عشق سال‌های کرونا
این پای عجیب دو انگشتی به بزرگ‌ترین دایناسور زنده جهان تعلق دارد؛ دایناسوری دونده با دست‌های کوچک سه‌انگشتی. ناخن‌هایی تیز و سیاه و متمایز روی انگشتان این دایناسور دیده می‌شود، البته به شرطی که پرهای بلند و ژولیده‌ای را که از پشت ساعد تا پشت انگشت میانی روییده‌اند، کنار بزنید.
این دایناسور همه‌چیزخوار است ولی نه به این معنی که اهل شکار باشد. پروتئین حیوانی مورد علاقه او که قامتی به قد انسان دارد، شامل جانوران کوچک ازجمله حشرات است و زیاد اهل آزار جانوران بزرگ‌تر از حشرات نیست؛ البته می‌تواند با همین پای دوانگشتی هم لگدی قتال به افراد مزاحم حواله دهد، هم مطاوعت به گریز نماید.
این روزها که همه در قرنطینه‌ای خودخواسته چپیده‌ایم، سرم را با همین چیزها گرم می‌کنم. این پا هم با بندهای انگشتانی به هم چسبیده، از ایستادن بر عظام خویش ناتوان بود. گفتم دل به دریا بزنم. چسب‌ها را گشودم و بعد با مته و مفتول به جان بندهای انگشت افتادم و میان آن‌ها مفصل‌هایی متحرک ساختم؛ تا بتوانم با حرکت دادن بندها، نقطه تعادل را بیابم و مرکز ثقل را در جای مناسب قرار دهم.
دلم لک‌زده بود برای این کارها؛ کردم و شد؛ شیرین شد.

سال نو مبارک نیست
عرفان خسروی
دانشمند ۶۷۸
فروردین ۱۳۹۹
صـ ۱۰

Aquila nipalensis
در فارسی عقاب دشتی یا عقاب صحرایی (معادل نام انگلیسی: steppe eagle) نامیده می‌شود.
در منزل یکی از دوستان رویت شد. گویا از تلفات باغ پرندگان بوده که به مرگ طبیعی درگذشته و اسکلتش جاودانه شد. آن انگشتی که بالا نگاه داشته، یادگار دوره دایناسورهاست و آن جمجمه‌ای که زیر پا دارد، یادآور اینکه هنوز هم در عصر دایناسورها هستیم.

موسیقی: دیار شیر و پول
اثر توفیق فرخ

نسخه باکیفیت آن را در IGTV ببینید

دیدن چهره سیمرغ

آرکیوپ‌تریکس برای دیرینه‌شناس‌ها حکم سیمرغ را دارد برای عُرَفا. هم اصل و مبدأ پرندگان آرکیوپ‌تریکس است، هم یکی از نمادهای تکامل موجودات زنده.

در میان نمونه‌های معدودی که از این دایناسور مشهور پیدا شده، به خصوص این نمونه خاص و زیبا که در موزه تاریخ طبیعی برلین نگهداری می‌شود، مشهورترین و یکی از کامل‌ترین سنگواره‌های آرکیوپ‌تریکس است. در اغلب موزه‌های تاریخ طبیعی قالب‌های بدلی اما دقیقی از نمونه برلین زینت‌بخش مجموعه‌های دیرینه‌شناسی است؛ اما قالب‌های گچی که در ارمغان‌فروشی موزه‌ها فروخته می‌شود، قیمت هنگفتی دارند و حمل و نقل آن‌ها هم توأم است با خطر شکستن.

خوشبختانه پس از سال‌ها انتظار نمونه رزینی دقیقی از نمونه برلین به دستم رسید که توانستم قالبی تمیز از آن تهیه کنم و با کمک خواهرم، آن را درست شبیه نمونه موزه برلین رنگ‌آمیزی کردیم.

به قول عطار

چون نگه کردند آن سی مرغ، زود
بی‌شک این سی مرغْ آن سیمرغ بود

شما هم اگر دوست دارید نمونه‌ای دقیق از آرکیوپ‌تریکس موزه برلین، مشهور به مونالیزای دنیای علم داشته باشید، از ما بخواهید! در این ایام قرنطینه برای شما تهیه خواهیم کرد.

‍ ‏✔️فریب چیزی را که در نگاه اول به ذهنتان می‌رسد نخورید!

