن محصول یک اراده‌ی عامدانه نیستند. بازیگران تاریخ، یا چیزی جز آنچه که به دست آمده است، می‌خواسته‌اند؛ یا آنکه نتایج حاصل‌شده، نتایجی غیر قابل پیش‌بینی و یا کاملاً متفاوت بوده‌ است». و نیز، «مجموعه‌ی تفکر مارکس یک دکترین نیست، بلکه یک روش است. اندیشه‌ی مارکس ارائه‌کننده‌ی جزمیات آماده‌شده و کامل نیست، بلکه مأخذ و مرجعی برای تحقیقات بعدی و روشی برای این تحقیقات است.»]

و این جملات آخری را باید سرلوحه کار نظری و عملی قرار داد.
@intervention

yon.ir/PvdR4

🤝 درباره تعاونی‌ها 🤝
دیروز روز جهانی تعاونی‌‌ها بود. این، بازنشر برخی مطالب درباره تعاونی‌های کارگری است.

یادداشتی کوتاه درباره اهمیت و جایگاه تعاونی‌ها در ایران
این یادداشت در پرونده #تعاونی_های_کارگری در مجله قلمرو رفاه منتشر شده.

@interventions

yon.ir/87Fgs

پرونده #قلمرو_رفاه درباره تعاونی‌های کارگری
@interventions

بدون شک باید دیدنی باشد. جدا از اینکه #فیلم_کالکتیو مستندهای جذابی نشان می‌دهد، مستندی درباره #تعاونی موندراگون که یکی از موفق‌ترین #تعاونی‌های_کارگری در جهان است، به‌شدت دیدنی خواهد بود. از دست ندهید!
@interventions

این یادداشت درواقع بازخوانی تاریخی مسأله #حجاب در دوران پهلوی اول و پس از آن است. مسأله‌ای که تا امروز، شکل‌های گوناگون مداخله را از سر گذرانده است.


@interventions

http://problematicaa.com/kashf-e-hejab/

بحث درباره مسئولیت اجتماعی دانشگاه
نعمت‌الله فاضلی و داوود مهدوی‌زادگان

مناظره «#مسئولیت_اجتماعی_دانشگاه» میان #نعمت‌الله_فاضلی و #داوود_مهدوی‌زادگان در ۱۸ تیر ۹۸ برگزار شد. گویا پیش از آن، فاضلی در جایی درباره #مسئولیت_اجتماعی دانشگاه سخن گفته بود و مهدوی‌زادگان بر آن نقدهایی داشت. این مناظره برگزار شد تا مهدوی‌زادگان نقدهایش را مطرح کند و فاضلی جواب دهد. در این‌جا خلاصه‌ای از نظرات اولی و نقد دومی می‌آورم.