🔸مایع سرخ رنگی که در تصویر می‌بینید خون نیست؛ بلکه شیر است. شیر سرخ‌رنگی که از چینه‌دان فلامینگو ترشح‌می‌شود و رنگ سرخ آن نیز ناشی از رنگدانه‌های سرخ جلبک‌هایی‌ست که غذای فلامینگو شده‌اند.
‏اینجا ظاهراً هر دو والد همزمان قصد شیردادن دارند و آنکه لحظه‌ای دیرتر رسیده، شیر خون‌رنگ خود را جای اشتباهی می‌ریزد.
دلیلش میل شدید هر دو والد به شیردادن تحت تأثیر پرولاکتین است. پرولاکتین هم ترشح شیر را تنظیم می‌کند، هم مهر مادری را، تا حدی که پرنده والد برای تغذیه جوجه‌اش، سر از پا نمی‌شناسد.

🔸در نیای مشترک پرندگان امروزی، البته مهر پدری بر مهر مادری اولویت داشته؛ چنانچه در شترمرغ‌ها بیشتر پدر روی تخم می‌خوابد و در سنگواره‌هایی که از دایناسورهای خوابیده بر تخم پیدا شده، بررسی‌های بافت‌شناسی مقطع استخوان‌های دراز نشان می‌دهد، والدی که بر تخم‌ها خوابیده نر بوده، مثل چیتی‌پاتی که سنگواره آن در مغولستان به وضعی پیدا شد که بال‌هایش را بر روی تخم‌ها گسترده بوده.
‏اما در بسیاری از پرندگان که دوشکلی جنسی دیده نمی‌شود، مراقبت والدینی و جفت‌یابی و ارزیابی شایستگی متقابل در هر دو جنس مشابه است و جفت‌ها هم مادام‌العمرند.
‏البته همه پرندگان به جوجه خود شیر نمی‌دهند. مشهورترین پرندگان شیرده کبوترها هستند که جوجه‌هایشان را با شیر غلیظ و چرب و پُرپروتئین خود تغذیه می‌کنند. پنگوئن‌ها و فلامینگوها هم مثل کبوترها به جوجه خود شیری را می‌دهند که از دیواره چینه‌دانشان ترشح می‌شود.
‏اما پلیکان نیز در ادبیات مسیحی به تغذیه جوجه‌هایش با «خون» خود شهرت دارد و از جهت این فداکاری، مسیح را به شبه او nostra pelicana گفته‌اند؛ استعاره‌ای از پلیکانی که خون خود را نثار نسل خود می‌کند و ریشه‌های آن به مشاهدات و قصص پیش از مسیحیت می‌رسد.
‏
🔸شاید تصور کنید این قصه هم برآمده از مشاهده تغذیه جوجه پلیکان از شیر سرخ والدینش است؛ مشکل اینست که پلیکان به بچه خود شیر نمی‌دهد، اگر هم می‌داد، هرگز شیری سرخ مانند فلامینگو نمی‌داشت. اینجاست که پای فرضیه‌ای فرهنگی-جانورشناسی به میان می‌آید.
‌‏آنچه در این نگارگری‌های قدیمی دیده می‌شود، نام پلیکان است و نقش مرغی که خون خود را برخی بقای بچه‌های خود می‌کند. اما تصویر هیچ کدام از این پرندگان با پلیکان شباهت ندارد! نگارگران مسیحی سده‌های میانه گویی پلیکان را از نزدیک ندیده و فقط وصفش را شنیده بودند. پس وصف شیر سرخ فلامینگو را با نام پلیکان خلط کردند و استعاره nostra pelicana زاده شد.

✔️ص اینستاگرام عرفان خسروی
#علمی
@sahandiranmehr

اهای گیگیلی ستاره دریایی
به این پاهای کوچولو که در ستاره دریایی دیده می‌شه می‌گیم پاهای آمبولاکرال. به اون شیار زیر بازوها هم که پاهای آمبولاکرال از داخل اون بیرون اومدن می‌گیم شیار آمبولاکرال.
اسم این شیار و اون پاها از ریشه لاتین ambulō (مثل آمبولانس) به معنی حرکت کردن اومده.

×ᴉʌɐɹsoɥʞ ɟɹǝ ◆ عرڡاں حسروے×

@OfficialPersianTwitter

منشاءِ حیات
از فیزیک تا بیولوژی
گفتگوی زنده علیرضا امتیاز با عرفان خسروی در اینستاگرام
دوشنبه، ۱۸ فروردین ۱۳۹۹، ساعت هشت شب

‌
دو روز پیش (۱۱ آوریل ۲۰۲۰)، «جان هورتون کانوی» (John Horton Conway)، ریاضی‌دان شهیر بریتانیایی، از دنیا رفت. روحش شاد.

مهم‌ترین یادگاری او برای ما، «بازی زندگی» است که در سال ۱۹۷۰ آن را معرفی کرد؛ یک اتوماتای سلولی که علی رغم سادگی‌اش، تمام شرایط «کامل بودن تورینگ» را دارد و می‌تواند همه کارهای یک کامپیوتر را انجام دهد.

فیلم فوق، یک نمونه از اتوماتای سلولی «بازی زندگی» و شامل مفهوم تفنگ (Gun) و گلایدر (Glider) است. این طرح، اولین الگوی محدود شناخته شده با رشد بی‌نهایت است و در اواخر سال ۱۹۷۰، با استفاده از اصول «کانوی» و توسط «بیل گاسپر» (Bill Gosper)، ریاضی‌دان و برنامه‌نویس آمریکایی، طراحی شد.

🔗 لینک مطلب در توئیتر [+]

🔗 لینک مطلب در اینستاگرام [+]

ـــــــــــــــــــــــــــ

سید مصطفی کلامی هریس
وبسایت: kalami.ir
کانال رسمی: @KalamiHeris

کانال پرسش و پاسخ: @Kalami_QA

‌

پرهای گمشده سیمرغ
داستان حیرت‌انگیز تکامل پرواز در پرندگان
عرفان خسروی
همراه با آثار تصویرگری امیرحسین بهجتی
رشد آموزش زیست‌شناسی ۱۱۳، ۳۳(۲)، زمستان ۱۳۹۸، صصـ ۲۵-۳۳

بالاخره پس از چهار ماه انتظار، در نخستین روزهای اردی‌بهشت ۹۹، شماره ۱۱۳ـم رشد آموزش زیست‌شناسی (دوره ۳۳، شماره ۲، زمستان ۹۸) منتشرشد. علت این تأخیر در انتشار را باید از «دفتر انتشارات و فناوری آموزشی» جویا شویم و ممیزان تازه‌وارد و جوان این اداره که به سودای ثبت عبرات تاریخی برای آیندگان، دست روی چند مطلب گذاشته بودند، از جمله همین مقاله و آن را به این اتهام که «تأیید آشکار فرضیه ضاله داروین است» شایسته حذف و جرح دانستند. خوشبختانه پای‌مردی سردبیر محکم و باتجربه نشریه، جناب آقای دکتر کرام‌الدینی، مانع اعمال نیات این جوانان پرشور شد و سرانجام این مقاله هم رستگارشد؛ ولی راستش فکر می‌کنم این آخرین باری بود که مصدع اوقات انقلابی ادارات آموزش و پرورش می‌شدم.
دریغ از نشریات گران‌قدر رشد و فرصت مشق‌کردن زیرنظر معلم، پدر و استاد بزرگواری مثل آقای دکتر کرام‌الدینی که می‌دانم در این ایام، بسیار بیش از این شاگرد کوچک خود، متحمل مرارت و سختی شده‌اند.

گاهی به آسمان نگاه کن
آیا سیاه‌چاله‌ها دایناسورها را کشته‌اند؟
عرفان خسروی
سالنامه شرق ۹۸
نوروز ۱۳۹۹
صصـ ۱۷۶-۱۷۷

🎥 آشنایی با انسان‌شناسی زیستی
نگاه تکامل‌محور به رفتار و زیست‌شناسی انسان در قیاس با سایر میمون‌ها
👥 گفتگوی عرفان خسروی با محمدحسین کازرون
17 اردیبهشت 1399