نظرات نعمت‌الله فاضلی
پرسش برای فاضلی این است که «نهاد #دانشگاه به‌شکلی ساختاری خود را پاسخگوی چه چیزی می‌داند؟ خود را در برابر چه چیزی مسئول دانسته و می‌داند؟».
او چهار برهه را از هم متمایز می‌کند:
برهه اول، زمانی است که دانشگاه خود را در برابر #قدرت_سیاسی مسئول می‌داند. فاضلی نمونه‌های چنین دانشگاهی را دارالحکمه، دارالعلم و بعدها دارالفنون می‌داند. این نهادهای تا آن‌جایی خود را مسئول می‌دانستند که پاسخگوی نیازهای قدرت سیاسی حاکم باشند.
برهه دوم، زمانی است که دانشگاه خود را در تعامل با #بوروکراسی اداری تعریف می‌کند که از آن می‌توان به عنوان دانشگاه بوروکراتیک یاد کرد.
برهه سوم که پس از انقلاب ۵۷ شکل می‌گیرد، زمانی است که دانشگاه با مسأله #تعهد روبه‌رو می‌شود. «دانشگاه متعهد» نامی است که به ایده‌ای دانشگاه پساانقلاب از خود در ذهن دارد، می‌تواند اطلاق شود. درواقع دانشگاه پاسخگوی گفتمان رسمی حکومت وقت و همه دال‌های همراه با آن مثل آرمان‌های انقلاب، تعهد به اسلام و ساختن و پرورش نیروی متعهد است.
برهه چهارم، زمانی است که دانشگاه خود را پاسخگوی نیازهای #بازار تعریف می‌داند که شامل دوره کنونی‌ای که ما در آن هستیم می‌شود و در آن، از #دانشگاه_کارآفرین حرف زده می‌شود و فرایندهای #پولی‌سازی در دانشگاه جریان دارد.
فاضلی می‌گوید البته که می‌توان همزمانی‌هایی را نیز در این برهه‌های متمایز مشاهده کرد. برای نمونه کشاکش دانشگاه متعهد و دانشگاه بورکراتیک با دانشگاه بازار. اما نکته این است که هیچ‌یک از این‌ مسئولیت‌ها از منطق وجودی دانشگاه که یاددهی ـ یادگیری است، بر نیامده‌اند. دانشگاه جایی برای «پرورش فرد کارآمد اجتماعی» است. دانشگاه باید کمک کند که انسان معاصر بتواند در معاصریت خود شخصیت پیدا کند، فرد بشود، کارآمد بشود. این چیزی نیست جز خودتحقق‌بخشی و پرورش استعدادها، توانمندشدن در سطحی عالی (نه مدرک‌گرایانه). مهم‌ترین جنبه این توانمندشدن، آموختن تفکر انتقادی چه به معنای کانتی (سنجشگرانه) و چه به معنای فوکویی (رهایی‌بخش) است. اینکه تسلیم گفتمان‌های روز نشود. دانشگاه قرار نیست آدم‌های همگن، بنده و برده پرورش دهد.
برای فاضلی، دانشگاه محل تولید پول نیست اما جای تولید سرمایه‌ است، سرمایه‌های نمادین. کار دانشگاه را می‌شود چنین خلاصه کرد: آموختن برای آموزاندن (learning to learn)، آموختن برای انجام‌دادن (learning to do) و آموختن برای زندگی با یکدیگر (learning to live together).
مسئولیت دانشگاهی تا به حال وارونه و بدون درک منطق دانشگاه فهمیده شده است.

نقد‌های مهدوی‌زادگان
مهدوی‌زادگان با آشفتگی تمام و ابهامی فرساینده در کاربرد مفاهیم، نکاتی را در نقد فاضلی می‌گوید. او می‌گوید که از ایده «دو دانشگاه» دفاع می‌کند؛ یکی دانشگاهی متعهد، مسئولیت‌پذیر در برابر «مردم» و کارآمد و دیگری دانشگاهی زینتی و گوش‌به‌فرمان حکومت باطل. برای مهدوی‌زادگان دانشگاه متعهد اساساً پس از انقلاب شکل گرفته و پیش از آن وجود نداشته است، هر چند قائل است که کشاکشی بر سر این دو دانشگاه همواره وجود دارد. مهدوی‌زادگان به آنچه فاضلی نقش دانشگاه در شکل‌دهی به فرد کارآمد اجتماعی دارد، اشاره می‌کند و می‌گوید که صحبت از فرد/شهروند در اینجا یکراست به فردگرایی راه می‌برد و دانشگاه فردگرا طبیعتاً مسئولیتی در برابر بیرون از خود ندارد و صرفاً به خود معطوف است. در حالی که دانشگاه متعهد اساساً خادم مردم است و به آن‌ها پاسخگو و دربرابر آن‌ها مسئول است.