مشاهده در یوتیوب
مشاهده در آپارات

🌾 @Sedanet
🌾 @paleogram

آیین‌های ترس
زلزله دیشب خیلی‌ها را ترساند. گویا چند ساعت پیش‌تر، حوالی ساعت ۹، آذرگوی درخشانی هم در غرب تهران رؤیت شده بود که امیدوارم تصویر آن به دست آید.
همه این پدیده‌ها تا وقتی که ندانیم چه اند و چه اندازه مرگبار، موجب وحشت ما می‌شوند.
امروز خیال می‌کنیم خاستگاه این پدیده‌ها را شناخته‌ایم، اما همچنان درگیر ترس ایستاده‌ایم. علم امروز ماهیت و شیوه مقابله با این پدیده‌ها را بهتر از معارف اصم سنتی آشکار کرده؛ اما همچنان تضمینی نیست که مقابله کارآمد با خطر را از علم آموخته باشیم.
ما همچنان درگیر مناسک ترس ایم؛ مناسکی که خیال می‌کنیم برآمده از علم نوین باشند، اما برخی از آن‌ها همان‌قدر فشل و ابتر اند که «خیط‌کشیدن» به نیت «امان جستن از جنیان». مثال زنده‌اش عداد راهکارهای متناقض و متباینی است که درباب مقابله با زلزله یا پیش‌گیری از ابتلا به COVID-19 به ما گفته‌اند.
آیندگان به بسیاری از مناسک ترس ما خواهند خندید؛ گرچه همان آیندگان نیز، بیش از آنکه با علم راسخ خود راهی به دهی ببرند، مناسک ترس خود را خواهند آفرید.
گویا این ذاتی بشر و نیاکان بشر است که اغلب مردم پیروی از مناسک و سنت‌های مقبول و مشهور را به جستجوی راه حل بهتر ترجیح می‌دهند. انسان و خویشاوندانش جانورانی «فرهنگی» اند. همه ما می‌آموزیم که تقلید و پیروی از فرهنگ اقتصادی‌تر است از اندیشیدن؛ اما تعداد اندکی خواهد دانست که پاسخ بهتر با جستجو و کنکاش فرادست می‌آید، نه اعتماد به تجربه سابقون.
هم از نکات جالب گفتگویی که درباره تکامل انسان با محمدحسین کازرون داشتیم، اشاره به شکلی از رفتار آیینی در شامپانزه‌ها بود که در سال ۲۰۱۶ در Scientific Reports گزارش شد و شاید بتواند ما را به نخستین مناسک ترس در نیاکانمان دلالت کند. شامپانزه‌ها گویی از برخی درختان یا پدیده‌های طبیعی دیگر هراس دارند یا دچار وجد و دریافت‌هایی هیجانی می‌شوند. پاسخ آن‌ها به این احساس نیز شبیه پاسخ ما به چیزهایی است که ما را می‌ترساند.
فیلم شمپانزه‌ها را درحال رَمی ِ اشجار ِ خبیثه ببینید!

بازی جعل و جهل
دوباره بهار آمد؛ مردم جانوری دیدند که برایشان عجیب بوده، پس شاهد گزارش‌های ابلهانه‌ای هستیم که یک سرش به بی‌سوادانی موسوم به «مدیر اداره فلان» می‌رسد و سر دیگرش به هالوهایی موسوم به «روزنامه‌نگار [مدعی علم، اما در حقیقت یاوه]» که مثل بز اخفش هرچه ژاژ است، نشخوار می‌کنند.
‏چرا این خبر مهمل است؟
۱ - خرچنگ نعل اسبی (که اصلا خرچنگ نیست، بلکه خویشاوند عنکبوت‌هاست) در آب‌های شور و لب‌شور سواحل اقیانوس‌های هند و آرام و آتلانتیک زندگی می‌کند. نه بعد مسافت اجازه می‌دهد، نه شرایط بوم‌شناختی که این جانور دریایی سر از آبگیرهای رشتخوار خراسان درآورد.
‏۲ - زیست‌شناسی تولیدمثل خرچنگ نعل‌اسبی هیچ وابستگی به باران ندارد. خرچنگ نعل‌اسبی از دریا به ساحل می‌آید، در شن‌های مرطوب مجاور آب تخم‌ریزی می‌کند و تخم‌ها فارغ از شرایط بارش، تفریخ می‌شوند و بچه‌ها به دریا می‌روند؛ تقریبا شبیه لاک‌پشت‌های دریایی.
‏۳ - جانوری که این ایام در سعدآباد رشتخوار (و بسیاری نواحی دیگر) دیده می‌شود، میگوی بچه‌قورباغه‌ای است، سخت‌پوستی ساکن آب شیرین که خویشاوندی نزدیکی با پری‌میگوهای دریاچه ارومیه دارد.
‏۴ - میگوی بچه‌قورباغه‌ای ربطی به خرچنگ نعل‌اسبی ندارد، جز شباهت‌های بسیار سطحی و هالوپسند.
‏۵ - ولع مدیران فلان اداره برای مهم جلوه‌دادن کار و تخصص و جایگاه خود قابل درک است؛ شهوت خبرنویسان بی‌لیاقت و نادان نیز؛ حتی بقای توأمان جهل و جعل نیز بدیهی است؛ اما جعل این اخبار و تصاویر نه کسی را مهم می‌کند، نه سربلند؛ همانطور که ‎#مستعان نکرد.
‏۶ - نادان‌هایی که دست به دست هم دادند و این خبر را جعل و منتشر کردند، اگر جستجوی ساده‌ای می‌کردند، به راحتی توضیحات دقیق و واضحی به زبان فارسی درباره ماهیت این موجود و تفاوت آن با خرچنگ نعل‌اسبی پیدا می‌کردند؛ اما از همین اندک هم عاجزند.
‏۷ - این خبر هزارمین مشت نمونه خروار بی‌لیاقتی انباشته‌شده در این کشور است؛ مملکتی که به شیوه تیول‌داری اداره می‌شود و سفره‌اش نصیب سفلگان است.
‏۸ - اگر می‌خواهید بدانید موجودی که امسال و پارسال و سال‌های قبل در فصل بهار زاده می‌شود و باعث وحشت مردم و سورچرانی خبری مسئولین می‌شود، نام میگوی بچه‌قورباغه‌ای را جستجو کنید.
‌‌‏۹ - لُب کلام؛ این موجود:
الف‍: از ماقبل تاریخ نیامده،
ب‍: خرچنگ نعل اسبی یا تریلوبیت نیست،
ج‍: از دوره دایناسورها بی‌تغییر نمانده،
د: سود و زیان خاصی ندارد،
ه‍: قدیمی‌ترین جانور زمین نیست (درواقع قدمت همه جانداران زمین یک اندازه است)،
و: تعبیر فسیل زنده تعبیری دقیق و علمی نیست.

آهنگ شکسته موسیقی کلام
دوستی رای‌زنی کرده بود که حین ترجمه داستان، بهتر است محاورات را به لحن شکسته برگردانیم یا رسمی؛ خصوص در فارسی که تمیز میان زبان رسمی و محاوره عمیق‌تر به نظر می‌آید. سپس مثال‌های چندی آورده بود از مترجمانی که محاورات را به لحن نوشتاری رسمی برگردانده‌اند: از محمد قاضی و عبدالله کوثری و فرزانه طاهری تا حشمت کامرانی و مهدی سحابی و پیمان خاکسار. این میان فقط از ترجمه عروسکخانه به قلم منوچهر انور نام رفته بود که نمایشنامه‌‍ست و اصلا محاوره‌ای.
از ادبیات داستانی آنچنان سر در نمی‌آرم، ولی نمونه‌های خوب و ممتازی از روایت‌های علمی دیدم که میان حکایت علم، زبان محاوره را چنان به ناگهان شکسته‌اند که انگاری ضرباهنگ گروه‌نوازی موسیقی است که برای تکنوازی ساز استادانه‌ای پایه می‌گیرد و من این را بسیار دوست می‌دارم.

مثال را:
All about whales
Roy Chapman Andrews, 1954, Random House
غول دریاها
بیژن مفید، ۱۳۳۹، نیل، فرانکلین

بیژن مفید این کتاب را به فارسی بسیار شیرینی برگردانده؛ البته نام فرانکلین نیز بیش از هر چیز یادآور اشراف بلند منوچهر انور و قلم سترگ اوست؛ انور نظریه جالبی پیرامون آهنگ کلام دارد که از زبان خودش شنیدنی است. یاد بیژن مفید جاوید و سایه منوچهر انور پاینده.