@interventions

مناظره «مسئولیت اجتماعی دانشگاه»
نعمت الله فاضلی
داوود مهدوی زادگان
۱۸ تیر ۹۸

@Vortrags

درباره معنویت‌گرایی‌های جدید
سال‌ها قبل نوشته و در سال ۹۳ در #پروبلماتیکا منتشر شد. بحث‌های زیادی بر سر موضوع آن در گرفته است و چند وقتی نقل محافل متفکران اجتماعی اسلامی و نهادها و اندیشکده‌هایشان بود اما چند وقتی است به حاشیه رفته. درباره خود این نوشته باید بگویم که هنوز می‌توانم در سطحی آن‌چه را در آن آمده‌ است، تأیید کنم. به هر حال فکر می‌کنم می‌تواند به همان شکل قبلی منتشر شود.
در این نوشته سعی کرده‌ام در چارچوب فهم رابطه #شریعت و #طریقت و شکل‌هایی که در برخورد با #سرمایه‌داری متأخر و #منطق_فرهنگی‌اش پیدا می‌کنند، مسأله را طرح کنم.



@interventions


yon.ir/QQT7r

معرفی و نقدی اولیه به کتاب «نه طبقه نه متوسط» #مراد_ثقفی. اما چرا اولیه؟ به این دلیل که در این نوشته صرفاً ـ البته به‌شکلی فشرده ـ به موضع ثقفی در این کتاب پرداخته‌ام، در حالی که باید کار او را در بستری بزرگ‌تر هم از نظر تاریخی و هم از نظر سیاسی خواند که چنین کاری نوشته ضروری دیگری می‌طلبد.
به دلیل ملاحظات سردبیر سایت #وینش عنوان اصلی نوشته را که «روضه‌خوانی روی قبر خالی» بود، به عنوان فعلی تغییر دادم. چند تغییر دیگر هم اِعمال شد به فال نیک می‌گیرم‌اش و در آن نوشته دوم به آن‌ها خواهم پرداخت. یکی از این تغییرات مربوط بود به دیگر نیروهای سیاسی‌ای که قصد ازآن‌خودکردن #طبقه_متوسط کرده‌اند.

@interventions


yon.ir/fOnmR

بحث‌هایی که حول مدرسه تابستانه #مطالعات_فرهنگی و اجتماعی شکل گرفت، تکرار مکررات بود. برایم مهم شد که دست کم تا حدی که می‌توانم آن را به مسأله‌ای قابل توجه بدل کنم. این یادداشت تلاشی برای این کار است و امیدوارم توانسته باشم موضوع را به‌درستی صورت‌بندی کنم.


@interventions


http://problematicaa.com/summer-school-usc/

یادداشت کوتاه خواندنی از #مهدی_سلیمانیه عزیز درباره همه‌چیزدان‌های شبه‌علمی. هر چند نمی‌توانم با او در اینکه صرفاً پیچیدگی زبانی پژوهشگران و اینکه «متخصصین واقعی ما، زبان حرف زدن با مردم عادی را یاد نگرفته‌اند»، باعث پروبال‌گرفتن این «آچارفرانسه‌های شبه‌علمی» شده‌‌اند، با او موافق باشم اما مسأله را به‌درستی تشخیص داده است.

@interventions

https://news.1rj.ru/str/Inkojaa/1147

تکمله‌ای مهم بر یادداشت
از دوستی شنیده‌ام که برخی افراد صرفاً به دلیل مشکل مالی و ناتوانی در پرداخت هزینه نتوانسته‌اند در این یا آن کارگاه شرکت کنند و به‌رغم اطلاع از این وضع، برگزارکنندگان هم هیچ راهکاری نیندیشیده‌اند که این امکان برای آن‌ها فراهم شود. اگر چنین چیزی صحت داشته باشد، چنان شرم‌آور و تأسف‌بار است که حد ندارد.
هر چند هنوز بر درستی استنتاج‌های این یادداشت تأکید می‌گذارم، اما از کسانی که به دلایل بالا نتوانستند در این کارگاه‌ها شرکت کنند و در این یادداشت به دلیل بی‌اطلاعی، وضع آن‌ها را در نظر نگرفته‌ام، عذر می‌خواهم.

@interventions