#کتاب #ترجمه #کتاب_علمی #بیژن_مفید #منوچهر_انور #فرانکلین

🦌 روح شاخدار جنگل
این گوزن دم‌سفید (Odocoileus virginianus) عجیب شبیه خدای حیات و ممات یا همان روح جنگل/شی‌شی‌گامی (シシガミ) است که وقت راحتی، پریان پژواک/کوداما (木霊) بر شاخ‌هایش آرام می‌گیرند و شب‌ها به قامت شب‌نورد/دیه‌دارابوت‌چی (デイダラボッチ) در جنگل قدم می‌زند.
جز ژاپنی‌ها اقوام دیگری هم بودند که خدایانی شاخ‌دار را ستایش می‌کردند، از جمله اقوام کِلت/گُل که خدایی شاخدار داشتند، مسمی به Cerno-on-os/Cernunnos که نزد ایشان احتمالا خدای طبیعت، باروری و حیوانات بوده است و نامش همریشه است با /کارنون/ گُلی به معنی شاخ. خود این واژه گلی برگرفته است از ریشه پیشاهندواروپایی -k̑r̥no*. از همین ریشه پیشاهندواروپایی واژه ḱr̥h₂wós* نیز به معنی شاخ‌دار ساخته شده که در ولزی به شکل carw و در پیشارومی به شکل ḱerh₂s* درآمده و در لاتین به شکل cervus. هم carw ولزی و هم cervus لاتین مطلقا و استعارتا به معنی گوزن درآمده‌اند.
در شاهزاده مونونوکه نیز تصویر روح جنگل چنان می‌نماید که انگاری فره ایزدی‌‍ش در شاخ‌های شاخصش مخفی نشسته.
موسیقی را از قطعه «افسانه آشی‌تاکا» برداشته‌ام که در شاهزاده مونونوکه شنیدیم و ساخته جو هیسائیشی است.

یادداشت مدقانه آقای شهبازی درباره ترجمه اصطلاح physical science در متون علمی
https://news.1rj.ru/str/Englishnutsbolts/530

نقد و بررسی کتاب چگونه گورخر راه‌راه شد در الف‌کتاب، به قلم شناسا نیکنام

https://news.1rj.ru/str/alefbook/6736

🦀 خرچنگ دیده‌بان

Macrophthalmus (Venitus) latreillei

انگاری که چشمان ِ پایه‌بلند ِ خرچنگ ِ دیده‌بان ِ لتریه همچنان به دیده‌بانی گماشته‌اند؛ از دور پلئیستوسن، یعنی ۲/۵ میلیون سال پیش، که در سواحل اقیانوسیه زیر خاک به خواب رفته تا وقتی که دیرینه‌شناسی دوستگار بیدارش کرد و به دست من‌‍ش رساند.

انگاری که خرچنگ دیده‌دراز در این ۲/۵ میلیون سال هر روز انتظار آزادی می‌کشیده تا دوباره به کنجکاوی و بازیگوشی رستخیز کند و به رقص آید.

کاش آدمیان را نیز به قدر خرچنگی سنگین، امید بود!

پادكست فلسفه علم تلاشى از بنياد #جايزه_چراغ است كه براى آشنايى عموم مردم از ماهيت علم ساخته و منتشر مى شود. هدف اين پادكست كاستن از سو تفاهم هاى موجود درباره مفهوم علم در ايران است. بى شك مسير گفتگو بهترين راه است و اين پادكست در مسير تكامل مى كوشد به بيان ديدگاه افراد و صاحب نظران مختلف بپردازد.
در آغاز راه خوشوقتيم كه اميرحسن موسوى يك فلسفه خوانده هم روزگار ما حضور دارد. موسوى در ترويج علم نيز فردى با تجربه است و با او قدم به قدم مسير پيش آمده و مفاهيم فلسفه علم را واكاوى ميكنيم. اين پادكست تلاشى آهسته و پيوسته است كه اميدواريم براى علاقمندان به علم شنيدنى و دانايى بخش باشد.
پس از هر اپيزود منابعى براى مطالعه بيشتر در همين صفحه به شما پيشنهاد مى شود.
لطفا در بازنشر اين پادكست به ما كمك كنيد تا تعداد بيشترى آن را بيابند و بشنوند.
پادكست فلسفه علم هر هفته جمعه در پادگيرها و كانال تلگرامى منتشر ميشود!

پادکست فلسفه علم را در تلگرام هم می‌توانید بشنوید.
قسمت نخست